Учебно-Методический Комплекс дисциплины (для преподавателя) включает следующие материалы
жүктеу/скачать 2,31 Mb.
|
| Вакуоль және клетка шырыны
Вакуоль (латынша вакуус – бос орын, қуыс) деп цитоплазманың клетка шырыны деп аталатын сұйықтықпен толы кеңістігін айтады. Клетка шырыны цитоплазмадан жартылай өткізгіштік қасиеті бар вакуоль мембранасы тонопласт арқылы бөлінген. Олардың пішіндері көпіршік, жіңішке түтікшелер тәрізді. Вакуоль клеткада жүретін тіршілік әрекеттерінің нәтижесінде цитоплазмадан бөлінетін сұйық күйіндегі әр түрлі заттар қоспасының алып жатқан орны және эндоплазмалық тордың құрамды бөлігі. Олар осы торда өте жіңішке жолақтар түрінде пайда болады да зат алмасу өнімдерінің біртідеп жиналуынан көлемін ұлғайтады. Түзуші ұлпалар клеткаларының вакуолдері өте ұсақ. Мұндай вакуолдер әр клеткалардан өзіне сұйықтықты сіңіріп, ұсақ вакуолдердің бір-біріне қосылуынан көлемдерін біртіндеп ұлғайтады. Түзуші ұлпаның клеткалары вакуольдерінің көлемінің ұлғаюының нәтижесінде созылып кетеді. Клеткалар жасының артып, ондағы вакуолдер санының көбеюі нәтижесінде клетканың орталық вакуолі пайда болады. Бұл вакуольдің көлемі үлкен, клетканың орталығын тұтас алып жатады. Мұндай клеткаларда оның цитоплазма органеллалары, сол сияқты ядро, клетка қабырғаларына қарай ығысып орналасады. Вакуольдегі клетка шырынының құрамына енетін еріген заттар концентрациясы сыртқы ортадан жоғары болса, онда оның осмостық қысымы да жоғары болады, осндықтан судың сырттан клетка қабықшасы арқылы цитоплазма және вакуольге енуі қарқынды жүреді. Судың цитоплазма мембраналары арқылы клеткаға енуі осмос заңына бағынады. Осмос қысымы атмосферамен өлшенеді. Шала өткізгіш мембраналар арқылы судың енуі вакуоль мен клетка сыртындағы ерітіндінің осмос қысымы теңелгенге дейін, яғни сыртқы және ішкі ерітінді концентрациясыбірдей болғанға дейін жүреді. Тірі клетканың вакуоліне судың ену күші сору күші деп аталады. Судың енуі барысында вакуолдің және протопластың барлық серіктерінің көлемі ұлғаяды да, клетка қабықшасына қысым түсіріп кернейді, бұл қысым – тургор қысымы немесе тургор деп аталады. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|