Умкд 042-18-35 01/01-20 Редакция №2
жүктеу/скачать 0,9 Mb.
|
Инеліктердің 3500 түрі белгілі, жыртқыштар. Басы және көздері үлкен, мұртшалары қысқа; екі жұп қанаттары күшті жүйкеленген және дене бойына жиналмайды. Ауыз аппараты кеміргіш-шайнағыш; құрсағы ұзын, таяқша тәрізді. Постэмбриональды дамуы толық емес метморфоз арқылы, дернәсілі суда тіршілік етеді және 3-тен 5 жасқа дейін дамиды. Дернәсілінің ересек күйге ұқсастығы және провизорлы мүшелері бар. Біркүндіктердің 1000 шақты түрі белгілі. Ересек күйі қоректенбейді, жақтары редукцияланған, ішектері жетілмеген және ауаға толып тұрады; тіршілік ету ұзақтығы бір күннен бірнеше күнге дейін, қанаттары тыныштық күйде арқа үстінде вертикальды жиналып тұрады, артқы қанаттары алдыңғыларына қарағанда кішілеу, кейде рекдукциялануға дейін барады, қатты жүйкеленген; құрсағында 2-3 ұзын құйрық жіпшелері бар. Постэмбриональды дамуы толық емес метамофоз арқылы жүреді, дернәсілі бірнеше жыл суда өмір сүреді, ересек бунақденеліге үқсас, бірақ кеңірдекті желбезектері түрінде провизорлы мүшелері бар. Тарақандар отрядының 2200 жуық түрі бар. Қорек талғамайды, денесі жалпақ, басы жоғары жағынан алдыңғы арқамен жабылған; мұртшалары ұзын, қылтанақ тәрізді; ауыз аппараты кеміргіш-шайнағыш; алдыңғы қанаттары терілі, үстіңгі қанаттарға айналған, артқы қанаттары жарғақты; тыныштық күйінде қанаттары құрсаққа жиналып тұрады; ақтары ұзын, жүгіргіш типті; құрсағында церкийлері бар. Дамуы толық емес метаморфоз арқылы жүреді. Түзуқанаттылар отрядының 10000 жуық түрі белгілі. Өсімдікқоректі бунақденелілер, ауыз аппараты кеміргіш-шайнағыш типті; екі жұп қанаттары тыныштық күйде құрсаққа жиналып тұрады; аяқтары секіргіш (артқы), кейде қазғыш (алдыңғы); құрсағында жұмыртқа салғышы бар. Қандалалар отряды, немесе Жартылайқатқылқанаттылардың, 22000 жуық түрі белгілі. Өсімдікқоректілер, өсімдіктердің шырынын сорады; суда өмір сүретін жыртқыш түрлері де бар; кейбір түрлері қансорғыштар. Ауыз аппараты тескіш-сорғыш; екі жұп қанаттарының құрылысы әртүрлі: алдыңғылары жартылай элитраға айналған – негізгі бөлімі күшті қаңқаланған, дистальды бөлімі - жарғақты; артқы қанаты жарғақты. Дамуы толық емес метаморфоз арқылы жүреді. Қолданылатын әдебиеттер: Дәуітбаева К.Ә. Омыртқасыздар зооологиясы. – Алматы, 2003. Т. 1, 2. Догель В.А. Зоология беспозвоночных. – М., 1981. Түсіпова К.Т. Омыртқасыздар зоологиясы. – Алматы, 1998, 1999. Т. 1, 2. Натали В.Ф. Зоология беспозвоночных. – М., 1981. Курс зоологии. Зоология беспозвоночных. В 2-х томах. – М., 1961, 1966. Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969. Блинников В.И. Зоология с основами экологии. –М., 1990. Рыков Н.А. Зоология с основами экологии. -–М., 1981. Лекция №14. Тақырыбы: Толық түрленіп дамитын бунақденелілер. Мақсаты: Толық түрленіп дамитын насекомдар туралы мәлімет беру. Лекцияның жоспары және қысқаша мазмұны: Қаттықанаттылар отрядының ауыз аппаратының, аяқтарының және қанаттарының құрылысының ерекшеліктері. Қоңыздардың дернәсілдерінің негізгі формалары. Зиянкес және пайдалы қоңыздар. Көбелектер отрядының құрылыс ерекшеліктері. Көбеюі және дамуы. Көбелектер – орман, бау, бақшалардың зиянкестері. Негізгі тұқымдастары. Жарғаққанаттылар, қосқанаттылар отрядтарының құрылысының ерекшеліктері. Қоғамдық насекомдардың ерекшеліктері. Құмытылардың, қансорғыш масалардың, соналардың және т.б. таралуы, тіршілік орны, тіршілік әркеттері. Күрес жолдары. Қоңыздар отряды, немесе Қатқылқанаттылардың, 250000 түрі белгілі. Тіршілік ету орталары және жағдайлары, әсіресе қоректену типтері алуан түрлі. Ауыз аппараты кеміргіш-шайнағыш; жабындары қатты қаңқаланған; алдыңғы қанаттары элитраға айналған. Дамуы толық метаморфоз арқылы; дернәсілі нағыз, немесе аяқсыз; қуыршағы ашық типті. Жарғаққанаттылар отрядының 90000 түрі бар. Өсімдікқоректілер, паразиттер және жыртқыштар; тіршілік әрекеттері аулан түрлі. Ауыз аппараты кеміргіш-жалағыш, кейде кеміргіш-шайнағышқа жақын келеді; аяқтары әртүрлі құрылысты, оның ішінде жинағыш та бар; екі жұп жарғақ қанаттары нашар жүйкеленеген; артқы қанаттары алдыңғыларына қарағанда кішілеу. Дамуы толық метаморфоз арқылы; дернәсілдері жалғанжұлдызқұрт немесе аяқсыз типті; қуыршағы бос. Қосқанаттылар отрядының 85000 түрлі белгілі. Биологиясы өте алуан түрлі; өсімдіктердің ұлпалық сұйықтығымен, ыдыраған және басқа заттармен қоректенеді; қансорғыштары да көп. Ауыз апараты тескіш-сорғыш, кейде шыбынға ғана тән құрылысты; бір жұп алдыңғы қанаттары жарғақты; екінші жұптарының орнында – колба тәрізді ызылдауықтары бар; дене жабындары әлсіз қаңқаланған. Дамуы толық метаморфоз арқылы; дернәсілі аяқсыз типті, кейде құрттәірзді дернәсіл; қуыршағы бос немесе жалған піллә типті. Қабыршаққанаттылар отряды, немесе көбелектердің, 140000 түрі белгілі. Ауыз аппараты сорғыш түтікті, басының төменгі жағында спиральды иілген; екі жұп қанаттары бар, бүкіл денесін және қанаттарын микроскопиялық қабыршақтар жауып тұрады. Дамуы толық метаморфоз арқылы; дернәсілі – кеміргіш ауыз аппараты бар жұлдызқұрт; қуыршағы жабық немесе піллә типті. Қолданылатын әдебиеттер: Дәуітбаева К.Ә. Омыртқасыздар зооологиясы. – Алматы, 2003. Т. 1, 2. Догель В.А. Зоология беспозвоночных. – М., 1981. Түсіпова К.Т. Омыртқасыздар зоологиясы. – Алматы, 1998, 1999. Т. 1, 2. Натали В.Ф. Зоология беспозвоночных. – М., 1981. Курс зоологии. Зоология беспозвоночных. В 2-х томах. – М., 1961, 1966. Жизнь животных. Т. 1-3, М., 1969. Блинников В.И. Зоология с основами экологии. –М., 1990. Рыков Н.А. Зоология с основами экологии. -–М., 1981. Лекция №15. Тақырыбы: Екіншіауыздылар. Тікентерілілер типі. Мақсаты: Тікентерілілер типі, негізгі өкілдері туралы сипаттама беру. Лекцияның жоспары және қысқаша мазмұны: Тікентерілілер типіне біріктірілетін жануарлар кластары: теңіз лалагүлдері, теңіз жұлдыздары, офиурлар немесе жыланқұйрықтылар, теңіз кірпілері және голотуриялар немесе теңіз қиярлары. Барлық осы кластар өкілдеріне тән және тікентерілілер типін сипаттайтын құрылыс ерекшеліктері. Тікентерілілердің көбеюі және дамуы: бөліну, гаструляция, дернәсілдерің негізгі типтері және олардың метаморфозы; мезодерманың түзілу процесінің ерекшеліктері, екінші ауыздың қалыптасуы. Тікентерілілердің таралуы және тіршілік әрекеттері. Тікентерілілер өте үлкен, 5000-ға жуық түрлері бар, теңіз түбінде еркін қозғалып, кейде ерекше сабақшасымен судың түбіне бекініп тұратын теңіз жануарлары. Бұл тип төмендегі белгілермен сипатталады: Тікентерілілерде радиалды және көбінесе бес сәулелі симметрия болады, бірақ олардың ата-тектерінде билатеральды симметрия болған. Тікентерілілердің тері асты дәнекер қабатында тікенектері мен инелері дене сыртына шығып тұратын ізбесті тақталардан құралған қаңқа дамиды. Ішкі мүшелері өте кең дене қуысында жатады. Целомның бөліктерінің бірнеше күрделі жүйкелер қатарына жіктелуі, сол сияқты целомның есебінен қозғалыс мүшелері амбулакралды жүйесінің жасалуы тікентерілілер құрылысының ерекшеліктерін көрсетеді. Қан айналу жүйесі бар; тыныс алу мүшелері нашар дамыған немесе мүлде болмайды; арнайы зәр шығару мүшерлері жоқ. Жүйке жүйесі примитивті және бір бөлігі тікелей тері эпителиінде немесе ішке батып жатқан дене қабырғасының эпителий бөлігінде жатады. Тікентерілілер дара жынысты. Жұмыртқалары толық радиалды бөлшектенеді. Оларға диплеврула дернәсілі тән. Қолданылатын әдебиеттер: Дәуітбаева К.Ә. Омыртқасыздар зооологиясы. – Алматы, 2003. Т. 1, 2. Догель В.А. Зоология беспозвоночных. – М., 1981. Түсіпова К.Т. Омыртқасыздар зоологиясы. – Алматы, 1998, 1999. Т. 1, 2. Натали В.Ф. Зоология беспозвоночных. – М., 1981. Блинников В.И. Зоология с основами экологии. –М., 1990. Рыков Н.А. Зоология с основами экологии. -–М., 1981. 3. ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚТАР Зертханалық жұмыс №1. Тақырыбы: Микроскоптың құрылысы. Бірклеткалылар патшалық тармағы. Мақсаты: Микроскоптың құрылысымен танысу. Саркодиналар, талшықтылар кластарының өкілдерінің құрылысымен және тіршілік циклімен танысу. Қауымды талшықтылардың құрылысымен танысу. Тапсырмалар: Амебаның құрылысымен танысып, суретін салу. Цитоплазманың дифференциациясына көңіл аудару. Органоидтарды анықтау. Эвгленаның және трипаназоманың құрылысымен танысу. Қоректену, дененің осмос жүйесін, қимыл-қозғалысын реттеу органоидтарын және жарық сезгіш көзін қарау. Цитоплазманың экто- және эндоплазмалық қабаттарына көңіл бөлу. Шар тәрізді вольвокстің колониясымен танысып, клекталарының ұсақ соматикалық және ірі генеративті болып дифференциациялануына көңіл аудару. Сұрақтар: Амеба цитоплазмасының ерекшелігі неде? Сұйық заттар амебаның денесіне қалай өтеді және оның қоректенуі? Амебаның көбеюі қалай жүзеге асады? Талшықтылардың қозғалыс тәсілі қандай? Цистаға айналу себептері неде? Талшықтылар мен саркодиналардың айырмашылығы мен ұқсастығы. Стигманың фунциясы қандай? Трипанозомалардың туғызатын аурулары және оларды табиғаттағы тасымалдаушылары. Вольвокс колониясындағы клеткалардың соматикалық және генеративті болып бөлінуі нені көрсетеді? Вольвокстің жыныссыз және жынысты көбеюі.
Споралылар типінің жалпы сипаттамасы. Тіршілік циклінің ерекшеліктері. Классификациясы. Инфузория дамуының құрылысы. Туфелька мысалында инфузориялардың құрылысы. Инфузория отрядтары.
Омыртқалы жануарлардың ішщкі клетка паразиттерімен танысып, даму циклдеріне талдау жасау. Ұрпақ алмасуына көңіл бөлу. Уақытша препараттан инфузорияларды тауып сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Инфузориялардың қозғалу, қоректену, осмос жүйесін реттейтін процестерін көру. Макронуклеус пен микронуклеусті мұқият қарау.
Споралылардың даму циклі қандай сатылардан тұрады? Споралылардың даму циклінде қай кезең басым (гаплоидты ма әлде диплоидты ма)? Грегариналар, кокцидиялар және қанды споралылардың даму циклдерінің ұқсастығы мен айырмашылығы? Басқа қарапайымдыларға қарағанда инфузориялардың күрделілігі неде? Ядролық дуализм дегеніміз не? Коньюгацияның биологиялық мәні неде? Инфузориялардың классификациясының негізі неде? Қолданылатын әдебиеттер: Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969. Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975. Зертханалық жұмыс № 3. Тақырыбы: Губкалар типі. Губка бадяга мысалында губкалардың құрылысы. Губкалардың классификациясы.
Тұщы сулардағы және теңіздердегі губкалардың сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Тұрақты препараттардан әр түрлі губкалардың скелеттеріне, бадяганың геммуласына қарап суреттерін салу. Сұрақтар: Губкалардың қарапайымдыларға қарағанда күрделілігі неде? Губкалардың клеткалары және олардың функциясы. Губкалардың құрылысының типтері және қаңқасының химиялық құрамы қандай? Губкалардың ас қорыту процесі қандай және олар немен қоректенеді?
Гидраның сыртқы және ішкі құрылысы. Гидроидтылар класы. Сцифомедузалар класы.
Уақытша препараттан тірі гидраның қоректенуін, жылжуын және тітіркендіргіштерге жауап беруін бақылау. Гидраның сыртқы құрылысын, аузы мен табан жағын, симметриясын қарау қажет және оған мән беріп, суретін салу. Тұрақты препараттан гидраның ұлпалық құрылысын қарап, эктодерма жыне энтодерманың клеткаларының суретін салу. Гидраның көлденең және ұзынынан кесінділерін көріп, суретін салу. Сцифомедузалардың сыртқы және ішкі құрылысымен танысып, суретін салу. Даму циклінің схемасын салу.
Ішекқуыстылардың губкалармен салыстырғанда ұқсастықтары мен айырмашылықтары қандай? Тұщы су гидрасының экто-, энтодерма клеткаларының дифференциациясы. Гидраның көбею жолдары және дене симмтериясы қанадй? Ішекқуыстылардың ас қорыту типтері (клеткаішілік, қуыстық). Гидраның мекені және олар немен қоректенеді? Сцифомедузалардың тіршілік циклінің айырмашылықтары неде? Сцифомедузалардың жүйке жүйесі туралы не айтуға болады? Қолданылатын әдебиеттер: Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969. Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975. Зертханалық жұмыс № 5. Тақырыбы: Жалпақ құрттар типі. Билатеральды симметрия. Жалпақ құрттардың ішкі және сыртқы құрылысы. Кірпікшелі құрттар класы. Дигенетикалық сорғыштар және моногенетикалық сорғыштар кластары. Таспа құрттар класы.
Фиксацияланған планарияны қарап, сыртқы және ішкі құрылысымен танысып, оның суретін салу. Кесіндісі бар препараттан планарияның гистологиялық құрылысымен танысу. Оның үш қабаттан тұратындығын бақылау. Тері-бұлшық ет қапшығының құрылысын көріп, суретін салу. Сорғыштардың сыртқы құрылысымен танысып, суретін салу. Препараттың көмегімен бауыр сорғыштың ішкі құрылысымен танысып, суретін салу. Таспа құрттың сыртқы құрылысын қарап, сколекстерінің қаруына көңіл аудару. Жетілген және жетілмеген буындарының құрылысын салыстырып, оларға мән бере отырып, суретін салу. Финналардың құрылысыныа қарап, суретін салу. Шошқа солитерінің даму циклінің суретін салу. Сұрақтар: Жалпақ құрттарды ішекқуыстылармен салыстырғанда дене құрылысында жаңа қандай мүшелер пайда болады? Жалпақ құрттардың симметриясы қанадй және ол неге байланысты? Тері-бұлшық ет қапшығының құрылымы неден тұрады? Турбелляриялардың жүйке жүйесі. Жалпақ құрттардың зәр шығару жүйесі қандай? Сорғыштардың медициналық және ветеринарлық маңызы неде? Паразиттік құрттардың даму циклінің күрделенуі неде? Аралық және негізгі ие дегеніміз не? Партеногенез дегеніміз не? Таспа құрттардың даму циклінде қандай айырмашылықтар бар? Таспа құртар қалай қоректенеді? Таспа құрттардың жыныс жүйесінің құрылысы мен ұрықтануы.
Нематодтар класы. Жұмыр құрттардың жалпы сипаттамасымен танысу. Нематодтар класының құрылыс ерекшеліктері.
Аскариданы сойып, оның анатомиялық құрылысын: ас қорыту, жыныс жүйесін анықтау. Аскариданың көлденең кесіндісі мен жұмыртқаларын микропрепараттар арқылы қарап, оларды сипаттап, құрылысының суретін салу. Сұрақтар: Таспа және жұмыр құрттардың ұқсастықтары мен айырмашылықтары неде? Алғашқы дене қуысы дегеніміз не? Аскариданың бұлшық ет системасының өзгешеліктері қандай? Аскариданың жүйке жүйесі мен зәр шығару жүйесінің өзгешеліктері қандай? Жұмыр құрттардың маңызы. Қолданылатын әдебиеттер: Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969. Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975. Зертханалық жұмыс № 7. Тақырыбы: Буылтық құрттар типі. Буылтық құрттардың жалпы сипаттамасы. Көпқылтанды құрттар класы. Құмқазар мысалында көпқылтанды құрттардың құрылысы.
Буылтық құрттардың сыртқы құрылысын байқау. Денесінің дифференциациясына және үш бөлімге бөлінуіне, сегменттеріне көңіл бөлу керек. Тотальдық препараттан – бас бөлімнің (простомиум), дене бөлімінің, аналь бөлімінің (пигидий) құрылысын қарап, суретін салу. Параподийлернің құрылысымен танысып, суретін салу керек. Сұрақтар: Буылтық және жұмыр құрттардың сыртқы құрылысында қандай айырмашылықтар бар? Метамерия дегеніміз не? Гомономдық және гетерономдық метамерияның айырмашылықтары неде? Буылтық құрттардың жылжу жүйесінің күрделенуін немен түсіндіруге болады? Буылтық құрттардың сезім мүшелері қалай жетілген? Буылтық құрттардың денесінде қандай қуыс пайда болады? Қолданылатын әдебиеттер: Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969. Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975. Зертханалық жұмыс № 8. Тақырыбы: Буылтыққұрттар типі. Жауын құрты мысалында азқылтанды құрттар класының құрылыс ерекшеліктері. Тіршілік әрекеттері. Классификациясы. Сүліктер класы. Сүліктердің медициналық маңызы. Мақсаты: Жауын құртының сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Медициналық сүліктің дене құрылысымен танысып, ерекшеліктерін анықтау. Тапсырмалар: Жауын құртының сыртқы пішінін көріп, суретін салу керек. Жауын құртын сойып, оның ішкі мүшелерінің орналасуын, құрылысын анықтап көріп, белгілеп, суретін салу. Жауын құртының көлденең кесіндісін микроскоппен қарап, оның дене қабаттарын ажырату және барлық белгілерін көрсетіп суретін салу. Сүліктің дене құрылысымен танысып, суретін салу. Сүлікті сойып, анатомиялық құрылысына қарап, ас қорыту, жүйке, жыныс, зәр шығару жүйелерін анықтап, суретін салу. Гистологиялық препараттардан сүліктің көлденең кесіндісін қарап, суретін салу. Сұрақтар: Целомның алғашқы дене қуысынан айырмашылығы неде? Мезодерманың дифференциациясы, оның буылтық құрттардағы туындылары. Буылтық құрттардың жүйке жүйесі мен зәр шығару жүйелері. Буылтық құрттардың табиғаттағы маңызы. Сүліктердің тіршілік ету типі және оның маңызы. Сүліктің ас қорыту жүйесінің ерекшеліктері. Қолданылатын әдебиеттер: Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969. Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975. Зертханалық жұмыс № 9. Тақырыбы: Былқылдақденелілер типі. Жүзім ұлуы мысалында бауыраяқтылар класының құрылыс ерекшеліктері. Классификациясы, таралуы. Айқұлақ мысалында тақтажелбезектілердің құрылыс ерекшеліктері. Кластың кәсіптік өкілдері.
Ұлудың бақалшағының құрылысын қарап, оның бақалшақтың ішінде қалай орналасқанын көріп, оны сойып, ішкі мүшелерімен танысып, суретін салу керек. Тіссіз моллюсканың бақалшағының сыртқы және ішкі құрылысына қарап «құлпына» көңіл аудару. Тіссіз моллюсканың денесін сойып, анатомиялық құрылысын және мантиялық комплекс мүшелерін көріп суретін салу. Сұрақтар: Тақтажелбезектілердің бақалшағының құрылысы қандай? Мантиялық комплекс дегеніміз не және оның функциясы қандай? Тіссіз моллюсканың ас қорыту системасының өзгешеліктері және олардың қоректенуі. Моллюскалардың жүйке жүйесі қандай типке жатады? Бауыраяқтылардың денесінің симметриясы қандай? Моллюскаларға қандай сезім мүшелері тән? Моллюскалардың практикалық маңызы қандай? Қолданылатын әдебиеттер: Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969. Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975. Зертханалық жұмыс № 10. Тақырыбы: Буынаяқтылар типі. Желбезектыныстылар тип тармағы. Шаянтәрізділер класы. Буынаяқтылардың жалпы сипаттамасы. Өзен шаяны. Өзен шаянының және оның аяқтарының морфологиясымен танысу. Төменгі сатыдағы шаянтәрізділер: циклоп, дафниялар. Мақсаты: Өзен шаянының сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Желбезекті шаян тәрізділердің сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Циклоптың құрылысымен танысу. Тапсырмалар: Өзен шаянының дене бөлімдерін анықтап, сол бөлімдеріндегі орналасқан аяқтарының құрылысын көру керек. Өзен шаяндарының аяқтарын ұқыпты түрде жіктеп алып, оларды ретімен орналастырып, суретін салу. Өзен шаянын сою. Ішкі мүшелерін қарау. Өзен шаянының бұлшық ет, ас қорыту, тыныс алу, қан айналу, жыныс, зәр шығару, жүйке жүйелерін көріп, сойылған өзен шаянының суретін салу. Дафнияның ішкі және сыртқы құрылысымен танысып, суретін салып, белгілеу. Циклоптың сыртқы құрылысымен танысып, денесінің сегменттелуіне, аяғының құрылысына, науплиальды көзіне көңіл аудару қажет. Ішкі құрылысын қарап, суретін салу.
Өзен шаянының сыртқы құрылысындағы буылтық құрттарға тән белгілер қандай? Буынаяқтылардың аяқтарының құрылысы және гомономдық немесе гетерономдық сегменттердің айырмашылықтары. Өзен шаяның ас қорыту жүйесінің ерекшеліктері қандай? Буылтық құрттармен салыстырғанда өзен шаянының қан айналу жүйесінде қандай өзгешеліктер пайда болды? Өзен шаянының тыныс алу жүйесі. Дафнияның тіршілік циклі. Дафнияның ұрпағындағы цикломорфоздық өзгеріс деген не? Ескекаяқтылардың көбеюі және табиғаттағы маңызы. Қолданылатын әдебиеттер: Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969. Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975. Зертханалық жұмыс № 11. Тақырыбы: Хелицералылар тип тармағы. Өрмекшітәрізділер класы. Өрмекшіәтәрізділердің жалпы сипаттамасымен танысу. Өрмекшітәрізділердің сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері. Классификациясы. Кенелердің паразитті түрлері. Мақсаты: Өрмекші тәрізділердің сыртқы құрылысының, денесінің, сегменттелуінің, ауыз аппараттарының, аяқтарының құрылысының алуан түрлілігін көріп, танысу. Тапсырмалар: Құршаяндардың сыртқы құрылысына қарап, денесінің сегменттелуін, хелицера аппаратын анықтап қарап, суретін салу. Сольпугалардың, жалған құршаяндардың, нағыз өрмекшілердің, кенелердің денесінің сыртқы құрылысын қарастырып, суретін салу. Сұрақтар: Хелицералылар тип тармағының негізгі белгілері неде? Қарапайым өрмекші тәрізділердің денесінің сегменттелуінің қандай ерекшеліктері бар? Жоғары сатыдағы өрмекші тәрізділер өкілдерінң денесінің сегменттелу ерекшелігі қандай? Өрмекші тәрізділердің практикалық маңызы қандай? Қолданылатын әдебиеттер: Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969. Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975. Зертханалық жұмыс 12. Тақырыбы: Кеңірдектыныстылар тип тармағы. Насекомдар класы. Насекомдар класы. Насекомдардың сыртқы құрылысы. Бунақденелінің денесінің морфологиясын оқып-үйрену. Тарақанның денесінің бөлімдерге бөлінуі. Қоректенуге байланысты ауыз аппараттарының типтері. Насекомдардың аяқтарын салыстырмалы түрде оқу. Мұртшалардың, аяқтардың, қанаттардың типтерін қарастыру. Насекомдарың ішкі құрылысы. Насекомдардың дамуы. Толық түрленбей және толық түрленіп даму онтогенездері.
Насекомдардың сыртқы құрылысының ерекшеліктерін – бас, көкірек, құрсақ бөлімдерінің сегменттелуін талдау. Қарапайым және специализацияланған ауыз аппараттарының құрылысын көріп, суретін салу. Насекомдардың әртүрлі типтегі аяқтарының құрылысын қарап, бунақтарын бөлімдерге бөлшектеу және суретін салу. Әртүрлі қанаттардың типтерін қарап, жүйкеленуінің схемасына және ерекшеліктеріне көңіл бөліп, оларды белгілей отырып, суретін салу. Насекомдарды сойып, ішкі мүшелер жүйелерін көріп суретін салу. Насекомдардың екі түрлі даму типтерінің айырмашылықтарын, нимфаның, дернәсілдердің, қуыршақтардың құрылысындағы ерекшеліктерін және ересек түрінен айырмашылықтарын анықтау. Сұрақтар: Насекомдардың басқа тип тармағының өкілдерімен салыстырғандағы айырмашылықтары мен ұқсастықтары. Насекомдардың қанша жұп аяқтары бар және олар қалай орналасқан? Абдоменде қандай аяқтар орналасқан? Насекомдардың ауыз аппараттары қандай бөлшектерден тұрады? Кеміргіш ауыз аппараттарының қандай ерекшеліктері бар? Тесіп-сорғыш, сорғыш, жалағыш және басқа ауыз аппарат типтерінің айырмашылықтары мен ұқсастықтары неде? Насекомдардың аяқтарының әртүрлі болуы неге байланысты? Кеңірдек жүйесі қай ұрық жапырақшасының туындысы? Насекомдардың зәр шығару мүшесі қандай? Насекомдардың жүйке жүйесі қандай типке жатады? Эмбрионды және постэмбрионды даму дегеніміз не? Шала және толық түрленіп дамудың айырмашылықтары мен өзгешеліктері? Метаморфоз дегеніміз не? Қолданылатын әдебиеттер: Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969. Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975. Мамаев Б.М. и др. Определитель насекомых евпропейской части СССР. –М., 1976. Зертханалық жұмыс № 13. Тақырыбы: Насекомдардың отрядтары. Толық түрленбей дамитын насекомдардың негізгі отрядтарымен танысу. Мақсаты: Насекомдардың алуан түрлілігімен танысу. Тапсырмалар: Анықтағышпен жұмыс істеуді үйрену. Толық түрленбей дамитын насекомдардың негізгі отрядтарымен танысу және коллекциядағы насекомдарды отрядтарға, тұқымдастарға дейін анықтай білу. Сұрақтар: Насекомдар қандай үлкен екі класс тармағына бөлінеді? Түзуқанаттылар, инеліктер отрядтарына тән белгілері қандай? Жартылай қаттықанаттылар отрядына тән белгілер қандай? Тарақандар отрядына тән белгілері қандай?
Толық түрленіп дамитын насекомдардың негізгі отрядтарымен танысу. Мақсаты: Насекомдардың алуан түрлілігімен танысу. Тапсырмалар: Толық түрленіп дамитын насекомдардың негізгі отрядтарымен танысу және коллекциядағы насекомдарды отрядтарға, тұқымдастарға дейін анықтай білу. Сұрақтар: Қоңыздар, қабыршаққанаттылар отрядтарына тән белгілері қандай? Жарғаққанаттылар отрядына тән белгілері қандай? Қосқанаттылар отрядына тән белгілері қандай? Қоңыздар мен жартылай қаттықанаттылардың айырмашылықтары неде?
Теңіз жұлдызының құрылысы. Тікентерілілер типінің жалпы сипаттамасы.
Теңіз жұлдызының сыртқы құрылысын сипаттағанда денесінің бес сәулелі симметриясына көңіл аудару. Теңіз жұлдызын сойып ішкі мүшелерінің құрылысын қарап, суретін салу. Теңіз кірпілерінің сыртқы құрылысымен танысу. Сұрақтар: Тікентерілілердің денесінің симметриясы қандай? Амбулакральды жүйесі қалай орналасқан? Оның қызметі қандай? Тікентерілілердің зәр шығару жүйесі туралы не айтуға болады? Тікентерілілердің эмбрионалдық дамуының ерекшеліктері қандай? Тікентерілілерді неге екінші ауыздыларға жатқызады? Қолданылатын әдебиеттер: Фролова Е.Н. и др. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1985. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии беспозвоночных. – М., 1969. Беклемишев К.В. Зоология беспозвоночных (методические указания). – М., 1975. 4. Курс жұмыстарының тақырыптары 4.1 Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарының мақсаты мен міндеттері Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарының жүйесін ұйымдастыру және дамытудың негізгі мақсаты жоғары кәсіби білім беруде маман даярлаудың ғылыми деңгейін көтеру және оқуын ары қарай жалғастыру үшін талантты жастарды іріктеу, ғылыми-техникалық прогрестің жаңа жетістіктеріне, экономикалық ойлау мен мәдени дамуға қол жеткізу негізінде жоғары оқу орнында педагогикалық және ғылыми кадрлармен толықтыру. СҒЗЖ орындалуының негізгі формасы – жетекші жинақтап бір қалыпқа түсірген тапсырмаларды жеке-жеке орындау болып табылады. СҒЗЖ орындаудың алғашқы кезеңінде студенттерді зерттеудің әдістері мен тәсілдеріне үйрету үшін топтасып орындау әдісін қолданады.
Студенттерді ҒЗЖ айналысуын барлық оқу кезеңінде үздіксіз қамтамасыз етуге міндетті. СҒЗЖ негізгі маңызды қағидасы айналысу тәсілі мен түрінің курстан курсқа, кафедрадан кафедраға, бір оқу саласынан келесі біріне, бір оқу түрі мен тапсырмасынан екінші бір түріне негізделеді. Мұнда негізгі зерттеу жұмысының қиындығы студенттердің оқу үрдісінде зерттеу қиындықтарын біртіндеп жоғарылатып отыру. Мысалы, студент бірінші және екінші курстарда бүтін және негізгі жұмыстардың жиынтығы мен жалпы ғылыми дайындық жасаудағы жаңашылдықпен, ғылыми жұмысты орындау қабілеті мен қарапайымдылығымен, өз қабілеті мен ғылыми жұмысты орындалуға негізделуі тиіс. Жоғарғы курстарда білімді, дағдыны ары қарай қалыптастыру, жетілдіру, бекіту, шығармашылық ойлауды дамыту және нақты міндеттерді шешуге, өз бетінше шешім қабылдауға, жүзеге асыруға үйрену, алынған білімді тәрбиеде пайдалану, жеке тапсырмалар бойынша студенттердің өз бетінше ғылыми зерттеу жұмысы үдерісінде жүргізіледі. Бұдан басқа ғылыммен айналысатын студенттердің сонғы курстарда оқытушылар мен қызметкерлердің жетекшілігімен студенттердің шығармашылық ұжымы жоғары оқу орынындарының лабораториялары мен өндірістерде зерттеумен, жобалау-конструторлық талдамалармен айналысатын, оның ішінде кешенді дипломдық және курстық жобаларды орындаумен, кейін нәтижесі қызығушылық танытқан өндірістерге енгізетін ғылыми-техникалық отрядтарға қатысуы міндетті болып саналады.Бұл студенттерге нақты міндеттер мен олардың шешімін, жобасын жасауға және өздерінің ұсыныстарын тәжірибеде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмысы міндетті есеп берумен, конференция, үйірме отырысында баяндаумен, курстық жұмыс және т.б жазумен аяқталады.
Жер үсті-ауалы ортадағы тіршілікке бунақденелілердің адаптациялары. Сулы ортадағы тіршілікке бунақденелілердің адаптациялары. Су омыртқасыздарының экологиялық топтары. Омыртқасыздармен өсімдіктердің зақымдануы. Шаянтәрізділер класының түрлік алуан түрлілілігі. Ксилобионттардың комплексі. Тұщы су қоймаларының зоопланктоны. Су омыртқасыздарының әртүрлі топтарының тыныс алуға бейімделу ерекшеліктері. Бунақденелілер - өсімдіктердің тозаңдандырушылары. Қоңыздар – копрофагтар. Азықтық өсімдіктің бір түрінде тіршілік ететін бунақденелілердің түрлік құрамы. Мәдени өсімідктердің маңызды зиянкестері және олармен күрес жолдары. Ескі кесілген ағаштарда кездесетін омыртқасыздар. Инеліктер, олардың құрылысы, тіршілік әрекеттері, дамуы және маңызы. Бал арасы, олардың құрылысы, тіршілік әрекеттері және маңызы. Өрмекшілердің құрылыс ерекшеліктері және биологиясы, түрлік құрамы. Улы омыртқасыздар. Өсімдіктердің жарғаққанаттылармен тозаңдануы. Өсімдіктердің қосқанаттылармен тозаңдануы. Өсімдіктердің қатқылқанаттылармен тозаңдануы. Омыртқасыз жануарлардың қорғаныштық бейімделушіліктері. Қысқамұртты қосқанаттылардың түрлік құрамы. Жарғаққанаттылардың түрлік құрамы. Жартылай қатқылқанаттылардың түрлік құрамы. Қида кездесетін шыбындар. Тұщы су қоймаларының былқылдақденелілердің алуан түрлілігі. Насекомдар – энтомофагтар. Өзен шаянының құрылыс ерекшеліктері, тіршілік әрекеттері, дамуы және маңызы. Топырақты ортадағы тіршілікке бунақденелілердің бейімделушіліктері. Топырақ омыртқасыздарының экологиялық топтары. Топырақ қатқылқанаттыларының комплексі. Жауын құрттарының топырақ түзілісіндегі ролі. Былқылдақденелілердің құрылыққа бейімделушіліктері. Олардың өсімдік қалдықтарын ыдыратудағы маңызы. Топырақ әртүрлі мөлшерлі категориядағы омыртқасыздардың тіршілік ету ортасы ретінде. Топырақ кенелері, олардың топырақпен байланысы. Көпаяқтылардың тіршілік әрекеттері, олардың топырақтағы ролі. Аяққұйрықтылар, немесе коллемболалар – ұсақ топырақ буынаяқтылары. Қоғамдық бунақденелілер, олардың топырақпен байланысы. 5. БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ 1 тапсырма: Бірклеткалы жануарлар. 1) Бірклеткалылардың жануарлар әлеміндегі алатын орны. 2) Кестені толтыр. Бірклеткалылардың салыстырмалы сипаттамасы.
3) Кестені толтыр. Бір клеткалылардың қоректену ерекшеліктері.
4) Бірклеткалы жануарлардың көбею тәсілдері. 2 тапсырма: Губкалар және ішекқуыстылар типтері. 1) Ропалия, статоцистің қызметтері қандай? 2) Губкалардың клеткалық элементтерін ата және әрқайсысының қызметтерін көрсет. 3) Губкалардың көбею жолдары қандай? 4) Кестені толтыр. Гидраның клеткалық құрылысы.
3 тапсырма: Жалпақ, жұмыр және буылтық құрттар типтері. 1) Тегумент дегеніміз не? 2) Кейбір ауылшаруашылық өсімдіктерінің түсімінің төмендеуіне нематодтардың да әсері бар. Өсімдіктерде паразиттік тіршілік ететін нематодтар туралы не айтуға болады? 3) Суретте қандай құрттың даму циклі берілген? Суреттегі сандардың жанына атауларын жаз. 
4) Кестені толтыр. Еркін және паразиттік тіршілік ететін жалпақ құрттарды салыстыру.
4 тапсырма: Буынаяқтылар типі. 1) Шаянтәрізділердің буынаяқтылардан басқа кластарынан бөліп тұратын негізгі белгілері. 2) Улы және зиянды өрмекшітәрізділер. 3) Кестені толтыр. Өрмекші мен бунақденеліні салыстыру.
4) Кестені толтыр. Адам денсаулығына зиян келтіретін бунақденелілер.
Пән бойынша тест тапсырмалары. жүктеу/скачать 0,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|