$$$umkd lang$ kz $$$umkd name$ Тиімді коммуникациялар $$$umkd avtors$


$$

$$$umkd lang$ kz $$$umkd name$ Тиімді коммуникациялар $$$umkd avtors$

2-004-000.2.4 Дәріс № 4. Ақпаратты берудің және алудың вербальді әдістері


жүктеу/скачать 1,57 Mb.
бет3/4
Дата15.09.2017
өлшемі1,57 Mb.
#33797
түріЖұмыс бағдарламасы
1   2   3   4

$$$002-004-000$3.2.4 Дәріс № 4. Ақпаратты берудің және алудың вербальді әдістері

1. Ақпаратты берудің әдістері

2. «Семиотика», «синтатика», «семантика», «прагматика»: белгілері және сипаттамалары

3. Ақпаратты алудың вербальді әдістері


&&&

$$$002-004-001$3.2.4.1 Ақпаратты берудің әдістері



Мәлімет (ақпарат) – «информация» термині латын тілінен енген – түсіндіру, баяндау, мәлімет деректер беру деген ұғымдарды білдіреді. Басқару ісінде мәлімет ұғымы сақтауға, таратуға және түрлендіруге тиісті деректер ұғымын береді. Табиғатта, қоғамда, өндірісте болатын кез келген өзгерістер нендей бір деректердің, бөлімнің көзі болып саналады. Әрі ол кез келген құбылыстың, процестің, оқиғаның сандық және сапалық сипаттамасын бейнелейді. Осы деректердің барлығы кез келген нышанда және кез келген мазмұнда мәлімет болып саналады. Практикада бүкіл технологиялық процестер барлық жерде мәліметтік процестердің процестердің нәтижесінде туындайды, таалады және бағытталады. Жанды күштер, материалдар, еңбек құралдары тасқынымен қоса, өндіріс процесінде мәліметтер тасқынының айналысы да блады, ал өндірісте өз кезегінде қарама-қарсы мәліметтер туындайды – ағымдағы жоспарлардың орындалуы туралы есептер, жедел тапсырмалар мен жарлықтар. Оның өндірістегі рөлі де, міне осында. Басқарушы мен басқарылатын жүйелердің аралығында мәлімет алмасудың арасында кәсіпорынды басқару жүзеге асырылады. Басқару процесі тұрғысынан қарастырғанда мәліметте еңбек құралы, басқарылатын, басқаратын жүйелер және сыртқы орта туралы деректер жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Бұл ұғымда мәлімет басқару процесінің негізі, шешімді әзірлеу, қабылдау және жүзеге асыру ретінде орын алады. Басқару процесі шешімін біршама дәйектілігі түрінде жүзеге асады, ал оның тиімділігін аралық және ақырғы нәтижелер туралы мәлімет негізінде анықтауға болады. Сонымен, басқару процесінің барлық сатылары мен кезеңдері мәліметтерді өңдеуге байланысты. Басшының және басқару аппаратының ұйымдық-практикалық, қызметі де көбінесе мәліметтік сипат алады. Мәліметсіз басқару мақсатын анықтау жағдайын бағалау, проблеманы тұжырымдау, шешім қабылдау және оның орындалуын бақылау мүмкін емес. Мәлімет процестерін ұйымдастырған кезде, жалпы және ерекше сипатта болатын мәлімет қасиеті де ескеру қажет. Мәліметтің негізгі қасиеті, оның оқиғаларды процестерді көрсете алатын қасиетінде. Біз көңіл аударатын жүйе неғұрлым күрделі болған сайын ол көптеген элементтерден құралған сайын, оны сипаттайтын деректердің құрамы мен ауқымы соғұрлым қомақты, жүйе күйін бағалау да соғұрлым күрделі бола түседі. Осыған орай мәліметтерді жинау, тарату, өңдеу құралдарының қуатын арттыруға және жетілдіруге талап күшейеді. Қазіргі кәсіпорындар қызметі толып жатқан процестер, оқиғалар, құбылыстар жиытығынан тұрады, олардың әрқайсысы мәлімет көзі болып саналады. Мұндай кәсіпорындарды басқарудың күрделілігі көбінесе өндіріс сипаттамасын бағалауға байланысты. Мәліметтер қасиетінің бірі –оны әлде неше рет пайдалануға болатындығы. Бұл қасиеті мәліметтің тұтыну ерекшелігіне, сол процестен кейін оның жайылып кетпейтіндігіне байланысты. Осындай қасиеті болғандықтан мәліметті өңдеу, сақтау жүйесін ғана емес, сондай-ақ басқару аппараты қызметкерлерінің оны пайдалануды орталықтандыруына тура келеді. Мәліметті жинаудың негізі оны түсіну,яғни объект бейнесін қалыптасты-ру,оны тану және бағалау. Мәліметті түсінудің нәтижесінде ол таратуға және өңдеуге лайықты нышанға ие болады. Адамдар мәліметтің кез келген түрін түсіну үшін, оның өзі адам органдарының сезіміне лайықталып тиісінше индекстелуі тиіс. Индекстелу нышандары: - цифрлық (құжаттарға цифрмен жазу, есептегіштерге, таблоға жазу, т.б.); - алфавиттік (құжаттарға сөзбен жазу, есептегіштерге, таблоға жазу, т.б.); - символикалық (сызбаларға,чертеждарға), схемаларға шартты түде бейнелеу; - заттық-бейнелік (телевизиялық бейне, фотосурет, т.б.) Мәліметті тасымалдаушылар ( оны кескіндеу және тарату құралдары): дәстүрлі жүйеде – адам есі (мәліметтің ауызша және жазбаша түрлері); - құжаттар (ведомостар, кестелер, деректер, технологияық карталар,т.б.) - механикаландыруды және автоматтандыруды қолдана отырып: перфокарттар, перфоленталар, магниттік дискілер, барабандар,т.б. Мәліметтер – басқару процесінің негізі болып саналады. Басқару процесінің барлық сатылары мен кезеңдері мәліметтерді өңдеуге байланысты. Мәліметтерсіз басқару, мақсатын айқындау, жағдайды бақылау проблеманы тұжырымдау, шешім қабылдау және орындалуын бақылау мүмкін емес. Басшының және басқару аппаратының ұйымдық-практикалық қызметі де көбінесе мәліметтік сипатта болады, өйткені олар шешім қабылдау үшін мәліметтер алады және де қабылдаған шешімдер жайлы мәліметтер таратады. Мәліметтер рөлі біркелкі емес, ол әртүрлі кезеңде түрліше келеді. Мәселен, басқару мақсатын айқындаған кезде мәлімет ауқымы, оның сонылығы, құндылығы, толықтығы т.б. маңызды. Жағдайды бағалаған кезде, осы бағалауды жинақы түрде, жүйелік тұрғыдан анықтауға мүмкіндік беретін мәлімет түрлерінің айрықша маңызы бар. Шешімді шығару және аналитикалық әрекет сатысында мәліметтерді өңдеу мүмкіндігі зор рөл атқарады да, мұның өзі оның ұсынылу нышанына тәуелді болады. Шешімді жүзеге асыру жөніндегі ұйымдық-практикалық істе мәліметтердің тарату процестері, таратылу жылдамдығы, дер кезінде берілуі, оның түсу толықтылығы т.б. айрықша рөл атқарады. Басқару процесінде мәлімет рөлі екі жақты. Біріншіден, өндіріс дамыған сайын мәлімет көлемінің тұрақты ұлғаюы басқаруды қиындата түседі. Екіншіден, мәліметтер, әсіресе ғылыми-техникалық мәліметтер ұлғайған сайын басқаруды жетілдіру мүмкіндіктері де арта түседі. Сонымен, басқаруға пайдаланылатын мәлімет көлемінің өсуін бір жақты бағалауға болмайды. Мұның өзі басқару қиындығының диалектикалық тұтастығын және оны ойдағыдай меңгеру мүмкіндігін көрсетеді. Тиімді шешім қабылдауға ақпаратта әсет етеді. Ақпарат шешім қабылдауда да және де басқарушылық әсердің, әмірдің өтімді орындалуына да қажет. Осы екеуінің арақатынасы ақпаратты өңдеуге кеткен еңбекпен уақытты ақтауы қажет. Ақпарат сондай-ақ шешімді іске асыру үшін де қажет. Шешімнің өзі белгілі жағдайларда ақпараттың бір түрі ретінде басқа шешімдерді немесе басқа да басшылық әрекеттерді орындауда қолданылады. Шешімнің әр типі өзіне тән информациялық базаға ие. Бұл жерде әңгіме тек қана ақпарат түрлері туралы ғана емес, олардың әртүрлі өзара қатынастары ескеріледі (көлемнің, құрылымның және мазмұнның өзара өзгеруі). Мысалы, жоғарғы деңгейдегі басшыларға мүмкіндігінше ақпараттың барлық түрі қажет, ал төменгі деңгейдегі басшыға көбіне біртекті ақпараттар жеткілікті болады. Бұл факторды ескермеу қате шешім қабылдауға итереді. Ақпаратты жинау мен өңдеу өз уақтылы жүргізу қажет. Информацияныфактілер пісіп жетілмей ерте жинауға жол бермеу керек. Дәл сол сияқты информацияны жинауды созбай,талдау кешікпеуі керек. Ақпарат жинау уақытын орынсыз созу, шешімді жуықтап, көз өлшеумен қабылдауға мәжбүр етеді. Ал соңында бұндай шешім қабылдаудың тіпті қажеті жоқ екені айқындалуы мүмкін. Ақпарат пен шешім қабылдаудың «балансын» орнату үшін өзінің атқаратын функциясына байланысты әрбір басқару органның функциясына сәйкес информация шамамен іздеп белгілеу керек. Сонымен қатар төменгі және жоғарғы органдардың әр түрлі қызметтеріне байланысты ақпараттың көлемі мен түрі арасындағы байланысты айқындау қажет. Ақпарат каналдары мен түрлері арасындағы үйлеспеушілік жоғарғы звенода төменгілердің өзіне қажет етпеген ақпаратты жинауға әкеліп соғады. Әрине, ақпарат пен шешімді салыстырып үйлестіруді көздемеу керек, өйткені: біріншісі құбылыс және процесстер туралы деректер береді, ал ол шешімнің мақсаты, мазмұнын анықтау кезінде керек. Кейде ақпарат жиналмай жатып шешімнің мақсаты мен негізгі мазмұнын күні бұрын білуге болады: онда информация ролі оларды одан сайын айқындауға бағытталады. Ақпараттың толықтылығы, объективтілігі және тиімділігі нақтылы мәліметтерді бағалауға, қабылдайтын шешім варианттарын, оның ішінде ең дұрысын таңдауға мүмкіндік береді. Модельдеу іс әрекеттердің барысы мен даму тенденциясын алдын ала білуге және басқарылатын жүйенің болашағын, әр түрлі факторлардың жасайтын әсерін ескертуге жағдай туғызады. Бүл жерде, бір қарағанда, модельде неғұрлым көп фактор ескерілсе, соғұрлым модельдің өзі жақсара түсетіндей көрінуі мүмкін. Ал, шын мәнісінде іс жүзінде тиянақты модель үнемі дұрыс бола бермейді, өйткені: бұл модельді тым күрделендіріп жібереді де, оны талдау қиынға соғады. Біртұтас жүйеге тиімді шешім бұл жүйенің жекелеген бөліктері — оның бөлімшелері үшін тиімсіз болып шығуы мүмкін. Сондықтан да тиімді шешімдермен бірге оны қатысушылардың бәріне тиімді етуге мүмкіндік беретін механизм ойластыру қажет. Тиімділік критерийінің модельденуші жүйе қызметінің мақсаттарына барабарлық болу мәселесі бар. Мысалы,мақсатты дәл қою әрқашан да тиімділік критерийін жасауға мүм-кіндік бере бермейді. Екінші мәселе мақсаттың өзі, анықтаудың әр түрлілігімен байланысты. Экономикалық-математикалық әдістерді қолданған кезде, әдетте, оптимизациялаудың бірден-бір критерийі бар деп есептейді. Алайда ұйымда ол бірнешеу болуы мүмкін. Егер мақсаттар бір-біріне қайшы келмесе, онда олардың біреуіне қол жету басқаларының орындалуына кедергі жасамайды. Мысалы, пайданы арттыру мен өнім өндіруді ең жоғары деңгейге көтеру мақсаттары қарама-қайшы келмейді. Ал бір уақыт мерзімінде өнім көлемін көбейту және шығынды азайту мүмкін емес. Бірнеше тиімділік критерийі бар тапсырмаларда «тиімді» шешім әрқашанда біреу ғана болмайды. Сондықтан да таңдау мәселесінің аясы тарылып, бұл жағдайда түпкілікті шешім үшін формалды емес көзқарас қажет. Экономикалықматематикалық әдістердің түрлері. Сызықтық программалау айнымалылар арасындағы сызықтық тәуелділікті білдіреді және үлкен, әрі шағын жүйелердегі экономикалық мәселелерді шешу үшін қолданылады. Оларға өнім шығаруды фирма бөлімдері арасында тиімді бөлу, жаңа салынып жатқан объектілердің қуаттылығын анықтау, материалдарды ұтымды қиыстыруды жоспарлау, қолайлы қоспаларды белгілеу және тағы да басқалары жатады. Динамикалық программалау өзара байланысқан шешімдер сериясын қамтитын тапсырмаларды шешу тәсілі. Шешімді бірнеше сатының әрқайсысында таңдап алуға болады, соның өзінде бір сатыда қабылданған шешім келесі шешімдерді таңдауға түрткі болады. Әрбір шешімнің салдарын есептеп шығару мен келесі шешімдерге арналған тиімді стратегия қолдануға таңдау ережелері белгіленеді. Статистикалық шешімдер,кездейсоқ процесстер теориялары белгісіздік жағдайдағы, яғни қабылданатын шешімге ықпал ететін барлық факторлар туралы толық ақпарат болмаған кездегі іс-қимылдар ережелерін жасауға бағытталған.
&&&

$$$002-004-002$3.2.4.2 «Семиотика», «синтатика», «семантика», «прагматика»: белгілері және сипаттамалары



Әдетте коммуникация деп – а) ақпарат беру, өзара қатынасу. Б) Өзара әрекет яғни қарым – қатынасқа түсу. Ол кез – келген әрекет процесінде әр түрлі белгілі кезінде мысалы: сөздер, қимылдар, Морзе азбукасы және т.б. көмегімен жүзеге асады. Семонтика немесе семиология гректің семиотик – он (белгі, нышан) белгілер жүйесі сәйкесінше белгілердің қимыл құрылымын зерттейтін ғылым. Семиотика әртүрлі ғылымдардан материал алып, оны жаңартып, өңдеп осы ғылымдарға қайта береді. Ізінше, семиотика барлық ғылымдардың құралы болып қызмет ете алады, өйткені кез – келген ғылым белгілер қолданылады және өз нәтижелер белгілер көмегімен белгілейді. Біржағынан семиотика тірі организмдегі, табиғаттағы, қоғамдағы байланыс және кибернетикаға жақын. Екінші жағынан ең толық және нақты байланыс жүйесі – адамзат тілін зерттейтін лингвиссстикаға жақын. Семиотика зерттеу объектісі бола отырып белгілер жүйесі – бұл белгілі бір үлгі мен құрылған белгілер жиынтығы. Белгілер жүйесі материалдық жүйелер арасында ақпарат алмастырушы қызметін атқаратын материалдық делдал б.т. Зерттеу объектісі бойынша семиотика үш үлкен салаға бөлінеді: 1) Тіл және әдебиет семионтикасы. Зерттеу объектісі болып, тіл, сөз, текстер. 2) Басқа да белгілер қолөнер, музыка, архитектура, кино, салт дәстүрлер. 3) Жануарлардың коммуникация жүйесі және адам организмдегі биологияялық байланыс жүйесі. Осы белгілер қоғамда табиғаттан және немесе адамдар әрекет етсе де қандай болса да олар семиотика пәні. Жалпы семиотика бірқатар, жеке, ғылымдарға бөлінеді: биосемиотика, этносемиотика, лингва семиотика және т.б. Ал біз лингва семиотиканы қарастырамыз. Лингвасемиотика – бұл әңгімелеумен қатысты жүйесі туралы ғылым. Әңгімелеу бұл сөйлем, алайда сөйлем мәтін шегінде ғана әңгімелеуге айналады. Семиотика – белгі және белгілер жүйесін зерттеудің үш аспектісін анықтайды: (1) Белгілер арасындағы қатынасты зерттейтін синтактика. Яғни белгілер жүйесінің ішкі құрамын зерттейді. (2) Белгі және белгіленген зат. – адамның сыртқы және ішкі әлемнің қатынасты. Яғни белгілердің мазмұнын реттейтін семантика. (3) Адам мен белгілер арасындағы яғни осы белгіні қолданатындар арсындағы қатынасты зерттейтін прогматика. Кесте. «Превия бөлімдері және семиотика арасындағы өзара қатынас. Гуманитарлық ғылымдарға орта ғасырлық травиий Семиотика: белгіні зерттеу аспектілері. Зерттеу пәні Грамматика логика (диалектика) риторика Синтактика Семантика прагматика Белгі....белгі Белгі.... пән Белгі.... адам Синтактика – белгілер жүйесінің құрылымы объективті заңдарын зерттейді. Оның міндеті болып, белгілер жүйесінің әртүрлі класстары үшін дұрыс құруға текстердің запасын бейнелеу табылады. Семантика мәнділік заң – рын зерттейді. Семантикалық орталық немесе басты түсінігі болып мән табылады. (3 )«Тіл – тіл (реч) арасындағы сәйкестік. Тілдік қатынас коммуникация әдісі ретінде. Тілдің функциялары. Ком – ның негізгі құрал – ның бірі болып тіл, тілдік қатынасу табылады. Оқымыстылардың есептеуі бойынша адамзат қатысуының 3\2 бөлігін тілдік қатынасу құрайды. «Тіл» түсінігі бірнеше мағынаға ие: - Адам әрекетінің ерекше түрі; - Коммуникацияның талаптары және мақсаттарына байланысты арнайы лексикалық және грамматикалық құр – ды теңдеумен бейнеленетін тілдің көмегімен болатын қарым – қатынастың бір түрі (іскер тіл, арнайы тіл, ақылдық тіл, (маман) кәсіби тіл және т.б.) - Әңгімелердің синтаксистік құрылуының түрлері (тікелей және жанама тіл, өзге тіл). Тіл – бұл басқа әрекет түрлерімен қатар қызмет ететін әрекет түрі. Тілдің функциялары . Коммуникация процесінде әрбір әңгіме әйтеубір функцияны атқарады. Нақты әңгімелердің жекелеген функцияларын біріктіре келе жалпы тіл функцияларын анықтаймыз. Әдетте үш негізгі және бірнеше жеке функцияларды көрсетеді. Негізгі функциялар: - Комуникативті және репрезентивті (репрентация – елестету, бейне, образ); - Аппелятивті (аппеляция – көңіл аудару, әсер ету. Мысалы:Андрей бері кел!), - Экспертивті (экспрессия – түсініктілік) жеке функцияның ішінде. - Фатикалық – тілдік этике аумағын қозғайды (Қайырлы күн. Сізді көргеніме қуаныштымын. – мен де солай. Сіздің жағдайыңыз қалай?); - Лита тілдік, яғни талқылау функциясы, бұл кезде сөйлеушіге немесе тыңдаушыға өздерінің бірдей код пайдаланып отырған; отырмағандығын тексеруі керек; ослайша, тілдің пәні болып код табылады (сіз менің не айтып тұрғалымды түсініп тұрсыз ба? Осы сөзден нені түсетіңізді нақтылаңызшы?....). Осылардан басқа ақындық , эмотивті, валюнтативті және басқа бірқатар функциялар бар.Яғни, тілдің әрбір қарым – қатынас жағдайында атқаратын функциясы әңгімелеудің сыртқы түрін анықтайды, ең біріншіден сөздерді жөндеу және синтаксистік контрукциялар. Осыдан шығатыны, жақсы қарым – қатынас (жағдайында атқаратын функциясы әңгімелеудің сыртқы) жасау үшін тілдік функцияларды атқару үшін қолданылатын тілдік құралдың негізгі түрлерін білу қажет. (4). Тіл ақпарат беру әдісі ретінде . Тілдің маңызды функциясы болып коммуникативті функция, яғни ком – я процесінде қызмет ету табылады. Комуникациялық процесті адамдар арасындағы ақпарат алмасу ретінде, қарым – қатынастың ақпараттық аспектісі ретінде қарастыруға болады, ал ком – лық процестің мақсаты болып берілген және алынған ақпаратты сезіне және түсіну табылады. Тілдің әрбір бірлігінің белгілі бір мазмұны болады және ақпараттық белгілі бір көлемі болады. Тілдік бірліктің мазмұны – бұл белгілердің (негізгі және өнд – тік, алғашқы және екіншілік, тұрақты және ауыпалы, заңды түрде пайда болатын және аяқ астынан) жиынтығы. Тілдік бірліктің ақпараттылығы – бұл нақты өндіру кезіндегі осы бірлік мазмұнының өлшемі. Вербальді ком – я тұрғысымен ақпаратты берудің негізгі үлгілерінің ерекшеліктерін қарастырайық.. Ақпаратты тіл құр – ры арқылы экстралингвистика категориясынан басталып кодтау кезеңіне өтеді, одан соң жіберу, алу, декодттау, кеңейту, түсіну, жүзеге асыру, яғни алынған ақпаратқа сәйкес әрект ету. Вербальді ком – да қайнар көз болып айтушы немесе жазушы субъект табылады. Ақпарат каналы болып, қарым – қатынасты тудырушының дыбыстық аппараты сонымен қатар ақпарат таратушы (құрал ), техникалық құралдар (мөр, радио, теледидар, ғаламдық және локальді компьютерлік жүйелер) және сигналдарды беру жүзеге асырылып жатқан талаптар болуы мүмкін. Каналдар кейде жалпы ком – лық және тұлғалар арасындағы каналдардың құралдарына бөлінеді. Тілдік қатынас кезіндегі код – бұл тілдің өзі. Кодтау ішкі милық кодттан тілдік кодқа ақпаратты жіберумен анықталса, ол декодтау оған қарама – қарсы процесс ретінде қабылдау және түсінумен түсіндіріледі .Қабылдау, кодтау, түсіну сияқты вербальді сигналдардың теоретикалық модельдерін екі типке бөлуге болады. Бірінші тип моделі тексті қабылдау кезіндегі процесті бейнелеуі, Екінші тип моделі құрылымдардың бейнелеуге бағытталған. Вербальді ақпарат беру кезінде код таңдау тәртіп бойынша автоматты түрде жүзеге асады. Кодты қатынасты: шифрлау, яғни кодқа кілті жоқтар үшін ақпаратты декодтау ретінде қарастыруға болады. 1) – жағдайда алушы кодты біледі және автоматты түрде декодтауды жүзеге асырады. 2) – жағдайда декодтау автоматандырылмауы керек. Тіл автоматтандырылып қана емес, деавтоматтандырыла алады. Кедергілер және бүлінулер – вербальді ақпаратты беру моделінің келесі маңызды элементі.Бүлінулер лингвистикалық, экстралингвистикалық немесе акустика – айтушының себептерден болуы мүмкін. Лингвистикалық бүлінулер фразаның нақтылығының жетіспеушілігіне, ақпараттық шамадан тыс күрделілігіне, әртүрлі ақпараттардың типтері үшін жасалған кодтардың болмауына байланысты болады.Ақпарат алушы вербальді ақпарат берудің соңғы кезеңінде қарастырылып отырған модельдің компоненті болып табылады. Осы компонент үшін де коммуникация п.б.Ақпарат алушы болып индивид немесе индивидтер тобы, сонымен қатар үлкен аудитория болуы мүмкін. Ақпарат алушы сигналды қабылдап декодтауы жүзеге асырады – тілдік кодты ішкі ойлау кодына тасымалау. Содан соң кері байланыс – қайнар көз ақпаратына алушының реакциясы жүзеге асады. Вербальді ақпараттың өте маңызды анықтамасы – құндылық. Ақпараттық құндылығы дегеніміз – бұл тілдік формадан алынған жаңа ақпарат.Коммуникация нәтижелерінің негізгі зтипін ажыратады. - алушының айындағы өзгерістер; - индивидтің көзқарастың өзгеруі; - ақпарат алушының іс - әрекетінің өзгеруі.
&&&

$$$002-004-002$3.2.4.3 Ақпаратты алудың вербальді әдістері



Қызмет көрсетуді ұйымдастырумен байланысты басым көпшілік мәселе-лер жаппай қызмет көрсету теориясын қолданады. Қызмет көрсетуге қойылатын талаптардың келіп түсу мерзімінің әркезділігі ескеріледі, қызмет көрсетуші жүйелердің жұмыс тәртібі (режим) мен санын іздейтін математикалық әдістер ойланады, тиісті жүйе қызметінің сапасын бағалайды және қызмет көрсету сапасының нормативтерін қолдануды көздейді. Мысалы, мәлімдеме ағынын талдау мен реттеу, транспорт маршруттарын таңдау, сатып алушыларға қызмет көрсету үшін және тағы сол сияқты. Ойындар теориясы бір адамның таңдау әрекеті ойынға қатысушы серіктестерінің үлкен дәрежедегі мүмкін болатын альтернативті іс-қимылдарымен анықталады. Осындай қалыптасып жатқан даулы жағдайды іс-қимыл стратегиясы белгілейді, яғни алдын-ала орнатылған таңдау және бағалау әдістері анықсыз нәтижеге жеткізуі ескеріледі. Ойындар теориясының түрі ретінде, мысалы, төлем матрицасын келтіруге болады. Ол өз мақсатын және болашақ стратегиясын немесе серіктесінің мүмкіндік стратегиясын бейнелейді. Максималды шығынды минимизациялау ережесін қолдану матрицада әрбір соңғы күй-жағдайды бағалауға мүмкіндік жасайды. Зерттеушілердің көзқарасы бойынша минимакс теориясына негізделген ережелерді басшылар көпшілігі интуитивті қолданады. Математикалық әдістерді жүйелі қолдану көптеген қолданылатын шешімдер модельдер түрін көбейтуге әкеліп соғуда. Мысалы, ықтималдық тоериясы принциптеріне сүйеніп Монте-Карло әдісі жасалды. Оның негізгі мәні, зерттелетін жүйеге кіруде сандық мәліметтер түсуі, яғни сандардың бейнеленуі, уақыт элементтері, ауытқулар тағы сол сияқты. Осы деректерді өзгерте отырып шығыстағы деректерді тіркейді, осының арқасында қарсы іс-қимыл сипатын, функционалдық бет алысты анықтайды. Басқару шешімінің модельдеу түрлерінің бірі боп басқару және жоспар-лау жүйе әдісі болып табылады. Жүйелік модель мәселелер комплексін шешуге мүмкіндік береді, жобаның құрылымын нақты көрсетуге, орындалатын жұмыстар түрлерін, олардың бір-бірімен байланысын, қорларды тиімді қолдануын, әр түрлі шешімдердің көп варианттылығын талдауға арналған. Жүйелілік модель - жоспардың жақсаруына, информацияны өңдеуде жаңа техникалық құралдарды пайдалануға, істің нақтылы жағдайы туралы деректерді оперативті дайындау, тиісті түзетуді енгізуге мүмкіндік туғызады. Осының арқасында белгіді объектіде болып жатқан өзгерістерге дер кезінде жауапты қимылға мүмкіндік туады, қолдағы бар қорларды ескере отырып, ең жақсы шешім вариантын табуда тағы сол сияқты көмегі зор. Басқару шешім моделін дайындауда және ең жақсы вариантты таңдауда әлеуметтік эксперимент әдісінің маңызы зор. Олар ең бірінші, ықпал ететін шарамен оның салдары арасындағы детерминивті тәуелділікті анықтайды, өйткені: оны ғылыми әдіспен айқындау мүмкін емес. Болашақ шешімнің көп элементтілігі және көп факторлығы болашақ шешімде алдын-ала эксперименттік тексеруден өту керектігін талап етеді. Эксперименттің белгілі мақсатқа бағытталуына орай оны басқару процесінің болашақ шешімін зерттейтін ілім ретінде сипаттауға болады. Гипотеза, бағдарлама ұсыну, оны тәжірибеде тексеру, көп варианттылық, қайталанулығы, ұзақ уақытқа созылуы шешімнен туатын іс-әрекетке талдауға мүмкіндік туғызады, оның күшті және әлсіз жақтарын табуға, нақты мәнін айқындауда мәні зор. Эксперимент нәтижесін бағалау шешімнің соңғы вариантын іріктеу және таңдаумен байланысты, сонымен қатар оны қолдану масштабын кеңейтумен байланысты. Эксперимент бірнеше гипотезаға «сынақ» бола алады, олардан стратегиялық және тактикалық шешімдер сериясы пайда болуы мүмкін. Шешімдерді тудыру және негіздеудің формалды емес әдістері. Бүгінгі басқару практикасында эксперттік бағалау әдіс кеңінен қолданылады. Ол эксперттер пікірлерін өңдеп және салыстыру арқылы объективті нәтиже алуға ұмтылады. Эксперттік бағалау принципі бойынша жұмыс істейтін және де кеңінен таралған «Дельфи» әдісі. Шешімді эксперттер тобы қабылдайды. Олар белгілі бір мәселені шешкенде тек қана ортақ келісімге келіп қана қоймай, сонымен қатар келісілген шешімнің дұрыстығын дәлелдейді. Эксперттер үлкен топтарға бөлініп, өз пікірлерін бір-бірінен бөлек бір жерге жиналмай-ақ айта алады. Пікірлер сұрақтарға жазбаша жауап ретінде айтылады. Мұндай тәсілдің бір артықшылығы әркім өз пікірін айтарда басқа біреуді жақтырмағандық, басқалардың көзінше айтылған бұрынғы пікірінен қайтпағандық сияқты факторлардан айырады. Эксперттердің соңғы шешімге келуі бірнеше этаптардан тұрады. Жеке жауаптар өңделінеді, оның нәтижесінде анықтама жасалынады. Онда әр эксперттің пікірі келтіріледі және оған себеп болған аргументтер көрсетіледі. Содан кейін эксперттер осы анықтамамен жете танысып, өз пікірін қайта қарауға, ал егерде оны өзгертпесе оған дәлел ретінде аргументтер келтіруге тиіс. Мұндай эксперттік варианттарды, өзгерту процедурасы бірнеше рет қайталанады, ең соңында олар нақты келісімге келеді. Эксперттер белгілі бір сценарий бойынша шешім қабылдайтын нақты адамдардың әрекеттеріне еліктейді. Эксперт топтары топтамаларға бөлінеді, олардың әр біреуі өз алдына қойылған мәселені шешеді, содан кейін әрбір топтамалардың өкілдері жұмыс нәтижесін баяндайды, сонан кейін жалпы жиналыс кезінде ең жақсы вариант таңдалып алынады. Кибернетикалық сессия. Бірнеше эксперт-мамандар тобы құрылады. Алдын-ала әрбір топқа сұрақтар беріледі, оған берілген жауаптар проблеманы қалай шешуді ашып беру керек. Осымен бірге жол көрсеткіш кітапша жасалынады, ол әрбір маманның әртүрлі топта қатысу тәртібін белгілейді. Маман бір топтан екінші топқа көше отырып, барлық дискуссияға қатысып шығады. Сонымен топ құрамы ұдайы өзгеріп отырады, жаңа адам жаңа пікір енгізіп, дискуссия кезінде дұрыс шешім варианты табылады. «Проблема шешу сценарийін» жазу авторға тәптіштеп және уақыт бойы іс-қимылдардың барлық тізбегін бақылауға, оның орындалуын, шешім қабылдау кезінде қиын-қыстау және басты мәселелерді анықтауға және ескеруге мүмкіндік жасайды. Жазылған «сценарийді» процестің моделі ретінде пайдалануға болады. Егер «сценарийге» суреттеме моделі ролін жүктесе, оны жазуға арнайы әр түрлі мамандарды тарту керек. Бұл «сценарий» жан-жақты қарастырылған процесстердің көптеген аспектілерін ескеруге мүмкіндік жасайды. «Ой шабуыл» әдісі шектелген масштабты шешім вариантын тез таңдау да өте үлкен нәтижеге жеткізуі мүмкін. Бұл әдістің негізгі мәні – алдымен проблема әбден айқын болады. Проблема құрылған кезде екі моментке айрықша көңіл бөлінеді: істің күйі және жауапты талап ететін сұрақ. Осыдан кейін эксперттер кеңесуі ұйымдастырылады, оларға осы проблеманың шешу варианттарын ұсыныңдар делінеді. Бұл жерде екі шарт орындалуы қажет: 1) айтылған ұсынысты бағалауға және санауға қатаң тыйым салынады; 2) практикада бағалы болсын, болмасын кез-келген пікір айтуға рұқсат. Соңынан, талдау кезінде айтылған пікірлер мен ұсыныстар өңделініп, жеке ұсыныстардың арасындағы логикалық байланыс орнату және талдау арқылы шешім қабылданады. «Ой шабуылы» әдісінің, өте жақсы ұйымдастырылған жағдайда, пікірлердің еркін айту және алмасу атмосферасы проблеманы терең зерттеуге және альтернативті шешімдерді тудыруда маңызы зор. Сонымен, формальды емес,эвристикалық әдістерде эксперттердің қатысу міндетті. Бұл әдістердің мүмкіндігі жеке адамдардың аналитикалық қабілетіне, оның тәжірибесіне және біліміне сүйенеді. Бірақ, математикалық әдістермен салыстырғанда мүмкіншіліктері шамалы. Оған қарамай көп проблемалар формализацияға көнбейді, осы себептен формальды емес шешім әдістері одан әрі жетілдіруде. Шешімді орындауды ұйымдастыру. Егер қабылданған шешім орындалмаса, онда тек ғылыми тұрғыдан қаралғаны боп есептелінеді. Басқару тұрғыдан шешім шын мәнісінде болған жоқ, тек қаражат және уақыт жұмсалынды. Ертеректе айтылғандай, шешімдердің «іс жүзінде асырылуы» — басқару жүйесінің тиімділігін байқататын маңызды көрсеткіш болып табылады, басқару жүйесі «бір проблема бір шешім» — принципі бойынша жұмыс істеуге ұмтылуға тиісті. Егер де бір қабылданған шешім орындалмаса, екінші немесе үшінші шешім қабылдауға жол бермеу қажет. Қабылданған шешім бұлжытпай орындалуы үшін күресу керек. Шешімдердің табысты жүзеге асырылуы алдынала дайындау кезінде қажетті алғышарт ретінде қалыптасуы керек, тек осы жағдайда проблеманы шешупроцессі бір тұтас бола алады. Шешім өзінде алдын-ала кім не істеу керек, қандай мерзімде, қай жерде, қай жолмен орындалу керектігі алдын-ала қарастырылу керек. Барлық осы элементтер шешімнің орындалуына қажетті ұйымдастырушылық алғышарттар болып табылады. Шешімді орындау — өте қиын жұмыс. Көптеген басшылар өзінің міндеттерін атқара алмауы дұрыс шешім қабылдай алмауында емес, осы шешімді орындай алмауында. Кейбір тәжірибелі басшылардың өзі оңай вариантты шешімдерге барады. Бұның себебі – шешімнің орындалмау ықтималдығын азайту. Шешімді жүзеге асыру саласы адамдардың жігерлік ерекшеліктерімен, психологиясымен тығыз байланыстылығын және де бұл жерде өнерлік керек екенін айтқан жөн. Шешімдерді жүзеге сәтті асыру үшін іс-қимылдардың айқын жоспарын құру керек, онда негізгі этаптарды және оларға жауапты тұлғаларды нақты атап көрсету қажет. Орындаушылар берілген тапсырмаларды шешуде терең білімді болу керек, оларға бекітілген ортақ жұмысты іске асыруға қажетті құралдармен міндетті түрде қамтамасыз етілуі тиіс. Қандай да болмасын жұмыс бөлігінің нақты маңыздылығына сәйкес жауапкершілік жүйесі тән болу керек. Атқарушыларға шешімді жеткізу, тек қана атқарушылардың арасында емес, сондай-ақ шешімді іске асыруға белсенділік тудыру үшін көпшілік арасында да түсіндірме жұмыстарын жүргізудің мәні зор. Шешімді жүзеге асыруда атқарушылардың өзінен келетін ақпаратты ескеру маңызды роль атқарады. Басшы шешімді іске асыру жұмысында осы ақпаратқа сүйенуі тиіс. Мұндай ақпаратты алу орындаушылар шешімді өзгеше түсінген жағдайда, ал кейде тіпті еріксіз немесе әдейі бұрмаланған кезде басшы тарапынан дер кезінде шара қолдануға көмектеседі. Мұндай қолайсыз құбылыспен күресудің бір жолы болып шешімнің тү-сінікті жеткізілуін бақылап отырған жөн. Шешімді іске асыру үшін орындау-шыларды тиімді ынталандыру, кадрларды дер кезінде қайта даярлау, оларды жаңа жұмыс әдістеріне үйрету, қатаң тәртіп пен талап қоюмен үйлесетін өзара түсіністік пен ынтымақтастық атмосферасын орнату қажет. Шешім жүзеге асыра басталысымен дұрыс бақылау орнатқан жөн: көздеген мақсаттарға жетуді қамтамасыз ету және қабылданған шешімнің үзілуіне жол бермеу қажет. Бұл үшін шешімді жүзеге асыру барысына жүйелі түрде талдау жасау, берілген бағдарламадан ауытқуларды дер кезінде анықтау, алдағы ауытқуларды жою немесе ең жақсысы, оларға қарсы алдан ала шаралар қолдану қажет. Шешімдерді іске асыру барысында болатын өзгертулер сыртқы ортада болатын өзгерістер, шешімнің өзі тиянақсыз дайындалуы, шешімді орындауды нашар ұйымдастыру және тағы басқа туады. Бұл себептердің салдарынан бастапқы шешімді өзгертуге әкеліп соғады. Бұрынғы шешімдер өзінің ұтымдылығын жоғалтқан кезде ол ұйымдастырушы фактордың орнына ыдыратушы факторға айналады, басшы бұл жағдайда шешімдерді бірден өзгертуге жалтақтаусыз дайын болу керек. Басшы өнерінің мәнісі көбінесе жүзеге асыралып жатқан шешімдерді ұдайы пайдалы деп берілетін ойлардан қорғау қабілеттілігінде. Бастапқы шешім дасуды тежей бастаған жағдайда ғана түзетулер енгізген жөн. Кейде басшы қабылданып қойған шешімге өзгерістер енгізбеуге тырысады,өйткені: ол өз абыройына нұсқан келтіреді деп есептейді. Түзетілмеген шешім әдетте түсінікті себептермен орындалмайтындығын, басшының беделін одан сайын төмен түсіретінін айтқан жөн. Қазіргі заманғы экономикада динамикалық дамуы жағдайында түзетулердің қажеттігі теріс әсер ететін факторлар салдарынан емес, жаңа, қазірге дейін белгісіз күшті әсерлі мүмкіндіктердің пайда болу себебінен жиі туындап тұрады. Басқару жүйесінің жоғары тиімділігіне қол жету осы мүмкіндіктердің қаншалықты жылдам табылуымен және практикада бұрын қабылданған шешімді тиісті түзету жолымен анықталады. Бірақ қабылданған шешімдердің ұдайы жиі өзгеруі, мейлі ол ізгі ниетпен болсын, басқару аппараты жұмысында сенімсіздікке әкеп соғуы мүмкін. Аппарат қызметкерлері бастама бастама сезімін жоғалтып, өз міндеттерін тек жай ойланбай атқарушылық деп көретін болады. Бұл басқару жүйесінің нәтижелілігін төмендетеді. Сондықтан басшыға теріс симптомдар пайда болған кезде қарсы әрекет жасауға асықпағаны жөн, керісінше, аппарат қызметкерлерінің өздеріне қиындықтарды жеңуге мүмкіндік беру қажет.
&&&

$$$002-004-001$ Дәріс № 4. Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Ақпаратты берудің әдістері

2. «Семиотика», «синтатика», «семантика», «прагматика»: белгілері және сипаттамалары

3. Ақпаратты алудың вербальді әдістері
&&&

$$$002-005-000$3.2.5 Дәріс № 5. Тұлғаның түрлері және тұлғааралық коммуникациялар

1.Тұлға аралық қатынастың коммуникативтік жағы

2.Тұлға аралық коммуникацияның алты аққиқаттамасы
&&&

$$$002-005-001$3.2.5.1 Тұлға аралық қатынастың коммуникативтік жағы



Адам қоғамда өзiн қоршаған адамдар тобында өмiр сүредi және дамиды, оның талаптарына сәйкес өз ойлары мен мiнез-құлқын өзгертедi, топтың басқа мүшелерiмен өзара әрекеттесу арқылы әртүрлi байланысты сезiнедi. Егер қарым-қатынас болмаса, бiздiң рухани, материалды даму деңгейiмiздiң қандай дәрежеге көтерiлгенiн бiлмес едiк. Бiздiң әрқайсымыз өзiмiздiң негiзгi қырларымызды жеке қарым-қатынас тәжiрбиелерiмiз арқылы жанұядағы, мектептегi, жұмыстағы, көшедегi тiкелей қатынастар арқылы игеремiз. Бұл микроорта. Микроортадағы қарым-қатынас арқылы әрқайсымыз әлеуметтiк әлемдi кеңiнен танимыз және қарым-қатынасқа түсемiз, яғни макроорта әсерiн сезiнемiз. Макроорта – бұл өз ғылымы, мәдениетi, идеалогиясы, заңы, қоғамдық өлшемдерi бар қоғам. Микро және макроортаның кездесетiн жерi, олардың өзара әрекеттесетiн шек – бұл кiшi топ, онда бiздiң әрқайсымыздың өмiрiмiз өтедi. Қарым-қатынас психологиясы мынандай құбылыстарды зерттейдi; адамдардың бiр-бiрiн қабылдауы және түсiнуi, елiктеу, сендiру және нандыру, ұйымшылдық немесе жанжалдық, бiрiккен iс-әрекет және тұлғааралық қатынастар. Осы психологиялық құбылыстың әр түрлiлiгiнде, олардың пайда болуының негiзгi қайнар көзi болып адамдар арасындағы қарым-қатынас аймағы болып табылады. Қарым-қатынас тарихи алғашқы форма болып табылады оның негiзiнде өркениет дамуының кейiнгi кезеңдерiнде қарым-қатынастың басқа түрлерi пайда болды. Мысалы; жазбаша қарм-қатынас жазбашалықтың құралуынан кейiн ғана пайда бола бастады. Бiздiң әрқайсымыз адамдар арасында өмiр сүрiп және жұмыс iстегендiктен кез-келген жағдайда өз тiлектерiмiзге тәуелсiз түрде адамдармен қарым-қатынасқа түсемiз. Адамдар түрлі әлеуметтiк топтардың құрамына кіреді. Адам бір уақытта белгілі жұмыспен айналыса алады, спорт клубының мүшесі бола алады, қоғамдық қызметтер атқара алады, саяси өмірге араласа алады және сонымен қатар отбасындағы әке мен шеше міндеттерін де атқара алады. Адам өзі кіретін топтың әрқайсысында белгілі орын ала отырып сол топтың iшiнде әлеуметтiк әрекеттестiктi қалыптастырады. Әлеуметтiк әрекеттестiк – бұл бiр-бiрiне уақыт аралата әсер етiп, әр серiктестiктiң әлеуметтiк әрекетi жүзеге асып отыруын және серiктестiктердiң бiр-бiрiнiң әрекеттерiне бейiмделуiне қол жеткiзу. Мұндай әрекетте екi адамның немесе бiрiккен әлеуметтiк топтың қарым-қатынасын айтамыз. Қарым-қатынас туралы ұғым: 1-ден Бiрiгiп әрекет ету қажеттiлiгiнен туындайтын, құрамына ақпарат алмасумен өзара әрекеттесудiң бiртұтас стратегиясын жасау, өзге адамдарды қабылдау және түсiну адамдар арасындағы байланыстың орнауы мен дамуының күрделi көп мақсатты процесi. 2-ден Субъектiлердiң белгiлi құралдарымен жүзеге асыратын бiрiгiп әрекет ету қажеттiлiгiнен туындаған және серiктесiнiң жай-күйiн, мiнез-құлқымен тұлғалық маңыздылық құрылымын едәуiр өзгертуге бағытталған өзара әрекеттесу. Кезінде бірінші болып қарым-қатынастың көпдеңгейлі, иерархиялық, көпөлшемді ұйымдасуын көрсеткен белгілі кеңес психологы Б.Г.Ананьев қарым-қатынастың макро-, мезо-, микродеңгейлерін бөледі: қарым-қатынасқа түсуші адамдар өмір сүретін қоғам, өздері мүшесі болып табылатын әр типті ұжымдар, өздері жиі байланысқа түсетін жақын қоршаған ортасы, сонымен қатар осы іс-әрекет субъектісі ретіндегі өзараәрекеттесуші адамдардың қарым-қатынаста қалыптасатын және жүзеге асатын индивидуалды сипаттамалары [5] Қарым-қатынасқа байланысты келесi ұғымдар бар: Тұлға диспозициясы – бұл әрекеттiң белгiлi бiр жағыдайлары және осы жағыдайлардағы белгiлi бiр мiнез-құлықты қабылдауға деген бейiмдiлiктiң жүйесi немесе кешенi. Өмiр салты – бұл адамдардың тарихи нақты әлеуметтiк қатынастары типтiк болып табылатын өмiр сүру формасы. Әлеуметтiк институт – бұл адамдардың бiрiгiп әрекет етун ұйымдастырудың тарихи қалыптасқан тұрақты формалары. Фактiлiк қатынас. Коммуникативтiк құралдарды тек қатынас процесiн қолдау мақсатында ғана падаланылатын мазмұнсыз құбылыс. Әлеуметтiк психологиялық бiлiктiлiк. Индевидтiң өзiн қоршаған адам мен тұлғаарлық қатынастар жүйесiнде тиiмдi әрекеттесе алу қабiлетi. Өркениет Еңбек бөлiнiсiмен қоғамдық өмiрмен әлеуметтiк топта жiктелiнудiң пайда болумен өнеркәсiптi тұтынумен таратуды рационализациялау материалдық өндiрiске ғылымның өмiрiмiздiң барлық салаларына құқықтық нормалардың енумен адамдардың мiнез-құлқын және олардың өзара қатынастарын нормативтiк құндылықты реттеумен байланысты, әлеуметтiк және мәдени дамудың деңгейi. Бiздiң әрқайсымыз адамдар арасында өмiр сүрiп жұмыс iстеймiз, қонаққа барамыз, бiр ортақ iстi орындаймыз. Кез-келген жағдайда бiз адамен қалсақ та қалмасақта қарым-қатынасқа түсемiз яғни ата-аналарымызбен, құрдастарымызбен және т.б. Осылайша бiз бiреулердiң жақсы екенiне бейтарап қараймыз, ал бiреулерiн жек көрiп қараймыз. Егер өзiмiздi бақылап көрсек бiздер мынан байқауымызға болады. Өзге адамдармен қатынаса отырып бiз оларды қабылдаймыз және бағалаймыз, бiздiң әрқайсымыз өзiнiң ерекшелiгiн жеке қарым-қатынас тәжiрибесi арқылы қоршаған ортадағы, мектептегi, көшедегi тiкелей контакт арқылы қалыптасады. Ол: Микроорта – микроортадағы қарым-қатынастың арқасында бiздiң әрқайсымыз анағұрлым кең әлемдi танып нымен қарым-қатынас жасайды басқаша айтқанда макроортаның әсерiн сезiнедi. Макроорта - өз ғылымы, мәдениетi, идеалогиясы, заңдары, қоғамдық нормалары және басқа да осындай жетiстiктерi бар қоғам. Бiздiң әрқайсымыздың өмiрiмiз өтiп жатқан шағын топ. Микро және макроорта тоғысатын орын, олар әрекеттесетiн шет болып табылады. Макроортаның өзiне тән көрiнiстерi. Алдыңғы және қазiргi ұрпақ бiлiмi мен тәжiрибелерiн адам, дәл осы шағын топтарда отбасында, көшеде т.б. өзiнiң микроортасында меңгередi. Тұлға қоғаммен тiкелей емес өзiнiң арласатын ортасы ғана әрекеттседi. -микроорта: отбасы, мектеп, көше, өндiрiс және т.б. -шағын топ: тiкелей қарым-қатынас. -макроорта: өз ғылымы, мәдениетi, идеалогиясы. Қарым-қатынас функциялары. Өзiнiң мiндетi бойынша қарым-қатынас көп функциялы. Қарым-қатынастың 5 негiзгi функциясын бөлiп көрсетуге болады. 1. Прогматикалық функция – адамдардың бiрiккен iс-әрекетi процесiнде өзара әрекеттесуде жүзеге асады. 2. Қарым-қатынастың қалыптастырушы функциясы - бұл адамдық тұлға ретiнде дамуы және қалыптасу процесiнде танылады. Шындығында үлкен мен қарым-қатынас жасамай болмайды. 3. Растау функциясы – бiз өзге адамдармен қарым-қатынас жасағанда ғана өзiмiздiң қандай екенiмiздi танып түсiнiп растай аламыз. Өз құндылығыңды мойындалатынына көз жеткiзу үшiн адам өзге адамдардың қолдауын iздегенде осы функция көрiнедi. Ульям Джеймс өзi адам үшiн қоғамда өзiмен өзi қалдырылып мүлде ескерусiз қалғанан артық жаза жоқ дейдi. Мұны психология тұрғысынан растамау деп атаймыз. Қарапайым сенiкi дұрыс емес немесе сен жамансың деген сөздермен бiлiнетiн және растаудың белгiлi бiр бөлiгi бар жоққа шығарумен салыстыруда яғни растамау деп аталады. 4. Тұлғааралық қатынастарды ұйымдастыру және қолдау функциялары. Кез-келген адамдардың қарым-қатынасы өзге адамдарды бағалаумен және белгiлi бiр жақсы немесе жаман эмоцияналды қатынастарды орнатумен, байланысты тiптi адамдардың өзiмен әртүрлi жағыдайда қатынс жасауға болады. 5. Тұлғаның iшiндегi қарым-қатынас формасы. – бұл маңыздылардың бiрi. Өз-өзiмен жүргiзiлген диалогтың негiзiнде бiз белгiлi бiр шешiмдер қабылдап маңызды әрекеттерге барамыз. Мұндай iшкi қарым-қатынасты адам ойлауының әртүрлi тәсiлi ретiнде қарастыруға болады. Тұлғаның қалыптасуындағы маңызды факторлардың бірі – қарым-қатынас мәселесі болып табылады. «Қарым-қатынас» түсінігі мен тұлғаның қалыптасуындағы қарым-қатынастың алатын рөлі туралы идея кеңестік психологтар А.Н.Леонтьев, А.Б.Добрович, И.А.Зимняя, Г.В.Казнова, М.И.Лисина, А.В.Мудрик, Л.А.Поварницынаның және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Тұлғааралық қарым-қатынастың бірлігі мен қызметтік пайымы біркелкі түсінікті бермей, қарым-қатынастың қызмет түрі ретінде де қарастырылады. Себебі қарым-қатынас, біріншіден, бұл - қызметтің ерекше бір түрі (коммуникативтік қызмет), екіншіден, кез келген қызметті жүзеге асырудың шарты, үшіншіден, арнайы қойылған қызметтің нәтижесі болып табылады. Өзінің еңбектерінде М.Н.Ночевник «Адамның дамуын, жеке адамның тұлға болып қалыптасуын, оның қоғаммен байланысын басқа адамдармен қарым-қатынасынан тыс елестету мүмкін емес» деп атап көрсетсе, М.Жұмабаев «Педагогика» атты еңбегінде бұл мәселе жөнінде «Жеке адамның шын мәніндегі рухани байлығы оның іс жүзіндегі қарым-қатынастарының байлығына байланысты» деп жазған. Тұлғааралық қарым-қатынас адамдар болмысының қажетті шарты болып табылады. Қарым-қатынассыз адамның жекелеген психикалық қызметтерінің, үдерістер мен ерекшеліктерінің, жеке тұлғаның және тұтас қоғамның толыққанды қалыптасуы мүмкін емес. Кейде «қарым-қатынас», «әлеуметтік қарым-қатынас», «тұлғааралық қарым-қатынас», «іскерлік қарым-қатынас» және «мәдени қарым-қатынас» түсініктері өзара байланысты болғанымен, бір-біріне тең келмейді, себебі олардың өзіндік өзгешеліктері болады. Адамдар арасындағы қатынастардың қаншалықты айқын байқалуына байланысты қарым-қатынастар бірнеше түрге бөліп қарастыруға болады: Қоғамдық қатынастар анағұрлым айқын көрінетін әлеуметтік бағдарлы қарым-қатынастар (дәріс оқу, баяндама және т.б.); Бірлескен іс-әрекеттерге байланысты қарым-қатынастар айқын байқалатын пәндік бағдарлы топтық қарым-қатынастар (бұған еңбек ету, оқу барысында қалыптасатын қарым-қатынастар жатады).
&&&

$$$002-005-002$3.2.5.2 Тұлға аралық коммуникацияның алты аққиқаттамасы

Тұлғааралық қарым-қатынастар, яғни бір адамның екінші адаммен қарым-қатынасы. Тұлғааралық қарым-қатынасқа адамзат аралық ақпарат алмасу жатады, бұл қарым-қатынастың бірінші коммуникативтік жағы ретінде сипатталады. Тұлғааралық қарым-қатынастың екінші жағы – қарым-қатынас жасаушылардың өзара әрекеттестігі – тек сөйлесу үдерісі арқылы ғана емес, істері мен әрекеттері арқылы да қарым-қатынас жасау. Қарым-қатынастың үшінші жағы қатынас жасаушылардың бірін-бірі қабылдауы болып табылады. Ал оқыту үдерісіндегі тұлғааралық қарым-қатынас дегеніміз – оқытушының ықпалымен студенттердің топтық іс-әрекетін реттеуші, вербалды, бейвербалды қарым-қатынасқа түсу ерекшелігі, оқыту үдерісіндегі шиеленістерді шешудің, мінез-құлықтың топтық нормаларын қалыптастырудың құралы және болашақ маман тұлғасының қалыптасуының бір факторы болып табылады. Оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынас мәдениетінің болмауы немесе төмен деңгейде болуы көп жағдайда келіспеушілік пен келеңсіз оқиғаларға себеп болуы мүмкін. Мұндай келеңсіз жағдайды табысты әрі шебер түрде реттей білу қарым-қатынас мәдениетіне тікелей байланысты. Оқытушы мен студент арасындағы тұлғааралық қарым-қатынастың негізгі моральдық нормалары бар, олар – өзінің тыңдаушыларының әрқайсысының қадір-қасиетін құрметтеу, ішкі дүниесіне ықыласпен және сеніммен қарым-қатынас жасау, қайырымдылық пен мейірбандық таныту. Кәсіби маманның коммуникативтік құзіреттілігі сөйлеу қызметі арқылы қалыптасады. Коммуникативтік құзіреттілік - іс-әрекет барысында түрлі коммуникативтік міндеттерді шешу жағдайында сөйлеу әрекетін тиімді жүзеге асыруға даярлығы мен қабілетін көрсететін тұлғаның сипаттамасы. Оның негізін қарым-қатынас құралдары мен тәсілдері, іс-әрекет нормалары мен ережелері, әдептің ерекшеліктері, тұлғааралық байланыстарды орнату заңдары және коммуникативтік іскерліктер құрайды. Мұндай комуникативтік құзіреттілікке педагогтарды ғана емес, студенттерді де дайындау қажет. Студент оқытушыны қызығушылық танытқан сұхбаттас және әріптес ретінде қабылдауы қажет, бұл оқытушының сөйлеу әдебін қаншалықты жетік меңгергеніне тікелей байланысты болады. Оқытушының коммуникативтік іс-әрекетін сипаттауда оның сөйлеу сазы, студенттермен қарым-қатынас жасауы, жауап беру мәнері, бағалаушы пікір айтуды орынды қолдануы, сөйлеуде қолданылатын ілеспелі мимикалар мен ым-ишараттардың сипаты аса маңызды болып табылады.
&&&

$$$002-005-100$Дәріс №5.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Тұлға аралық қатынастың коммуникативтік жағы

2.Тұлға аралық коммуникацияның алты аққиқаттамасы


&&&

$$$002-006-000$3.2.6 Дәріс № 6. Келіссөздерді дайындау және өткізудің негіздері

1. Келіссөз процесін жоспарлау

2. Келіссөздерді дайындаудың және өткізудің негізгі кезендері
&&&

$$$002-006-001$3.2.6.1 Келіссөз процесін жоспарлау

Іскерлік мәжіліс – белгілі бір міндеттерді ойластырудың және көпшілік болып қабылдаудың кең тараған тәсілі. Қазіргі техникалық құралдар мен басқарудың ғылыми тәсілдері кеңінен қолданылып отырғанына қарамастан, іс - әрекеттің мұндай формасы қазір де өз ролін жойған жоқ. Оның үстіне үнемі күрделеніп отырған басқару жүйесі жағдайында іскерлік мәжіліс ерекше маңызды бола түсуде. Іскерлік мәжіліс барысында қойылған міндеттер қаралады да, мұнда әртүрлі пікірлер айтылып, оны шешудің ең қолайлы жолдары таңдап алынады. Іскерлік мәжілісшартты түрде қарастырылатын мәжілістің ерекшеліктеріне,қатысушылардың құрамы мен санасына, мәжілісте қаралатын мәселелердің ауқымы мен санына, құрылымы мен ұйымдастырылуына, мәжілісті өкізу тәрітібіне т.б. орай бөлінеді. Келтірілген жіктеулер қызмет бабаындағы мәжілісті толық қамтылмауы мүмкін. Дегенмен мәжілісті өткізгенде бұл жіктеулерді басшылыққа алады. Мәжіліс басқа белгілері бойынша да жіктелуі мүмкін. Оны өткізу стиліне қарай американдықтар диктаторлық, автократтық , сеграттивтік , пікірлесу, еркін кеңесу деп бөледі.
&&&

$$$002-006-002$3.2.6.2 Келіссөздерді дайындаудың және өткізудің негізгі кезендері



Бізде шешілетін мәселелерге орай мынадай жіктеулер қолданылады: Проблемалық – мұның міндеті – басқаруға қолайлы шешеім іздестіру, бұл талқылау нәтижесінде жәнеде дауысқа салу арқылы қабылданады. Мұндай мәжілістің схемасы: баяндама жасау, баяндамашыға сұрақтар беру, жарыс сөзге шығу, шешеім шығару. Нұсқаулық мәжіліс – оның міндеті – жоғарыдан төмен қарай басқару схемасы бойынша жарлық беру, қажетті байланыстар орнату ,оларды жедел орнадату. Басшы жиналғандарға сол мекеменің, кәсіпорынның әкімшіліктері немесе жоғарғы органдар қабылданған шешімдерді хабарлайды. Көп жағдайда нұсқауда тек айтып қана қоймай, нақтылап түсіндіреді, орындау мерзімін белгілейді. Қабылдаумен жәнеде орындау үшін құжат (документ) формасындағы директиваларды тартумен салыстырғанда, нұсқаулық мәжілістің артықшылығы да, міне осында. Алайда соңғысы алғашқысымен ауыстырылмауы тиіс. Мәжіліс өткізіле тұрса да, құжаттар (документтер) таратылуы, бұлар мәжіліс материалдары бойынша айқындалуы, дәлелденуі тиіс. Жедел мәжіліс – оның міндеті – басты өндірістегі күнделікті істің жайы туралы мәлімет алу болып саналады. Өзінің мақсаты мен өткізу сипаты жағынан бұл диспетчерлік мәжіліске ұқсайды. Мұнда басқару схемасы бойынша төменнен жоғарыға мәліметтер беру қамтамасыз етіледі. Мәжіліске әзірлік – алуан түрлі ұйымдық және техникалық шаруалардың жиынтығы болып саналады. Баяндамаға әзірлену. Мәжілістің табысты өтуі баяндама сапасына байланысты. Баяндама тым ұзақ болған жағдайда мәжіліске қатысушылар құлақ қойып тыңдаудан қалады, жалығады, көңілсізденеді. Баяндаманың қысқа, әрі нұсқа болуы – мәжілістің табысты өтуінің кепілі. Бұл маңызды істі, проблеманы жақсы білумен қоса, сөйлеу мәдениеті жетік адамға тапсыр- ған жөн. Баяндамада ақиқат материалдар айтылуы тиіс. Сөйленуге әзірлену. Мәжіліске қатысушылар күн тәртібімен және барлық қажетті материалдармен күні бұрын танысуы, қойылған мәселелердің кімдерге қатысты екендігі нақты көрсетілуі, шығып сөйлеушілерге өз ойын толық айтуға мүмкіндік беруі тиіс. Мәжілісті басқарушыны даярлау. Көптеген мәжілістер бастала салысымен сәтсіздікке ұшырайды. Мұның өзі мәжілісті басқарушыны күні бұрын әзірлемегендіктен болады. Паркинсонның пікірінше, мәжіліс төрағасының қолайсыз төрт титпі болады: - үстемдік етушілер – олар қызу басталған талқылауға қысым көрсетуге тырысады; - елірмелер – бұлар мақсатқа басқаша жолмен жетеді, - олар мәжіліске қатысушыларды өз білімімен таң қалдыруға тырысады, бірақ жұртшылық мәжіліс төрағасының не жөнінде айтып отырғаны туралы ештеме білмейді. Бұған екінші бір елірме қарсы тұруы мүмкін; - қорқытушы – бұл ауыр бульдозер: бұл дауысы ашты шығатын қызыл шырайлы адам, оған қарсылық көрсете қалсан, шабынан тулап, қояншығы ұстай жаздайды: - былықтырғыш – тиісті жерінде мәжілістің берекесін кетіреді. Мұндайда ешкімде не мәселе талқыланып отырғанынан, тіпті күн тәртібіндегі қандай бапқа таласып отырғаны туралы бейхабар қаласын. Бөлмені әзірлеу – бөлменің дыбыс өткізбеушілігі жақсы, ауа температурасы қалыпты, жиһаздары, желдеткіштері жұмыс істеуге ыңғайлы болуы тиіс. Регламент – кез келген мәжілістің бұлжымас заңы болуы тиіс. Мәжіліске кешігуі секілді, регламенттің бұзылуы да қызметтегі кемшілік болып саналады. Оның үстіне жиналысқа кешгуші тек өз жұмыс күнін ғана кемітетін болса, ал жиналысты кешіктіру бүкіл ұжым мүшелерін жұмыс күніне, яғни өндіріске үлкен зиянын тигізеді. Мәжілісті өткізуге жұмсалатын шығын сол мәжілістің ұзақтығына, оған қатысатындар санына, қатысушылардың орта есеппен алғандағы жалақысының байланысты. Мәжіліске қатысушылардың орташа жалақысы орташа арифметикалық шама бойынша анықталады: Жорт. - 31+32… Ж И Мұндағы Ж- мәжіліске қатысушы бір адамның жалақысы; И – қатысушылардың жалпы саны. Егер мәжіліске басқа ұйымдардан іссапармен (командировка) келушілер қатысатын болса, онда олардың жалақысы іссапар шығыны бойыншы алында. Орташа сағаттық жалақы Жорт , мұндағы Сж бір айдағы жұмыс СЖ сағаты. Сонда мәжілісті өткіздің жалпы шығыны мынаған тең: М= И(ТМ+Гқ). Жорт СЖ Мұндағы ТМ – мәжілістің ұзақтығы, Тқ - әрбір қатысушының жиналуға, мәжілісті күтуге жұмыс орнына қайтып оралуына жұмсалатын қосымша шығынның орташа шамасы.
&&&

$$$002-006-100$Дәріс №6.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. Келіссөз процесін жоспарлау

2. Келіссөздерді дайындаудың және өткізудің негізгі кезендері


&&&

$$$002-007-000$3.2.7 Дәріс № 7. Сөзді коммуникацияның формалары

1. Пікір талас сөйлеу коммуникацияның бір түрі ретінде

2. Дәлелдеудің стратегиясы және тактикасы
&&&

$$$002-007-001$3.2.7.1 Пікір талас сөйлеу коммуникацияның бір түрі ретінде



Коммуникацияда сөйлеу ағылшынан бағытына қарай диалогтың және монологты сөйлеуді бөледі. Ком – ның сөйлеу бағытының бір бағытында коммуникатордың ішінен тек қана біреудің белсенділігін сипаттайды. Мұндай сөйлеу монологиялық д.а. Ақпарат 2 немесе оданда көп бағыттарға бағытталатын болса сонымен қатар әрбір коммуниканттан сөйлеу белсенділігін мезгілі, алынған ақпаратты танып және өңдеу мезгілдерімен ауыстырылса онда оны диалогты сөйлеу д.а. Диалог (грек сөзінен диа логос – сөйлеу, әңгімелеу) жағдайлықпен (сөйлесу жасалуына байланысты) Контекспен (алдында айтылғанына байланысты) қалай болса және ұйым – лық төмен дәрежесімен жоспарланған сипатымен, сипатталу, айту, репликамен алмасудан тұратын сөйлеу формасы б.т. Диалог монологқа керісінше болады.Диалогтың ішкі диалогы номилог б.т. Ол сөйлеу қатынаста түсетін қатысушылардың саны 2 – ден асатын болса пайда болады.Диалогты тілдің қарым –қатынастың бастапқы табиғи форма ретінде санайды. Диалогты сөйлеудің ақпараттық толқуын маңызды дәрежеде интонациямен минималмен және жағдай серіктігін ұғымдармен қамтамасыз етіледі. Диалогтың негізгі тілдік ережелерінде келесілер жатқызылады: 1)Әсер ететін репикалардан қай – дың және қайта салалардың болуы. 2) Ағымда айтылғаны мен өтемделенетін репикалардың синтаксиздің толықсыздығы. 3) Ынталандырғыш репикалардың арасында сұраудың және итермелеуші ұсыныстардың көп болуы.Диалогтың келесі типтері бөледі: (1)Ақпаратты диалог (2) Перспективті (3) Шешімді қабылдау /ақиқатты анықтау мақсатымен пікір алмасу диалогы (4)Тұлға аралық қарым – қатынастарды реттеу \тұрғызу мақсатындағы диалог (5) Мейрамды сөйлеу диалогы соның ішінде ішкі типті ретінде эмоционалды, артистік және интелектуалды диалогтарды бөледі. Ақпаратты диалог көбінесе сұраулы жауаптан осылардан тұрады. Сонымен, қатар өзге жүктелген монологты немесе риторикалық сұрақты енгізе алады. Перспективті диалог ұсынылатын қимылдың орындау өтініші бұйрығы немесе орындалмау туралы болады. Яғни айтушы іс –қимылдар мағынасын береді ол тыңдаушы оны орындайды. Пікірмен алмасу – кәдімгі талас, пікір сайыс көбінесе талқыланатын сұрақтар әңгімелесушінің 2 –де эксперттер б.т. Осы диалогқа бір мәселеге комуникатордың әртүрлі көзқарсын тиматиканың бір тұлға арасындағы қарым –қатынастарды реттеу \ тұрғызу мақсатында диалог – ди соңғы және диалог дисанажға бөледі. Біріншінің мазмұны шың мойындауы; Екіншінің өзара қарым – қатынастың анықтауы б.т. Бекіту – бұл сөйлемнің қандай да бір элементі басқа бір сөйлеудің элементіне көрсететін және оған бекітілетін байланыс формасы. Бекітудің келесі типтері болады: • Грамматикалық бекітулер • Лексикалық • Анафора • Катафора бекітулер Грамматикалық – субститут (ауыстырғыш) апарылатын сөздер элипсіз және т.б. Лексикалық – бұл кіргізуші сөздер және адрестік апарулар. Анафора – алдында айтылғанға апарулар ол көп түрлі тәсілдермен жүзеге асырылатын (лексикалық бірліктерді қайталау, шылаулар). Катафора – мәтіннің кейінгі элементтеріне көңіл бөлу. Санды, сұраулы сөздермен қамтамасыз етіледі. Қайталаулар – бұл фраза аралық бай –дың 2 – ші типі олар лексикалық, грамматикалық, синтаксикалық және семантикалық бөлу мүмкін. Классикалық риторикада қайталаудың мынадай типтерін бөледі: - көп шылаулы - шылаусыз - традукция (әртүрлі негізгі формаларда сөздерді қайталау ), - хиазм паралелизм, градация (азаю дәрежесі бойынша орналасуы, үлкеюі). Монологтың колтозиялық күрделілігі материалды айту әдісімен сипатталады.Әдістердің келесі түрлері болады: (1) Индуктивті – бұл материалды жалпыда жекеге айту.(Оратор сөйлеудің басында әртүрлі ұсынысты айтады) ал сонан кейін олардың нақты мысалдарын келтіріп айқындайды. (2) Аналогия әдісі – бұл әртүрлі құбылыстардың жағдайлардан, фактілерді салыстыру. (3) Концентрлік – оратор көтерген басты мәселесіне, айнымалына материалды орналастыру (айтушы орталық сұрақты жалпы қарастырудан оның нақты және тереңдетілген талдауға көшеді. (4) Сатылығы – бір сұрақтан басқа сұраққа тізбекті қою (оратор қандай да бір мәселені қарастырып одан кейін оралмайды). (5) Тарихи – материалды хронологиялық тізбек түрде айту.
&&&

$$$002-007-002$3.2.7.2 Дәлелдеудің стратегиясы және тактикасы



Пікірталас – бұл қандай да бір сұрақ зат бойынша әртүрлі көзқарастарын пікірлердің қақтығысуы ондай (әр жақтың өз) жататын әр біреуі өз растығын дәлелдейді. Политика – бұл пікірталас бірақ контратация қарсылық жақтардың қарсылығы болады. Сонымен политика – бұл қандай да сұрақ бойынша принципиалды қарама-қарсы пікірлестердің күресі. Оның мақсаты өз көзқарастарында тұру дискуссия бұл бұқаралық пікір талас оның мақсаты талас сұраққа дұрыс шешім қабылдау үшін әртүрлі көзқарастың пікірталасы. Дискуссия – сенімді тиімді әдісін өйткені онда оның қатысушыларын қандай да бір қорытындыға өздері көреді. Пікірталасты, дискуссияны бірнеше негіздер бойынша жіктеуге болады: 1 –Қатысушылардың саны пікірталас – монолог (адам өзімен - өзі пікір таласады,ішкі пікір талас). Пікір талас – диалог (2 тұлғалар полемикаға түседі) пікірталас – полирог (бірнеше немесе көп тұлғалармен жүргізіледі). 2 – Тыңдаушылардың саны – тыңдаушыларсыз тыңдаушылардың әсерін міндетті түрде ескеріп, тыңдаушылар алдындағы пікірталас, тыңдаушыға бағытталған пікірталас. 3 – Пікірталастың мақсаты – шындық үшін пікірталас, біреулерді сендіру үшін пікірталас, жеңіс үшін пікірталас, пікірталас үшін пікірталас. 4 – Пікірталас затының әлеу – тік маңыздылығы (актуальді мәселелер (көкейкесті) - Жалпы адамның бейнелейтін пікірталас - Топтардың бейнелейтін пікірталас - Жанұяның бейнелейтін пікірталас - Жеке қызығушылардың бейнелейтін пікірталас. 5 – Пікірталастың өткізу формалары: аузша және жазбаша 6 – Пікірталастың дайындығы: ұйымдастырғыш және ұйымдастырылған 7 – Ұйымдастыру дәрежесі бойынша: шоғырланған және кескінсіз; Өзінің құқығын растайтын 2 тәсілі бар: 1) Адамның эмоциясына байланысты әсер етумен байланысты сендіру. 1) Логикаға негізделген дәлелділк . Сендіру бұл – пікірталаста жену мақсатында, адам – дың тілектерін келесі түрлерін бөледі: 1. физикалық амалдық 2. экон – лық қызығушылықта 3. қоғамдық қызығушылық (жанұя, абыройы, беделі) 4. Ойын сауық шындық және құқық Псикологиялық дәлелді қолданудың ережелері бар • мотивацияның өзінің құқығын растаудың басқа әлеу – мен сәйкестен бұрын қажет. • Мотивацияға – аудиторияға және жағдайға сәйкес болуы керек. • Нақты мысал – дың және қайталаудың көмегімен мотивацияның дамуын талап ету. Дәлелділік бұл логикалық әрекет. Оның процесінде қандай да бір ойдың мындығын басқа ойлар – дың көмегімен дәйектенеді. Жүргізу бойынша тура және жанама дәлелдемелерді бөледі. Ойлау қорытынды формасы бой\ша индукативті және дедуктивті бөледі. әрбір дәлелдеме үш бөліктен тұрады. 1) Тезистен 2) Дәлелдемеуден 3) Көрсетуден Тезис – бұл шындығын дәлелдеу керектігін талап ететін ой немесе ереже. Тезис болатын негізгі талабы: шын болуы, яғни объективті растамаға сәйкес болуы. Дәлелдік бұл - әрбір дәлелдеменің құрамдас бөлігі. Оның негізінде тексерілген және дәлелдеген ой жатады. Әрбір дәлелде қойылатын негізгі талабы оның дәлелдігі және шындығы . Дәлелдемелердің келесі типтері болады: 1.мықты дәлелдемелер – сынды тудырмайды, оларды сындыру назарына аудару мүмкін емес. 2. әлсіз – аппозицияның күмәндануы тудыратын ; 3. шамасыз – осыларды қолданылатын бәсекелесті әшекерлеуге мүмкіндік береді. Көрсетулер – бұл логикалық ойлау, оның прцесінде дәлелдеменің ішінен тезистік шындығын не\се өтілуін көруге болады. Дәлелдемелерде қолданылатын логикалық ережелердің жиынтығы да көрсетіледі, түсіндіреді.Дәлелдеме жақсы болу үшін тезистің шындығын дәлелдеу кезінде дәлелдеудң келесі ережелерін сақтау қажет. 1) гомердің ережесі – дәлел –ң келесі тізбегі ең сенерлі б.т.Яғни ол мықты орташа мықтылардың бірі.Дәлелдеменің күшіне әлсіздігі сөйлеушінің көзқарасына емес шешім қабылдаушының көзқарасын анықтау керек. 2) Сократтың ережесі – маңызды сұрақ бойынша тиімді шешім алу үшін оны үшінші орнына қойып, оған екі жай сұрақты беру қажет. 3) Паскаль - әңгімелесушіні бұрышқа қуу керек жоқ. Одан да «бетті сақтау» мүмкіндік беру. Ұсынатын шешімі оның қандай да қажеттілігін қанағаттандыратын көрсету қажет. Дәлелдеменің стратегиясын және тактикасын ойластырудың маңызы зор. (4) Дәлелдеменің стратегиясы ком – ті ниетімен сендіру, жену шешімді табу және т.б. мақсатымен анықталады және ком – я қағидасын қатынас стилімен ком –ті моделімен барабар нақты жағдайын таңдау негізінде құр – ды. Дәлелдеменің стр – лық қағидаларын логикалық заңдары дәлелдемелік пайымдаудың ережелерін қалыпты ойлардың функ – ры б.т. Өзінің позициясын дәлелдемелік стр – сын құруда ком – лық процестің диагностикасының 1 қадамы б.т. Сонымен бірге ком – я қағидасы және қар – қат стилі анықталады.Психотех – лық қағида адамгершілік психологияның қағидасы. Осы қағидаға сәйкес субъектілерін нақты жағдайын құрайды.Біркелкі тұтастық күйінде қарас – ды. Жағдайдың ядросы коммуникацияда кері байланыстың дамуын нақты бағытта реттейтін белгілі – бір этикалық, психологиялық және логикалық нормаларды анықтайтын өзара түсіну процесі. Коммуникацияда байланыстың мінез – құлқы суб – ті болады. Мен (объективті субъективті) сен (белсенді субъект) берілген жағдайда коммуникациялық процестің басты мақсаты жағдайға ие болуы, жалпы түрінде коммуникацияның психо – технологиялық нормаларын келесідей тұжырымдауға болады. 1. Мен - өзінің бар ішкі әлемі бар адамдар арасындағы адам деген максимаға сәйкес ком – ция суб – дің тең құндылығын теңдігін қурметтеу. 2. Қарсы тұратын субъектің қызығушылығына және қажеттілігіне және бөлу. 3.Берілген жағдайда өзіндік бағалауға әрқашан қайту крке. Ком – ның психотех – лық қағидада жауап беретін адам – р мен қар – қат әдістері: 1) Сынамау - өткені сын бекер – ол адамды қорғанысқа басқыншы позицияға турұды өзіндік ақтауға талап етеді. Жүз жағдайдың ішінде 99 жағдайда адам – р рас емес икемдігіне қарамастан өздерінде еш нәрседе куәландырмайды. Ком – да барлық күшіне және басқыншылығына қарамастан белсенді сын позициясын ұтымсыз болып келеді. Өзара түсімшілікке жетуге бөгет болады. Ком – қ ережелері: • Әрбір ел жағымсыз жағдайда өзіндік қолында ұстаныс . • Сын бағыныс, байымданыз • Адам туралы жақсы қасиеттерін айтыныз. 2) Адамның жеке бас қасиетін адамның өзінің маңыздылығын көрсетуге ұмтылады. Осы сезімді мадақтауы өзін - өзі құрметтеу және жауапкершілік сезімін орнықтыруға көмектеседі. Сонымен бірге келесі әдісті нақты қол – ды мүмкіндік береді. 3) Қарым – қатынас ие болу. Мұнда берілген жағдайда адамда бір жасау бұл әдіс нақты бір жағдайға және мақсатқа сәйкес болады және жетекшілік себебін табуға және қалыптастыруға негізделеді. Ком – ның тех – лық қағидасы – бұл қағида біріндегі нормалардың және стериаптердің қортынды деңгейінде өзекті болғанда ғана қар – қат ең тиімді болады. Қар – қат стилі әріптестердің мәселеге деген және бір –біріне қатынасымен анықталады. Ком – я процесінде мәселенің суб – ті тәуелсіздігі қағидасын жүзеге асыруға келесі әдістеменің талаптарды ұйғартады: 1. Мәселенің сипаттамасы суб – ті қызығушылыққа және ниетіне тәуелсіз объективті критерийлермен анықтау қажет. 2. Мәселелер бой\ша өз позициясын тұжырымдауға, өзінің нарықты ниеттерімен және объективті бағымын беру қажет. 3. Әртурлі позициялардың тәуелсіз экспортты бағалауға ұмтылуы қажет. 4. Әріптестің позициясына қадірлі қатынасын ұстау қажет. Конструктивті стиль ком – ның барлық процесін ұым – тын іскерлік қар – қат басты буыны өзара түсінуге жету б.т. Сондықтан да осы стильдің тактикалық тәсілдері келесі ережелер жинағымен регламенттеледі. • өзінді аппоненттің орнына қою. • Жету шегінде мақсат – ды тұжырымдау • Қайшылықтың заты - әріптеске емес мәселенге қатынасы дегенде есінде үнемі сақтау керек. • Нақты белгі – бір позицияның тиімділігіне негізделуі қажет. Күш стилі – конфретацияға бағытталған тәсілдермен сипатталады. Бұл стильдің мақсаты аппоненттерді жену осы стильдің бастапқы мақсатына жету үшін күрес тактикасы қол – ды. Оның басты қағидасын артық жерлерді басымдылықты жүзеге асыру.Сол үшін келесі ережелерді қолдану керек. 1)Басымдылықты қалыптастыру үшін – белсімді позицияның белсендігі (позицияның белсенділігін) әріптесті; бақталасты, қолдаушыны талдаудан бай – ты. 2) Бастамаға ие болу және оны неғұрлым өсіру үшін – талқылаеу нақты кезінде басымдылықты жүзеге асыруға ұмтылу. 3) Тең позицияларда келісімге жер төлемдерін келісімге жасаған 1 – ші қадамның дер кезіндегі және күштердің тендік сәтін анықтауға болады. 4) Шекті жағ – дан қашу – бұл ережені келесі тактикалық тәсілдер жүзеге асырады. • «өзінді бұрышқа айдамау!» позициясы ұтылған жоқ егер де маневрге кеңістік қалады. • «Аппоненті бұрышқа айдамау !» Бұрышқа айдалған аң ауырға қабады. • «Шеткі құрылымды шекті мұқтаждықсыз қолдамаңыз!» • Жұмсақ стилі – іскерлік салада ынтымақтасуда ең парапар көрінеді түсінуге негізделген және ұйғартады. 1)Сөзді бөлмеу тыңдау және сөйлей білу. 2) Әріптеске назар аудару кері бай – ты ескеру. 3)Формальді қатынастарды семмитрияны сақтау. 4)Әріптестің әрбір жауап беруіне «тиісті қабылдауды беру».
&&&

$$$002-007-100$Дәріс №7.Өзін-өзі тексеру сұрақтары



  1. Пікір талас сөйлеу коммуникацияның бір түрі ретінде

  2. Дәлелдеудің стратегиясы және тактикасы

&&&


$$$002-008-000$3.2.8 Дәріс №8. Ауызша тілдік коммуникация

  1. Ауызша тілдік коммуникацияның қасиеттері және жағдайлық серттігі

  2. Ауызша тілдік коммуникацияның түрлері

  3. Сөйлеудегі және тыңдаудағы кері байланыс

&&&


$$$002-008-001$3.2.8.1 Ауызша тілдік коммуникацияның қасиеттері және жағдайлық серттігі

Ауызша сөйлеудің коммуникацияның ашылатын ақпараттық қажеттіліктеріне сәйкес, сөйшінің және тыңдаушының өзара зерттелген сөйлеу шығармаларын бейнелейді. Ауызша сөйлеу коммуникацияның әлсіз дайындықпен қайтарымсыздықпен жүргізудің нақты белгіленген уақытымен және шаралармен байланыстылығымен ақпаратты айтудағы сөйлеу мен құралдарын және тәсілдерін қолданудың автоматизациясын сипаттайды. Барлық әртүрлі жағдайда ауызша сөйлеу коммуникацияның міндеті бірдей. Тыңдаушының сапасында сөйшінің атаған ақпаратын қалумен бұл міндеті. Коммуникацияға кім қатысады деген сұраққа жауап бергенде біз қарым–қатынас жағдайды әңгімелесушілер қандай рольдерді орындайтынын елестету керекпіз. Қарым – қатынас инициаторы ролін негізінен ақпаратты берумен байланысты және келесі әртүрліктерде қалыптастырады. • Адрестік позитивті (білімдігі) • Адрестік позитивті (өзінің білімін анықтау, м: қайта сұрау) • Адресті сугестивті (білімді тексеру не\се анықтау) • Адресті сугесивті (білімді мойындау) Тыңдаушының ролі ақпаратты қабылдауды түсінде және реактивті істер туралы шешімді қабылдауды және оның келесі әртүрлі болады: 1) «0» - ді позитивті (білімді алу) 2) негативті (әңгімелесушінің көзқарасын)немесе мотивтерді қабылдамау. Қарым – қатынас бастаушылардың типтері әрқашанда олардың әлеуметтік және кәсіби қызметімен зерттеледі. Өзара түсіну көбінесе бір қызмет түрімен бірден қызығушылықпен өмірге деген көзқарастардың және т.б. бай – қан әңгімелесушілерде болады.


&&&

$$$002-008-002$3.2.8.2 Ауызша тілдік коммуникацияның түрлері

Шындылық жағдайда жүзеге асырылатын вербальді коммуникация қарым – қатынас саласына байланысты ұйымдастырылады. Сөйлеуде бастаушының мақсаттылық аудиториясы бірбірімен жалпы коммуникативті мүдделерімен байланысты әңгімелесушінің кез – келген саны болу мүмкін. Сөйлеу коммуникацияның акттары әрқашанда оларды жүзеге асыруға керекті болатын параметрлер жиынтығы зерттеледі. Қарым – қатынас сферасының түрі, ролдік қойылымдар қарым – қатынас қатысушының мінездемелері сөйлеуде зат мазмұнын ашу тәсілдері. Қарым – қатынас кез - келген жағдайда сөйлеу, тыңдау өзара әрекеттесу әсерін кішірейтетін актілерін тізімімен жүргізіледі.. 1) Мех аникалық актілер (сөйлеу аппаратын іске асыру сөздерге айналу дыбыстарын ету) 2) Сөйлеу, ойлау актілері (ақпараттау, тапсырманы беру,сұрақтарды, жауаптарды қалыптастыру ж.т.б.) 3) Кері әсерін жандандыру, яғни тыңдаушылардың сөйлеу әрекеттері . Коммуникацияның типті (әрбір салада) жағдай ұйғарылады. • Сөйлеуде қарым – қатынас мақсаттық қойылымдарды бейнелеу; • әртурлі сөйлеу қызметіндегі икемділікті жүзеге асыру • нақты заттық мазмұнды білдіруге қажетті мазмұндық тәсілдерді және лексико грамматикалық құрал – деп қолдану.
&&&

$$$002-008-003$3.2.8.3 Сөйлеудегі және тыңдаудағы кері байланыс

Қарым – қатынас кез - келген жағдайда сөйлеу, тыңдау өзара әрекеттесу әсерін кішірейтетін актілерін тізімімен жүргізіледі.. 1) Механикалық актілер (сөйлеу аппаратын іске асыру сөздерге айналу дыбыстарын ету) 2) Сөйлеу, ойлау актілері (ақпараттау, тапсырманы беру,сұрақтарды, жауаптарды қалыптастыру ж.т.б.) 3) Кері әсерін жандандыру, яғни тыңдаушылардың сөйлеу әрекеттері . Коммуникацияның типті (әрбір салада) жағдай ұйғарылады. • Сөйлеуде қарым – қатынас мақсаттық қойылымдарды бейнелеу; • әртурлі сөйлеу қызметіндегі икемділікті жүзеге асыру • нақты заттық мазмұнды білдіруге қажетті мазмұндық тәсілдерді және лексико грамматикалық құрал – деп қолдану. Коммуникативтік типтегі жағдайын әңгімелесушілердің әлеуметтік – коммуникативті кәсіби ролдерде деп сөйлеу және сөйлеусіз әрекеттері жүзеге асырылатын ұштасу моделі ретінде елестетуге болады. Типтік жағдайда қарым – қатынас мотивациялық бағыт көрсету негізі ретінде қарастыруға болады. Олардың коммуникациялық сипаттамаларын қарастырайық: Адресант өз сөйлеуінде тыңдаушылардың сипаттамасын және өзінің сөйлеу мақсатын міндетті түрде еске алуы тиіс. Коммуникативті ұштасу түрлері келесі бірнеше негіздер бойынша жіктеледі. Жіктелуі коммуникацияның субъектілеріне байланысты тұлға аралық топаралық, бұқаралық, дайындау дәрежесі бойынша дайындалған жартылай дайындалған. Коммуникация құралдары бойыншаша интелектуалды (тұтынуға ) мазмұнына тұтынуға (оқу және тыңдау) сөйлеу өнімдерін өндіруде, пайдалануда қарым – қатынас вербалді және вербальді емес құралдардың пайдалануға негізделген. • Комммуникацияя нәтижелері бойынша тиімді (мақсатына жеткен және жауап әрекетін тудырған тиімсіз) кері байланыс әңгімелесушілерін реактиті әрекеттері болған жоқ; • Өзара әрекеттесу шаралары бойынша коммуникативті жағдайда мазмұнды айту тәсілдері қарым – қатынас нақты сферасымен байланысты. Тек қана сфера (іскерлер ғылыми тұрмыстық және т.б.) сөйлеу қызметінің объектілері болып табылатын түсініктердің терминдері миссиялық – грамматикалық бірліктер жинағымен серттеледі. Сөйлеу коммуникациялық обьектілерін әрбір саласында бөліп және талдап қорытуға болады. Сөйлеу қызметінің мазмұнды негіз болып, олар сөйлеушінің белгілі бір сәйкес жағдайды қолданатын айтуларда, ойлауларда тақырыптарда бейнеленеді. Суретте оқу саласында қарым – қатынас пәннің мазмұндық айтулардың күрделену және біріктіру тәсілдердің моделі келтірілген.
&&&

$$$002-008-100$Дәріс №8.Өзін-өзі тексеру сұрақтары



  1. Ауызша тілдік коммуникацияның қасиеттері және жағдайлық серттігі

  2. Ауызша тілдік коммуникацияның түрлері

  3. Сөйлеудегі және тыңдаудағы кері байланыс

&&&


$$$002-009-000$3.2.9 Дәріс №9. Жазбаша сөйлеу коммуникациясы

  1. Жазбаша сөйлеу коммуникациясы: қасиеттері, түрлері және қызметтері

  2. Жазбаша ақпараттың сөйлеу әсері

&&&


$$$002-009-001$3.2.9.1 Жазбаша сөйлеу коммуникациясы: қасиеттері, түрлері және қызметтері

Кодтаудың мақсаты- жіберушінің алушыға дейін ойды жеткізу. Басқа сөзбен айтқанда алушы хабардың мағынасын жіберушінің салған ойды түсініп қабылдау қажет. Сол үшін кодтау жүйесі қолданылады. 2 жағы да бірдей түсінетін символдар және белгілер: Коммуникативистикада кодтауды адресатқа дейін жеткізу мақсатымен кеоген хабардың бастапқы ойын қайта өңдеу болып табылады. Декодтау- техникалық мағынада, бұл алушыға түсінікті болатындай кодталған хабар аударудың кері процесі. Кері мағынада бұл: 1) алынған символдарға мағына беру процесі. 2) Жіберушінің хабарында бастапқы ойды, мағына түсінуді анықтайтын процесс. Хабар- бұл түсінген және кодталған ақпарат. Хабар жеке әңгімеде аудитория алдында айту барысында пресса, радио, теледидар, электро- почта көмегімен айтылуы мүмкін. Хабардың мазмұнында қандай да бір мәліметтер, фактілер , аргументтер, эмоциялар, ойлар, идеялар және т.б. болуы мүмкін. Хабар жалпы түрінде бұл мәтін немесе сөйлеу. Бірақта вербальды емес коммуникацияда хабар бейне түрінде және физикалық зат түрінде болуы мүмкін. Канал- деген ұғым коммуникацияда байланыстың математикалық теория негізінде өткізілетін зерттеулер арқасында пайда болады. Коммуникация каналы бұл құрал оның көмегімен қайнар көзінен жіберушіге дейін хабар тасымалданады. Коммуникация каналдары келесілерді білдіреді: 1.бұқаралық коммуникация құралдары. 2.тұлға аралық коммуникация. Бұл қайнар көзі мен алушылар арасында хабармен тұлғалық айырбасталуы. Канал термині хабарды тасыиалдаушы үшін қолданылатын маршурутты айтуға болады. Коммникациялық канал бұл – нақты және ойдағы байланыстың түзуі. Каналдарды келесі түрлерге бөлуге болады: 1. табиғи- бұл адамның басқа адаммен немесе сыртқы әлеммен полисенсорлы әрееттесу саласында пайда болатын каналдар. Яғни бұл аудидальды, визуальды каналдар. 2. жасанды. Бұл алушы хабарды алушылар және алушы 1 түрге, тұлғаның топтары қоғам немесе оның 1 бөлігі болуы мүмкін. Алушының рөлінде бірнеше тұлғалар болса, оны коммуникация аудиториясы деа атайды. 3. кері байланыс- кибернетикада ең алғаш рет пайда болды. «Проблема шешу сценарийін» жазу авторға тәптіштеп және уақыт бойы іс-қимылдардың барлық тізбегін бақылауға, оның орындалуын, шешім қабылдау кезінде қиын-қыстау және басты мәселелерді анықтауға және ескеруге мүмкіндік жасайды. Жазылған «сценарийді» процестің моделі ретінде пайдалануға болады. Егер «сценарийге» суреттеме моделі ролін жүктесе, оны жазуға арнайы әр түрлі мамандарды тарту керек. Бұл «сценарий» жан-жақты қарастырылған процесстердің көптеген аспектілерін ескеруге мүмкіндік жасайды. «Ой шабуыл» әдісі шектелген масштабты шешім вариантын тез таңдау да өте үлкен нәтижеге жеткізуі мүмкін. Бұл әдістің негізгі мәні – алдымен проблема әбден айқын болады. Проблема құрылған кезде екі моментке айрықша көңіл бөлінеді: істің күйі және жауапты талап ететін сұрақ. Осыдан кейін эксперттер кеңесуі ұйымдастырылады, оларға осы проблеманың шешу варианттарын ұсыныңдар делінеді. Бұл жерде екі шарт орындалуы қажет: 1) айтылған ұсынысты бағалауға және санауға қатаң тыйым салынады; 2) практикада бағалы болсын, болмасын кез-келген пікір айтуға рұқсат. Соңынан, талдау кезінде айтылған пікірлер мен ұсыныстар өңделініп, жеке ұсыныстардың арасындағы логикалық байланыс орнату және талдау арқылы шешім қабылданады. «Ой шабуылы» әдісінің, өте жақсы ұйымдастырылған жағдайда, пікірлердің еркін айту және алмасу атмосферасы проблеманы терең зерттеуге және альтернативті шешімдерді тудыруда маңызы зор. Сонымен, формальды емес,эвристикалық әдістерде эксперттердің қатысу міндетті. Бұл әдістердің мүмкіндігі жеке адамдардың аналитикалық қабілетіне, оның тәжірибесіне және біліміне сүйенеді. Бірақ, математикалық әдістермен салыстырғанда мүмкіншіліктері шамалы. Оған қарамай көп проблемалар формализацияға көнбейді, осы себептен формальды емес шешім әдістері одан әрі жетілдіруде. Шешімді орындауды ұйымдастыру. Егер қабылданған шешім орындалмаса, онда тек ғылыми тұрғыдан қаралғаны боп есептелінеді. Басқару тұрғыдан шешім шын мәнісінде болған жоқ, тек қаражат және уақыт жұмсалынды. Ертеректе айтылғандай, шешімдердің «іс жүзінде асырылуы» — басқару жүйесінің тиімділігін байқататын маңызды көрсеткіш болып табылады, басқару жүйесі «бір проблема бір шешім» — принципі бойынша жұмыс істеуге ұмтылуға тиісті. Егер де бір қабылданған шешім орындалмаса, екінші немесе үшінші шешім қабылдауға жол бермеу қажет. Қабылданған шешім бұлжытпай орындалуы үшін күресу керек. Шешімдердің табысты жүзеге асырылуы алдынала дайындау кезінде қажетті алғышарт ретінде қалыптасуы керек, тек осы жағдайда проблеманы шешупроцессі бір тұтас бола алады. Шешім өзінде алдын-ала кім не істеу керек, қандай мерзімде, қай жерде, қай жолмен орындалу керектігі алдын-ала қарастырылу керек. Барлық осы элементтер шешімнің орындалуына қажетті ұйымдастырушылық алғышарттар болып табылады. Шешімді орындау — өте қиын жұмыс. Көптеген басшылар өзінің міндеттерін атқара алмауы дұрыс шешім қабылдай алмауында емес, осы шешімді орындай алмауында. Кейбір тәжірибелі басшылардың өзі оңай вариантты шешімдерге барады. Бұның себебі – шешімнің орындалмау ықтималдығын азайту. Шешімді жүзеге асыру саласы адамдардың жігерлік ерекшеліктерімен, психологиясымен тығыз байланыстылығын және де бұл жерде өнерлік керек екенін айтқан жөн. Шешімдерді жүзеге сәтті асыру үшін іс-қимылдардың айқын жоспарын құру керек, онда негізгі этаптарды және оларға жауапты тұлғаларды нақты атап көрсету қажет. Орындаушылар берілген тапсырмаларды шешуде терең білімді болу керек, оларға бекітілген ортақ жұмысты іске асыруға қажетті құралдармен міндетті түрде қамтамасыз етілуі тиіс. Қандай да болмасын жұмыс бөлігінің нақты маңыздылығына сәйкес жауапкершілік жүйесі тән болу керек. Атқарушыларға шешімді жеткізу, тек қана атқарушылардың арасында емес, сондай-ақ шешімді іске асыруға белсенділік тудыру үшін көпшілік арасында да түсіндірме жұмыстарын жүргізудің мәні зор. Шешімді жүзеге асыруда атқарушылардың өзінен келетін ақпаратты ескеру маңызды роль атқарады. Басшы шешімді іске асыру жұмысында осы ақпаратқа сүйенуі тиіс. Мұндай ақпаратты алу орындаушылар шешімді өзгеше түсінген жағдайда, ал кейде тіпті еріксіз немесе әдейі бұрмаланған кезде басшы тарапынан дер кезінде шара қолдануға көмектеседі. Мұндай қолайсыз құбылыспен күресудің бір жолы болып шешімнің тү-сінікті жеткізілуін бақылап отырған жөн. Шешімді іске асыру үшін орындау-шыларды тиімді ынталандыру, кадрларды дер кезінде қайта даярлау, оларды жаңа жұмыс әдістеріне үйрету, қатаң тәртіп пен талап қоюмен үйлесетін өзара түсіністік пен ынтымақтастық атмосферасын орнату қажет. Шешім жүзеге асыра басталысымен дұрыс бақылау орнатқан жөн: көздеген мақсаттарға жетуді қамтамасыз ету және қабылданған шешімнің үзілуіне жол бермеу қажет. Бұл үшін шешімді жүзеге асыру барысына жүйелі түрде талдау жасау, берілген бағдарламадан ауытқуларды дер кезінде анықтау, алдағы ауытқуларды жою немесе ең жақсысы, оларға қарсы алдан ала шаралар қолдану қажет. Шешімдерді іске асыру барысында болатын өзгертулер сыртқы ортада болатын өзгерістер, шешімнің өзі тиянақсыз дайындалуы, шешімді орындауды нашар ұйымдастыру және тағы басқа туады. Бұл себептердің салдарынан бастапқы шешімді өзгертуге әкеліп соғады. Бұрынғы шешімдер өзінің ұтымдылығын жоғалтқан кезде ол ұйымдастырушы фактордың орнына ыдыратушы факторға айналады, басшы бұл жағдайда шешімдерді бірден өзгертуге жалтақтаусыз дайын болу керек. Басшы өнерінің мәнісі көбінесе жүзеге асыралып жатқан шешімдерді ұдайы пайдалы деп берілетін ойлардан қорғау қабілеттілігінде. Бастапқы шешім дасуды тежей бастаған жағдайда ғана түзетулер енгізген жөн. Кейде басшы қабылданып қойған шешімге өзгерістер енгізбеуге тырысады,өйткені: ол өз абыройына нұсқан келтіреді деп есептейді. Түзетілмеген шешім әдетте түсінікті себептермен орындалмайтындығын, басшының беделін одан сайын төмен түсіретінін айтқан жөн. Қазіргі заманғы экономикада динамикалық дамуы жағдайында түзетулердің қажеттігі теріс әсер ететін факторлар салдарынан емес, жаңа, қазірге дейін белгісіз күшті әсерлі мүмкіндіктердің пайда болу себебінен жиі туындап тұрады. Басқару жүйесінің жоғары тиімділігіне қол жету осы мүмкіндіктердің қаншалықты жылдам табылуымен және практикада бұрын қабылданған шешімді тиісті түзету жолымен анықталады. Бірақ қабылданған шешімдердің ұдайы жиі өзгеруі, мейлі ол ізгі ниетпен болсын, басқару аппараты жұмысында сенімсіздікке әкеп соғуы мүмкін. Аппарат қызметкерлері бастама бастама сезімін жоғалтып, өз міндеттерін тек жай ойланбай атқарушылық деп көретін болады. Бұл басқару жүйесінің нәтижелілігін төмендетеді. Сондықтан басшыға теріс симптомдар пайда болған кезде қарсы әрекет жасауға асықпағаны жөн, керісінше, аппарат қызметкерлерінің өздеріне қиындықтарды жеңуге мүмкіндік беру қажет.
&&&

$$$002-009-002$3.2.9.2 Жазбаша ақпараттың сөйлеу әсері

Канал термині хабарды тасыиалдаушы үшін қолданылатын маршурутты айтуға болады. Коммникациялық канал бұл – нақты және ойдағы байланыстың түзуі. Каналдарды келесі түрлерге бөлуге болады: 1. табиғи- бұл адамның басқа адаммен немесе сыртқы әлеммен полисенсорлы әрееттесу саласында пайда болатын каналдар. Яғни бұл аудидальды, визуальды каналдар. 2. жасанды. Бұл алушы хабарды алушылар және алушы 1 түрге, тұлғаның топтары қоғам немесе оның 1 бөлігі болуы мүмкін. Алушының рөлінде бірнеше тұлғалар болса, оны коммуникация аудиториясы деа атайды. 3. кері байланыс- кибернетикада ең алғаш рет пайда болды. Коммуникациялық төсқауыл бұл- тиімді коммуникацияға төсқауыл болатын барлық заттар байланыстар әсерлер және т.б. болуы мүмкін. Шипель 6 тосқауылды болады: 1. хабар алынатын жағдайда физикалық ортаның жайсыздығы. 2. қосылу иннерциясы. Яғни тыңдаушының басқа мәселемен ойлауы. 3. басқа ойларға жоқтырмау, көкіректену. 4. тілдік тосқауыл. 5. кәсіби қабылдамау. Яғни коммуникацияның кәсіби саласына коммуникацияның хабарсыз енуі. 6. коммуникатор иммиджін қолдамау. Психология және коммуникативистика әдебиетінде 4 тосқауылды болады: 1. фонетикалық- баяу сөйлеуі. 2. симантикалық- сөздердің мағыналық жүйесінде өзгеліктіғ болуы. 3. стилистикалық- яғни коммуникатор стилінің сөйлесуіне сәйкес болмауы. 4. логистикалық- дұрыс емес, күрделі түсініксіз. Орта факторлармен зерттелген толғауылдар: оларға физикалық ортаның сипаттамалары жатқызылады. 1. аккустикалық кедергілер (шу, ремонт). 2. қоршаған ортадағы қолайсыз жағдайлардың алаңдағыш әсері (күн әсері). 3. температуралық жағдайлар (суық, ыстық). 4. ауа- райы жағдайы (жел, су жаңбыр). • Техникалық тосқауылдар- көбінесе бұл шумен айқындалады. • Коммуникациялық адамдық тосқауылдар 2 топқа бөлінеді: 1) психофизикалық (нашақор) 2) әлеуметтік- мәдени.

&&&


$$$002-009-100$Дәріс №9.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

  1. Жазбаша сөйлеу коммуникациясы: қасиеттері, түрлері және қызметтері

  2. Жазбаша ақпараттың сөйлеу әсері

&&&


$$$002-010-000$3.2.10 Дәріс №10. Вербалсыз коммуникация

  1. Вербалді және вербалді емес коммуникацияны салыстыру

  2. Вербалді емес коммуникацияның пара- және экстралингвистикалық ерекшеліктері

&&&


$$$002-010-001$3.2.10.1 Вербалді және вербалді емес коммуникацияны салыстыру

Тілдік мәнді құрылымын анықтау үшін келесі суретте көрсетілген симантикалық үш бұрышта болады: « Семантика» Заттар және құбылыстар адамның сана сезімінде логикалық түсініктер ретінде белгіленеді Қорыта келе мағына – бұл белгінің белгілі бір түсінікпен ара қатынасы. Сөйлем де белгі болып табылады. Сөйлем - әңгімелеу ұғымы бұл лингва семиотиканың басты категориясы. Сөйлем әңгімелеудің мағынасы ондағы әңгімеде қортылады. Ал, декоттар сөйлемде екеу ғана болады: «шындық және өтірік» яғни сөйлемде талқылаған әңгіменің заттардың нақты жағдайына сәйкес келуі немесе келмеуі. Осы жағдайға байланысты сематикалық үшбұрыш 2- сурет: Прагматикалық – бақылаушы позициясына тәуелді заңдарды зерттейді.Прагматиканың тілдік негізі тілдің синтактикасы д.а. Сөйлем, әңгімелеу – бұл субъективті трединадтық құрылымы және ол номинация функциясын атқарады. Субъективті предигадтық құрылым номинация актісінде бір уақытта реттейді. 2) Коммуникация құралдары. Әрбір делдал – звено ретінде тең материалдық жүйеге енеді. Белгілер жүйесінің жиынтығы объективті тұрғыдан бірқатар құбылыстарды құрайды. Бұл қатар адамдармен бөлінеді. Нәтижесінде барлық белгілі жүйесі беелгілік баспалдағына сәйкес белгілі бір ретте орналасады. Осы рет семантикалық негізгі заңы «гамманы» құрайды. «Гамма» принципі бойынша Ю.С.Степановтың ұсынған жіктемесі 2- кестеде көрсетілген. 2- кесте Белгілік жүйенің семантикалық құрамының өсу деңгейіне байланысты орналасқан негізгі типтері. ТИП Мысал және қай бөлімде қарастырылған Семонтиканың атау Семантикалық құралдар 1 2 3 4 1 Таста басқа тастың ұрған жерінен қалған із. Бейненің ішкі жағдайы. Тастағы із соғылу туралы ақпарат сақтайды, бірақ осы із тастың бір бөлігі, белгі жекелік құраммен ерекшеленбейді, делдал – жүйе. 2 Өсімдік жарық әсерінен айналады. Тропизм Өсімдіктің иілуі жарық сәулесінің әсері туралы ақпаратты сақтайды, осы белгі өсімдіктің бір бөлігі, бірақ белгінің жекелік құралы өсе береді: сәуле түскенге дейін иілу басқаша болған; белгі өсімдіктің тіршілігі үшін өте қажет, делдал жүйе бөлінбейді. 3 Аралар ұясында: аналық араның денесінің жоғарғы бөлігінен сұйықтық тамшыларын бөлу. Байланыстың физиологиялық жүйесі. Белгі толығымен биологиялық релевантты, бірақ бейнелейтін және білдіруші белгісіз, делдал – жүйе бөлінеді. 4 Колюшка балығының денесінің үрленуі. Этнограмма Белгі биологиялық релевантты; білдіретін және білдіруші белгісіз емес; белгі және барлық делдал – жүйе бөлінеді, оны жалпы формада үлгіге енгізуге болады. 5 Адамның әрекеттері қимылдары бейнелері мәселелері итеру – жоғалу белгісі Паралингвистика Белгі физикалық түрде әсер етеді, бірақ биологиялық релевантты емес (организмдерге тіршілік ету үшін маңызды емес), белгі әрқашан бөлініп ерекшеленбейді, жүйе де сол сияқты; білдіретін және білдіруші белгілі емес, бірақ бір – біріне қатысты. 6 Адамның әрекеттері қимылдары бейнелері мәселен би, отыру әдеті, жиһаздарды ауыстыру. Материалдық Мәдениеттің Белгісіз деңгейі Белгі әрқашан бөлінбейді, жүйеде сол сияқты. 7 Эмоционалды Интонация Сөздерді ойланбай таңдау. Тілді нақты емес деңгейі, тілдің коннотативті денгейі. Білдіретін – психиканың нақты емес деңгейі, сондықтан белгі жоғарғы типтегі сияқты айтушының өзінің ішкі жағдайын бейнелейді, білдіретін және білдіруші бір – біріне сәйкес келмейді, бірақ бір жүйеге жатады (сол бір организмге) 8 Әдеттегі ауызша және жазбаша тіл. Тілдің декативті деңгейі. Белгілі (сөзді) білдіретін объективті әлемнің мәні б.т. Білдіруші субъектіге жатады, белгі жақсы бөлінетін болса – дағы ол абсолютті бөлінушілікке ие емес. 9 Қарапайым ауызша және жазбаша тілді формальді бейнелеу. Тілдің құрылымдық деңгейі. Білдіретін және білдіруші жақындасады; білдіретін жүйесіндегі жалпы қатынастар, ол білдіруші осы қатынастардың формасы; белгі абсолютті бөлінеді. 10 Символдық (математикалық) логика Абстрактілі семиотика Білдіретін және білдіруші тура келеді, символдық логиканың мазмұндылық жоспарының жоқтығы иллюзияны тудырады.
&&&

$$$002-010-002$3.2.10.2 Вербалді емес коммуникацияның пара- және экстралингвистикалық ерекшеліктері

Табиғи адамзат тілінің басты белгілері б.т.: 1) Барлық тілдік қарым – қатынастар үшін канал вокальді – естушілік: тілдік қатынас дауыспен беріледі және естумен қабылданады. Осы арқылы адамзат тілі жануар тілінен бірден ерекшеленеді. Бұл айырмашылықтар ақпараттың сыртқы орта арқылы организмге (қалай) берілу әдісіне қатысты болады. Алайда осы тілдік қабылдау кезінде организм ішінде болып жатқан құбылыстарға қатысты адам мен жануарлар арасында көптеген ұқсастықтар бар. 2) Тілдік әрекеттің биологиялық мағынасы жоқ, басқаша айтқанда ол биологиялық релевантты емес. Тіл мазмұны (тембр, дауыстық жоғарлығы, қарқын, интонация және т.б.). Қанша өзгерсе де, әңгімелесу прцессі кезінде бұл қоршаған ортаның биологиялық құрамына ешбір әсер етпейді.Ал жануарлардың белгілік жүйесінде сигналдық мәні де, биологиялық мәні де болады. 3) Туынды семонтизация. Белгі мен оның білдіретін арасында әрқашан байланыс болады, өйтпегенде бұл ешнәрсені білдірмейді, ол тек жасылданып, өсіп тұр. Материалдық белгі түріндегі ққұбылыс пен ол білдіретін құбылыс арасындағы байланыс семантизация д.а. Семантизациясыз тіл жоқ болады. Мысалы:, сол есік алдында жасылданып өсіп тұрған тал фильмнің соңғы кадрында қайырымдылықтың зұлымдықты жеңгенінің нышаны ретінде түсірілсе, онда фильмнің белгілік жүйесінде ол жеңісті білдіреді деген сөз. Бұл жағдайда фильм контекстінде белгілеп оны белгі ретінде көрсететін мән беріліп тұр. Адамзат тілі мен жануарлар тіл жүйесі арасындағы басқа да айырмашылықтар төменде көрсетілген үш негізгі құрамнан көрінеді. Оларға жатады: шашыраңқы берілу және бағытталған қабылдау, тез жойылу.Өзара алмастырғыш, толық қайтарымдылық байланыс, жариялылық, дәстүр және оқу, қаратылу.
&&&

$$$002-008-100$Дәріс №8.Өзін-өзі тексеру сұрақтары



  1. Вербалді және вербалді емес коммуникацияны салыстыру

  2. Вербалді емес коммуникацияның пара- және экстралингвистикалық ерекшеліктері.

&&&


$$$002-011-000$3.2.11 Дәріс №11. Тұлға аралық коммуникация

1.«Тұлға аралық коммуникация» ұғымы

2. Тұлға аралық коммуникацияда жағдайлық және психологиялық себептері
&&&

$$$002-011-001$3.2.11.1 1.«Тұлға аралық коммуникация» ұғымы

Бұл заңды - шарттар мынаны атап көрсетеді: 1. Кез-келген коммуникация- әртүрлі ақпараттарды алмасу арқылы екі жақты, яғни коммуникациялық қарым- қатынастың қатысушыларын бір- бірімен қарым- қатынас жасау процесін айтуға болады. 2. Кез- келген комуникация ақпараттық қарым- қатынас секілді қайта- қайту байланыс принципіне негзделген және комуникативтік актінің орындалуына жағдай жасайды. 3. Кез –келген коммуникация- белгілік қасиетке ие болады. Коммуникациялық зерттеулердің ядросы болып оның процесі кезінде қолданылатын белгілер табылады. Арнайы жүйелік белгісі болмайтын коммуникация өмір сүрмейді. 4. «Минималды негіздеу заңы». Бұл заң коммуникацияның қалыптасуына қажетті қабылдау заңдарды, ақпаратты басынан енгізу, жүйелік белгі түрінде негіздеуді қамтамасыз етеді. 5. «Коммуникациялық жүйенің гетерогенді заңы». Бұл коммуникация тек қана қарым- қатынасатын жүйелердің ақпараттық потенциалдары бір- біріне ұйқаспайтын немесе үйлеспейтін кезде ғана орын алады. Коммуникациялық теорияның функциялары. 1. Тану қызметі- зерттейтін материалды жүйелеу арқасында зерттейтін объектіні байланыстарын және оның шектерін анықтай алады. Тану қызметі қарым- қатынастың алмасу арқылы комуникация миханизмін түсіндіретін, негіздерін құрастыратын коммуникация теориясына бағытталған. 2. Әдістемелік қызмет- бұл коммуникативті нақтылығын ғылыми тану үшін ғылыми әдістерді құрастыру үшін қолданылады. 3. Болжамдық қызмет- бұл коммуникативті теорияның ең негізгі теориясы болып табылады. Бұл біріншіден әлеуметтік комуникация жақын және алшақ даму перспективаларын анықтау. Екіншіден алдын- ала құрастырылатын ғылыми экспертизаларды жүргізу. Үшіншіден ықтималды салдарын және мақсаттарын қоғамда болатын коммуникативтік процессті моделдеу. 4. Тәжірибелік (инструментальды) қызмет- бұл функция коммуникативтік теорияның ынталандыру үшін маңызды проблемаларды шешу үшін қолданылады.
&&&

$$$002-011-002$3.2.11.2 Тұлға аралық коммуникацияда жағдайлық және психологиялық себептері

Бұл заңды- шарттар мынаны атап көрсетеді: 1. Кез- келген коммуникация- әртүрлі ақпараттарды алмасу арқылы екі жақты, яғни коммуникациялық қарым- қатынастың қатысушыларын бір- бірімен қарым- қатынас жасау процесін айтуға болады. 2. Кез- келген комуникация ақпараттық қарым- қатынас секілді қайта- қайту байланыс принципіне негзделген және комуникативтік актінің орындалуына жағдай жасайды. 3. Кез –келген коммуникация- белгілік қасиетке ие болады. Коммуникациялық зерттеулердің ядросы болып оның процесі кезінде қолданылатын белгілер табылады. Арнайы жүйелік белгісі болмайтын коммуникация өмір сүрмейді. 4. «Минималды негіздеу заңы». Бұл заң коммуникацияның қалыптасуына қажетті қабылдау заңдарды, ақпаратты басынан енгізу, жүйелік белгі түрінде негіздеуді қамтамасыз етеді. 5. «Коммуникациялық жүйенің гетерогенді заңы». Бұл коммуникация тек қана қарым- қатынасатын жүйелердің ақпараттық потенциалдары бір- біріне ұйқаспайтын немесе үйлеспейтін кезде ғана орын алады. Коммуникациялық теорияның функциялары. 1. Тану қызметі- зерттейтін материалды жүйелеу арқасында зерттейтін объектіні байланыстарын және оның шектерін анықтай алады. Тану қызметі қарым- қатынастың алмасу арқылы комуникация миханизмін түсіндіретін, негіздерін құрастыратын коммуникация теориясына бағытталған. 2. Әдістемелік қызмет- бұл коммуникативті нақтылығын ғылыми тану үшін ғылыми әдістерді құрастыру үшін қолданылады. 3. Болжамдық қызмет- бұл коммуникативті теорияның ең негізгі теориясы болып табылады. Бұл біріншіден әлеуметтік комуникация жақын және алшақ даму перспективаларын анықтау. Екіншіден алдын- ала құрастырылатын ғылыми экспертизаларды жүргізу. Үшіншіден ықтималды салдарын және мақсаттарын қоғамда болатын коммуникативтік процессті моделдеу. 4. Тәжірибелік (инструментальды) қызмет- бұл функция коммуникативтік теорияның ынталандыру үшін маңызды проблемаларды шешу үшін қолданылады.
&&&

$$$002-008-100$Дәріс №8.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.«Тұлға аралық коммуникация» ұғымы

2. Тұлға аралық коммуникацияда жағдайлық және психологиялық себептері


&&&

$$$002-012-000$3.2.12 Дәріс №12. Шағын топтардағы коммуникация

  1. Шағын топтардағы коммуникацияның ұғымы, түрлері және қызметтері

  2. Шағын топтардағы коммуникацияның құрылымы және динамикасы

&&&


$$$002-012-001$3.2.12.1 Шағын топтардағы коммуникацияның ұғымы, түрлері және қызметтері

Ғылымда бұл арнайы нәтижиені алу үшін қолданатын тәсілдер жиынтығы. Әдістану ұғымы 2 негізгі мағынаны білдіреді : 1.Бір немесе бірнеше фера қызметінде қолданылатын белгілі бір тәсілдердің жүйесі. 2.Осы жүйе қолайлы түрі немесе әдістің жалпы теориясы. Коммуникативтік процестерді зерттегенде келесі әдістерді қолданылады: • Ғылыми- білімді облысында кең қолданылатын зерттеушілік процедуралардың жиынтығы. Осы коммуникациялық роцесстерді зерттегенде жалпы ғылыми әдістердің келесі түрлері қолданылады: Моделдеу, жүйелік әдістеме, салыстырмалы. • Моделдеу- оригинальді белгілі бір жақтан ауыстыратын 10 мың көшірмесін құрастыру және зерттеу жолымен объектіні зерттеу. Осы моделдеу әдісі- химия, физика, кибернетика т.с.с. ғылымда көп көңіл бөледі. Модель- «modus» латынша- үлгі, норма. Бұл нақты объектінің аналогы. Модель мен оригинал арасында физикалық сипаттамасының құрылымының мінез- құлығының және оның белгілі бір математикалық сипаттамасында белгілі бір ұқсасатық болу керек. Вербальді моделдер мынамен ерекшеленеді: математикалық, ақпараттық, графикалық. • Жүйелік әдістеме- жалпы логикалық әдістерді қолдануда негізделген. Логикалық әдістер: анализ және синтез. Анализ бұл- күрделі дәрежесіне байланысты әртүрлі деңгейдегі құрамдастарды тұтас жүйені ыдырату. Синтез- тұтастыққа ие болмайтын элементтермен компанентердің интегралдық қасиеттерін қарастыру. • Салыстыру әдісі- объектілердің әртүрлілігі немесе ұқсастығы туралы тұжырымдамалары негізделген қызықты танымдылық операция болып табылады. Салыстыру арқылы олардың сандық және сапалық сипаттамалары шығады. Зерттелетін объектілерді салыстырғанда жалпы көрсеткіштерінің бар болуымен осы әдісті қолданудың басты жағдайы. Осы көрсеткіштер формальді мазмұнды немесе функционалды сипаттамада болуы мүмкін. • Жеке- ғылымдық әдістер белгілі бір форма саласында қолданылатын зерттеу тәсілі және тану процедуралардың әдістерінің жиынтығы. • Әлеуметтік әдіс- қоғамда коммуникативті процесстердің нақты жағдайын ашатын импирикалық негізгі берілгендердің жинауға және талдауға бағытталған нақты әлеуметтік зерттеу әдістерінің жиынтығы. Коммуникация зерттеуінде әлеуметтік бағытта жұмыс істеген Станфорт және Илинойс университеттерінің профессоры Шрамм болып табылады. Оның атымен американдық коммуникативистиканың академиялықпәнге айналуы байланысты. Герменефтика- философияда көбінесе мәтіндерді түсіндіру интрепритациялау әдісімен талданады.


&&&

$$$002-008-002$3.2.8.2 Шағын топтардағы коммуникацияның құрылымы және динамикасы



Өзiнiң мiндетi бойынша қарым-қатынас көп функциялы. Қарым-қатынастың 5 негiзгi функциясын бөлiп көрсетуге болады. 1. Прогматикалық функция – адамдардың бiрiккен iс-әрекетi процесiнде өзара әрекеттесуде жүзеге асады. 2. Қарым-қатынастың қалыптастырушы функциясы - бұл адамдық тұлға ретiнде дамуы және қалыптасу процесiнде танылады. Шындығында үлкен мен қарым-қатынас жасамай болмайды. 3. Растау функциясы – бiз өзге адамдармен қарым-қатынас жасағанда ғана өзiмiздiң қандай екенiмiздi танып түсiнiп растай аламыз. Өз құндылығыңды мойындалатынына көз жеткiзу үшiн адам өзге адамдардың қолдауын iздегенде осы функция көрiнедi. Ульям Джеймс өзi адам үшiн қоғамда өзiмен өзi қалдырылып мүлде ескерусiз қалғанан артық жаза жоқ дейдi. Мұны психология тұрғысынан растамау деп атаймыз. Қарапайым сенiкi дұрыс емес немесе сен жамансың деген сөздермен бiлiнетiн және растаудың белгiлi бiр бөлiгi бар жоққа шығарумен салыстыруда яғни растамау деп аталады. 4. Тұлғааралық қатынастарды ұйымдастыру және қолдау функциялары. Кез-келген адамдардың қарым-қатынасы өзге адамдарды бағалаумен және белгiлi бiр жақсы немесе жаман эмоцияналды қатынастарды орнатумен, байланысты тiптi адамдардың өзiмен әртүрлi жағыдайда қатынс жасауға болады. 5. Тұлғаның iшiндегi қарым-қатынас формасы. – бұл маңыздылардың бiрi. Өз-өзiмен жүргiзiлген диалогтың негiзiнде бiз белгiлi бiр шешiмдер қабылдап маңызды әрекеттерге барамыз. Мұндай iшкi қарым-қатынасты адам ойлауының әртүрлi тәсiлi ретiнде қарастыруға болады. Тұлғаның қалыптасуындағы маңызды факторлардың бірі – қарым-қатынас мәселесі болып табылады. «Қарым-қатынас» түсінігі мен тұлғаның қалыптасуындағы қарым-қатынастың алатын рөлі туралы идея кеңестік психологтар А.Н.Леонтьев, А.Б.Добрович, И.А.Зимняя, Г.В.Казнова, М.И.Лисина, А.В.Мудрик, Л.А.Поварницынаның және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Тұлғааралық қарым-қатынастың бірлігі мен қызметтік пайымы біркелкі түсінікті бермей, қарым-қатынастың қызмет түрі ретінде де қарастырылады. Себебі қарым-қатынас, біріншіден, бұл - қызметтің ерекше бір түрі (коммуникативтік қызмет), екіншіден, кез келген қызметті жүзеге асырудың шарты, үшіншіден, арнайы қойылған қызметтің нәтижесі болып табылады. Өзінің еңбектерінде М.Н.Ночевник «Адамның дамуын, жеке адамның тұлға болып қалыптасуын, оның қоғаммен байланысын басқа адамдармен қарым-қатынасынан тыс елестету мүмкін емес» деп атап көрсетсе, М.Жұмабаев «Педагогика» атты еңбегінде бұл мәселе жөнінде «Жеке адамның шын мәніндегі рухани байлығы оның іс жүзіндегі қарым-қатынастарының байлығына байланысты» деп жазған. Тұлғааралық қарым-қатынас адамдар болмысының қажетті шарты болып табылады. Қарым-қатынассыз адамның жекелеген психикалық қызметтерінің, үдерістер мен ерекшеліктерінің, жеке тұлғаның және тұтас қоғамның толыққанды қалыптасуы мүмкін емес. Кейде «қарым-қатынас», «әлеуметтік қарым-қатынас», «тұлғааралық қарым-қатынас», «іскерлік қарым-қатынас» және «мәдени қарым-қатынас» түсініктері өзара байланысты болғанымен, бір-біріне тең келмейді, себебі олардың өзіндік өзгешеліктері болады. Адамдар арасындағы қатынастардың қаншалықты айқын байқалуына байланысты қарым-қатынастар бірнеше түрге бөліп қарастыруға болады: Қоғамдық қатынастар анағұрлым айқын көрінетін әлеуметтік бағдарлы қарым-қатынастар (дәріс оқу, баяндама және т.б.); Бірлескен іс-әрекеттерге байланысты қарым-қатынастар айқын байқалатын пәндік бағдарлы топтық қарым-қатынастар (бұған еңбек ету, оқу барысында қалыптасатын қарым-қатынастар жатады); Тұлғааралық қарым-қатынастар, яғни бір адамның екінші адаммен қарым-қатынасы. Тұлғааралық қарым-қатынасқа адамзат аралық ақпарат алмасу жатады, бұл қарым-қатынастың бірінші коммуникативтік жағы ретінде сипатталады. Тұлғааралық қарым-қатынастың екінші жағы – қарым-қатынас жасаушылардың өзара әрекеттестігі – тек сөйлесу үдерісі арқылы ғана емес, істері мен әрекеттері арқылы да қарым-қатынас жасау. Қарым-қатынастың үшінші жағы қатынас жасаушылардың бірін-бірі қабылдауы болып табылады. Ал оқыту үдерісіндегі тұлғааралық қарым-қатынас дегеніміз – оқытушының ықпалымен студенттердің топтық іс-әрекетін реттеуші, вербалды, бейвербалды қарым-қатынасқа түсу ерекшелігі, оқыту үдерісіндегі шиеленістерді шешудің, мінез-құлықтың топтық нормаларын қалыптастырудың құралы және болашақ маман тұлғасының қалыптасуының бір факторы болып табылады. Оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынас мәдениетінің болмауы немесе төмен деңгейде болуы көп жағдайда келіспеушілік пен келеңсіз оқиғаларға себеп болуы мүмкін. Мұндай келеңсіз жағдайды табысты әрі шебер түрде реттей білу қарым-қатынас мәдениетіне тікелей байланысты. Оқытушы мен студент арасындағы тұлғааралық қарым-қатынастың негізгі моральдық нормалары бар, олар – өзінің тыңдаушыларының әрқайсысының қадір-қасиетін құрметтеу, ішкі дүниесіне ықыласпен және сеніммен қарым-қатынас жасау, қайырымдылық пен мейірбандық таныту. Кәсіби маманның коммуникативтік құзіреттілігі сөйлеу қызметі арқылы қалыптасады. Коммуникативтік құзіреттілік - іс-әрекет барысында түрлі коммуникативтік міндеттерді шешу жағдайында сөйлеу әрекетін тиімді жүзеге асыруға даярлығы мен қабілетін көрсететін тұлғаның сипаттамасы. Оның негізін қарым-қатынас құралдары мен тәсілдері, іс-әрекет нормалары мен ережелері, әдептің ерекшеліктері, тұлғааралық байланыстарды орнату заңдары және коммуникативтік іскерліктер құрайды. Мұндай комуникативтік құзіреттілікке педагогтарды ғана емес, студенттерді де дайындау қажет. Студент оқытушыны қызығушылық танытқан сұхбаттас және әріптес ретінде қабылдауы қажет, бұл оқытушының сөйлеу әдебін қаншалықты жетік меңгергеніне тікелей байланысты болады. Оқытушының коммуникативтік іс-әрекетін сипаттауда оның сөйлеу сазы, студенттермен қарым-қатынас жасауы, жауап беру мәнері, бағалаушы пікір айтуды орынды қолдануы, сөйлеуде қолданылатын ілеспелі мимикалар мен ым-ишараттардың сипаты аса маңызды болып табылады.
&&&

$$$002-012-100$Дәріс №12.Өзін-өзі тексеру сұрақтары



  1. Шағын топтардағы коммуникацияның ұғымы, түрлері және қызметтері

  2. Шағын топтардағы коммуникацияның құрылымы және динамикасы

&&&


$$$002-013-000$3.2.13 Дәріс №13. Қауымдық және ұйымдық коммуникация

1. Қауымдық коммуникация ұғымы

2. Қауымдық коммуникацияның құрылымы және қызметтері

3.Коммуникация ұйымды басқару қызметі ретінде


&&&

$$$002-013-001$3.2.13.1 Қауымдық коммуникация ұғымы

Басшы өзінің көпшілік уакытын мэліметтер алу жэне шешім қабылдау үшін, біреулермен байланысуға, қарым-қатынас орнатуға арнайды. Басқарудың жоспарлау, ұйымдастыру, мотивация жэне бақылау қызметтерін орындау да қарым-қатынас орнатуға байланысты. Коммуникация-басшылық етудің байланыстырушы процесі болып саналады. Менеджерлер өз жүмысын ойдағыдай орындау үшін тиімді қарым-қатынас орнатуы қажет. Шетел зерттеушілерінің пікірінше, тиімсіз қарым-қатынас-проблемалардың туындауының басты себептерінің бірі. Тиімді жұмыс істейтін басшылар-бүлар тиімді қарым-қатынас орната білетіндер. ¥йым ішінде де, одан тысқары жерде де тиімді қарым-қатынас үйым аралықтары үшін де, сыртқы орта үшін де аса қажетті, сол мақсатта олар түрлі амалдарды пайдаланады. Олар түгынушыларға жарнама арқылы жэне басқадай жолдармен байланысады. Қоғамдық үйымдармен қарым-қатынас орнатуда жергілікті ұйымдармен, жалпыүлттық немесе халықаралық деңгейде байланыс жасауға ерекше көңіл бөледі. ¥йым мемлекеттік ретгеу тәртібіне бағынуына тура келеді, сол себептен де есеп беріп, онда қаржы жэне маркетинг туралы мэлімет береді, сондай-ақ өзінің орналасуы мүмкіндіктері, жеңілдіктері және т. б. туралы деректер келтіреді. Ұйымның сыртқы ортадағы оқиғалар мен факторларға қатысуының басқа да толып жатқан эдістері бар. Сыртқы орта арқылы пайда болатын алуан түрлі проблемаларға байланысты үйым ішінде әр түрлі талқылаулар, жиналыстар, телефон арқылы келісімдер жүргізіліп, қызмет жазбалары, есептері, бейнетаспалар жэне т. б. жасалады. Үйымда мәліметтер бірінен бірі беріліп, алмасып отырады. Жоғарғы басшылықтан төменгі басшылыққа күнделікті міндеттер, нақты тапсырмалар, үсыныстар т. б. беріледі. Төменгі денгейдегі басшылықтан жоғары деңгейдегі басшылыққа берілетін мэліметтер еңбек өнімділігіне айтарлықтай ықпал етеді. Төменгі деңгейден жоғарғы деңгейдегі басшылыққа берілетін мэліметте не істеп жатқандығы айтылады. Басшы осындай жолмен ағымдағы жэне толғағы жеткен мэліметтерді біліп : тырады, істі оңға бастырудың мүмкін болатын варианттарын ұсынады. Жоғарғы басшылар мен төменгі басшылардың мәлімет іг.ысуы эдетге есеп беру, үсыныс айту жэне жазбаша түсініктеме нышанында болады. Әр түрлі бөлімшелер аралығындағы коммуникация көлбеу коммуникацияғажатады. Кез келген үйым мүндай коммуникацияны қажет етеді, өйткені оның өзі өзара байланысты элементтерден тұратындықтан, басшы мақсатқа жетуі үшін біркелкі жолға қойылған жұмысқа қол жеткізуі тиіс. Басшы мен бағыныштылар коммуникация компоненттері болып саналады. Олар бөлімшелердегі міндеттерді анықтау үшін мэліметтер алмасады, жүмысты тиімді орындау проблемаларын талқылайды. Басшы мен жүмысшы топтарының арасындағы коммуникация, басшы мен бағыныштылар арасындағы қосымша мэлімет алу болып саналады, эрі басшыға топтың іс-эрекетінің тиімділігін арттыруға ықпал етеді.
&&&

$$$002-013-002$3.2.13.2 Қауымдық коммуникацияның құрылымы және қызметтері

Сыртқы орта арқылы пайда болатын алуан түрлі проблемаларға байланысты үйым ішінде әр түрлі талқылаулар, жиналыстар, телефон арқылы келісімдер жүргізіліп, қызмет жазбалары, есептері, бейнетаспалар жэне т. б. жасалады. Үйымда мәліметтер бірінен бірі беріліп, алмасып отырады. Жоғарғы басшылықтан төменгі басшылыққа күнделікті міндеттер, нақты тапсырмалар, үсыныстар т. б. беріледі. Төменгі денгейдегі басшылықтан жоғары деңгейдегі басшылыққа берілетін мэліметтер еңбек өнімділігіне айтарлықтай ықпал етеді. Төменгі деңгейден жоғарғы деңгейдегі басшылыққа берілетін мэліметте не істеп жатқандығы айтылады. Басшы осындай жолмен ағымдағы жэне толғағы жеткен мэліметтерді біліп : тырады, істі оңға бастырудың мүмкін болатын варианттарын ұсынады. Жоғарғы басшылар мен төменгі басшылардың мәлімет іг.ысуы эдетге есеп беру, үсыныс айту жэне жазбаша түсініктеме нышанында болады. Әр түрлі бөлімшелер аралығындағы коммуникация көлбеу коммуникацияға жатады. Кез келген үйым мүндай коммуникацияны қажет етеді, өйткені оның өзі өзара байланысты элементтерден тұратындықтан, басшы мақсатқа жетуі үшін біркелкі жолға қойылған жұмысқа қол жеткізуі тиіс. Басшы мен бағыныштылар коммуникация компоненттері болып саналады. Олар бөлімшелердегі міндеттерді анықтау үшін мәліметтер алмасады, жүмысты тиімді орындау проблемаларын талқылайды. Басшы мен жүмысшы топтарының арасындағы коммуникация, басшы мен бағыныштылар арасындағы қосымша мэлімет алу болып саналады, әрі басшыға топтың іс-әрекетінің тиімділігін арттыруға ықпал етеді.

&&&


$$$002-013-003$3.2.13.3 Коммуникация ұйымды басқару қызметі ретінде

Мейрамды сөйлеу диалогы эмоционалды қарым – қатынасқа (арыздар мақтаныш таңдану күдіктенуі, қорқыту) не артистік жанрларында (кіші әңгіме, қалжын, анегдот) ақпаратты мақсатсыз бірақ интелектуалды әнгімегеге бағытталған. Диалогта көбінесе сұрақ жауаптың іске асырылады. Сұрақтар келесіден бойынша жіктелінеді:анықтаушы және бақылаушы, жай және күрделі, әдепті және әдепсіз, нейтралды, игілікті және орындату. Анықтаушы сұрақтар шындықыты немесе өтірікті анықтауға бағытталады. «Иә және жоқ» деген жауаптарды талап етеді.Толықтыратын сұрақтар оқиғамен, құбылыспен, заттармен байланысты жаңа білімдерді анықтауға бағытталған олардың ерекше көрсеткіші сұрау сөздері кім, не, қашан,неге,қалай? Жай сұрақтарда одан да жай пікірлерге бөлуге болмайды. Күрделі сұрақтар екі не одан да көп сұрақтардан құрылымы мүмкін.Әдепті сұрақтар шын пікірлерге негізделеді. Әдепсіз сұрақтар өтірік немесеанықталмаған пікірлерде негізделеді. Нейтралды сұрақтарда эмоционалды түсі жоқ және әңгімелесушінің тұлғасынан ешқандай әсер етпейді. Игілікті сұрақтар айтушының әңгімелесушіге жылы қабақпен қарауды айқындайды. Арандату сұрақтары әңгімелесушінің дұрыс емес әрекет – ден оның немесе жасырын орындатушы мағынаның болады және негативті түске боялады.Жауаптар келесідей жіктелінеді:дұрыс, дұрыс емес позитивті және негативті.Дұрыс жауаптар қосымша мәліметтер алуға көзқарасын анықтауға мүмкіндік береді және сұрақ пен логикалық байланысын шын айтуға болады.Дұрыс емес жауаптар сұрақ пен байланыста, бірақ, сұрақ пен логиканың байланысы болады және олар қарастырылмайды.Позитивті жауаптар қойылған сұрақтардыталқылау бейімі бар. Негатавті жауаптардан қандай да бір себептен қойылған сұраққа жауап бермеу. Диалогтың жалпы ережелері:1) Хабар алушыға оған айтылғанын тыңдау керек. 2)сұрақ жауапты талап етеді 3)Бұйрық әрекетпен немесе сөзбен жауапты талап етеді. 4) Баяндау, баяндау жауабын немесе үнемділігін жауап беруді талап етеді.Сонымен алушының әрекет ету тәсілі ұсынылады. 1) Сұрақ жоқ болса үндемеу. 2) Қимыл болмаса сөзбен жауап беру. 3) Арнайы қимыл немесе тыйым салу болмау басқа тұлғаға қайта айту . 4) Әрекетсізге арнайы қимыл болмаса қимыл жасау.


&&&

$$$002-013-100$Дәріс №13.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Қауымдық коммуникация ұғымы

2.Қауымдық коммуникацияның құрылымы және қызметтері

3. Коммуникация ұйымды басқару қызметі ретінде
&&&

$$$002-014-000$3.2.14 Дәріс №14. Саяси коммуникация

1.Саяси коммуникация ұғымы

2.Саяси коммуникацияның құрылымы, құралдары және моделдері
&&&

$$$002-014-001$3.2.14.1 Саяси коммуникация ұғымы

Ұйымның табысты жұмыс істеуіне қарым - қатынас және қатынастық деңгейі орнатылған. Тиімділік баға арнайы шкаламен жүргізілетін. Басқарудың жоғары тиімділігі басқарушылардьщ қатынасқа түсу көрінісі екі деңгеймен сипатталады: қатынасгың 8-10 және 14-15 балл арқылы. Бұл деңгейлерғе жоғары өндірістік тиімділік жауап береді. Басқару тиімділігінің төменгі көрсеткіштері «ұыдемейтін» топтарда (4 баллға дейін) және «жоғары қатынасқа түсетіндер» топтарында (16 баллдан жоғары) орын алады. Басқарушының төменгі қатынасының еғібектің нәтижесіне кері көрінісін түсінуге болады, бірақ баскару әсеріне тигізген әсерін кызығушылық көрсетеді, басқарудың жоғарғы қатынасы (16 баллдан жоғары). Неғұрлым үйірімді адам, соғүрлым қатынаска тез түсіл-, ол еңбек нәтижесінде бейнеленеді. Жоғарғы үйірім, тұйықтылық талдау бойынша басшының мүмкіндігін ұжым мүшелерінің және де оқиғасы толығымен түсінуді жіктейді. Олар басқару шешімін қабылдауда сыртқы белгілерін, оның касиеттерін сирек басқарады. Жоғарғы үйірім ұжымның оз байланысында негізгі сұрақтарды шешуді басшыларға кедергі жасайды. Бүның барлығы ұжымнын өзара байланысында, еңбек нәтижесінде көрінеді. Ұжым мүшелерінің басшылармен араласуы белгілі деңгейде әлеуметтік - психологиялық жағдайды шешеді. Жоғары үйірімді және тұйык басшылар ұжым мүшелері арасында оны өткізу тәртібінде келіспеушілік тудырады. Жоғары үйірімді басшылар ұжым жұмысына сирек кедергі жасайды, контакттың үлкен санымен әсер етеді. Орындаушылар арасындағы қарым - қатынаста «блоктау» механизмі өңделіл, араласу оптимальді жағдайда қүрылады. Менеджер араласу сезімін шешуде бағынушыға көңілі толмай, өз күш - жігерін, уақытын көп жұмсайды. Сондықтан басшы араласуға оның арнайы білімінен және жүмысынан қарағанда тиімді элемент екенін түсінуі керек. Қарым-катынастың нысаны. Кез - келген қатынас мазмұнымен қатар нысаны арқылы да айрыкшаланады. Қарым-қатынас нысаны - ол адамдардың бір -біріне деген көңілі, тәртіп спецификасынан түратын процесс. Қарым-қатынас нысанында басты нәрсе «достарды өзіне қас қылмау, керісінше жауды дос кылу» (Инге фон Ведемайер). Қазіргі танда сөз қарым-қатынастың сапасымен мәдениетінде болуға тиіс. Сондықтан да тілдік қатынастың компонентіерін ерекшелеу кажет.
&&&

$$$002-014-002$3.2.14.2 Саяси коммуникацияның құрылымы, құралдары және модельдері

Қазіргі танда сөз қарым-қатынастың сапасымен мәдениетінде болуға тиіс. Сондықтан да тілдік қатынастың компонентіерін ерекшелеу кажет: Коммуникатор - қатынасты кім бастайтьшьш, ақпаратты беретінін білдіреді; Аудитория (реципиенттер) - кімге айтылады, акпараі қабылдайтындар. Хабарлама - акпаратты мазмүның қарым-қатынас құралдары, формат қағаздар, техникалық құралдар арқылы қабылдаушыға жетуі, айтылуы; Кез-келген қатынасты қарым-қатынас нысаны арқылы жүзеге асырады. Бірақ дұрыс нақты тандаған нысан ұйымдастыру мақсатында жеткізеді. Сондыктан да нақты әрбір жағдайда ғана қарым-қатынас нысаны әр түрлі болады. 1. Жүздеспей, кездеспей - яғни біреулер арқылы немесе факс, телефон, телеграмма; 2. Контакты түрде көзбе-көз - яғни сөйлесетін адаммен кездесіп, жүздесу. Көбінесе адамдар дұрыс сөйлеспейтін, сөздік қоры аз кісіні сыйлаудан қашады, керісінше шешен сөзді, жеңіл сөйлейтін адамға үйір болады. Сөз - ол жүрек тамыр жүйелері және дене, тән ауырлығын көтермейтін өзіндік сипат беретін құбылмалы құрал. Сондықтан да бастық адамды оның сөзі, сөйлеу мәнері аркылы мінездеуге болады. Өйткені онда эмоция, дикция, интонация көрксм сөз байлығы түгел қолданылады. Кей бастықтың қатынас, тіл табысуда жетістікке жетуі, ал кейбіреулерінің жеңілуін түсіыу үшін ақпарат ролі үйымдасқан қарым-қатынас арналарын анықтан алу қажет. Берілген ақпарат үш категорияға бөлінеді: 1) функционалды 2) Координацианалды 3) Баға беру Қарым-катынасты ұйымдастыру. Қарым-қатынасты білдіретін нәрсе акпарат беріледі, қабылдайды,. өзгереді. Әрбір менеджер берген ақпараттың қабылдануын мақсатына жетілуіы бақылайды.
&&&

$$$002-014-100$Дәріс №14.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Саяси коммуникация ұғымы

2.Саяси коммуникацияның құрылымы, құралдары және модельдері


&&&

$$$002-015-000$3.2.15 Дәріс №15. Бұқаралық коммуникация

  1. Бұқаралық іскерлік коммуникацияның арнайы жанрлары

  2. Ауызша публицистикалық коммуникация

&&&


$$$002-015-001$3.2.15.1 Бұқаралық іскерлік коммуникацияның арнайы жанрлары

Диалог – бұл бір мақсаты бар қатысушылардың бірыңғай қызметі. Қалыпты диалог әңгімелесушінің тәртібін реттейтін базалық нормативтік қағидаларын сақтауға ұйғартады.Олардың аты П.Грайстың ком –ті максималар д.а.Коперация ком – я негізін құрайды.Ол әріптестердің ынтымақтастыққа дайын екенін ұйғартады.Әңгімелесушілер келіспеушілікті, дауласуы білдіруі мүмкін.Бірақ оған әңгіменің жалпы мақсатына сай келетін тәсілімен кіруі керек.Бұл жалпы ереже қалған максималар мен нақтыланды: - Мөлшерді максима әрбір әңгімелесушісі әңгімеге жеткілікті ақпаратты кіргізуі керек. - Сапалық максима айтылуын шындығын растайды. Егер де адам әдейі өтірік айтатын болса осы максима. Осы максимаға сәйкес репликалар әңгіменің контекстіне жауапты және рентті б.к. - Ком – ның тәсілінің максимасы: шынсыздықтың екі ойлықтан бірінші салушы қимылдан байланысты.Грайстың максималары бойынша диалог құрылымын жалғыз ережелері емес. - Риторика теориясы оқулықтың атақты авторы Рождественский диалогтар бағынатын келесі заң –ды ұсынады. - Уақыт заңы бір түріндегі диалогтың шексіз жалғасуы сөйлеудің ақпараттық құндылықты ақпаратты жояды. - Аудиторияның заңы бір түріндегі ауд –дың шексіз кеңеюі сөйлеудің ақпараттық құн – ты ақпаратты құн –ты жояды. - Аудиторияның біліктілік заңы. Аудиторияда сөйлеу заңы бойынша аз білімнің сөйлеудің ақпараттық құндылықты жояды.


&&&

$$$002-015-002$3.2.15.2 Ауызша публицистикалық коммуникация

Диалогты пәніне қатысушылардың қызығушылығын ескермей диалогты орыны уақыты және қатысушылар бойынша ұйымдастыруды диалогтың ақпараттық құндылығын жояды. (1) Әңгімелесушісінің сөзінен мазмұнды да құрылымдық қат – р да ешқандай байланысы жоқ пассивті қаб – ға. Есептелген белсенді сөйлеу формасы.Кей жағдайда монологты интер персоналды сөйлеу аты деп анықталады. Монолог маңызы бойынша бір жағынан егер адам сөйлейді онда тыңдаушы тек қана тыңдайды жауап бермейді. Монологтың қолданудың негізгі коммуникативті жағдайлар өнер сапасы ораторды сөйлеу, теледидар және радио бойынша қатынас білім беру жағдайы. Тұрмыстық қатынаста монолог өте сирек кездеседі. Монологты сөйлеудің белгі ретінде реприкалардың үлкен ұзындығын күрделіліктің композициясын әңгімелесушіге емес өзіне айту белгіленбеген тиматикалық шегінен шығуға ұмтылу. Монологтарды айту мақсаты бойынша жіктеуге болады (виноград) 1) көндіру түсімдегі монолог – бұл араторлық сөйлеудің қарапайым формасы; 2) Лирикалық монолог – эмоциялар мен ұымдаудың сөйлеу формасы; 3) Драматикалық монолог – сөйлеудің күрделі түрі. Онда сөйлеудің тілі басқа психикалық ізденуші жүйелерге аканкопонемент түрінде болады.( мимика, ынта); 4) Хабарлау типтегі монолог – ол монологты пайымдау және монолог пайымдау және монолог хабар б.б Монологтар басқа да негіздер бойынша жіктелуі мүмкін: 1. Дайындау уақыты бойынша – монологиялық хабарлар алдын – ала дайындау мүмкін.(Дайындау уақыты шетел мем – т) және дайындалмағанда болуы мүмкін. 2. Хабардың мазмұнына бай – ты: монологтар басқа да мәтіннің анық беретін хабарлар; басқа мәтіннің мазмұнын қысқа беретін хабарлар; Бірнеше мәтіннің негізнде құрастырылған және тақырыпты ашатын хабарлар қандай да бір сұрақ бойынша өз хабарлар айтатын хабарлар мазмұнын анықсыз берілген формада беріледі. 3. Хабардың формасына және оның п.б. өзіндігі бойынша дайын болатын формада болатын хабарлар және толық өзнің құрастырылған хабарларға бөлінеді. 4. Жаңартуға тұрғызу бойынша алдын – ала жанартуға тұрғызу хабарлар және монологты тұрғызусыз хабарлаға бөлінеді. Әрбір монологиялық қайтуына міндетті белгісі біртұтас мәтінге біріктіретін сөз тіркестермен сөйлемдердің фраза аралық байланыстың бар болуы. Осындай бай – дың 2 үлкен топтарға бөлуге болады. 2) Бекіту типі бой\ша құрылған 3) Қайталау типі бойынша құрылған.
&&&

$$$002-015-100$Дәріс №15.Өзін-өзі тексеру сұрақтары



  1. Бұқаралық іскерлік коммуникацияның арнайы жанрлары

  2. Ауызша публицистикалық коммуникация

&&&


$$$003-000-000$3.3 Практикалық сабақтар
&&&

$$$003-001-000$3.3.1



Практикалық сабақтың тақырыбы №1 Коммуникация теориясы ғылым және оқу пәні ретінде

1.Коммуникация теориясы

2.Коммуникация теориясының әдістері және санаттары

3.Коммуникация теориясының әдістері және қызметтері


&&&

$$$003-001-001$3.3.1.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №1

Сабақ мақсаты: коммуникация теориясын, теориясының әдістері мен санаттарын, негізгі қызметтерімен танысу.

Тақырыптың сұрақтарына дайындалғанда студенттер ұсынылған әдебиеттерді қолдануы қажет, тәуекелділік және оның түрлеріне нақты мысалдар келтіру керек.

&&&

$$$003-002-000$3.3.2



Практикалық сабақтың тақырыбы № 2 Коммуникация теориясының пайда болу көздері және негізгі даму кезендері

1.Тарихи дамуындағы коммуникацияның мәселелері

2.Коммуникацияның қазіргі уақыттағы қағидалары
&&&

$$$003-002-001$3.3.2.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №2

Сабақ мақсаты: коммуникацияның тарихи дамуы мен коммуникация мәселелерін қарастыру. Коммуникацияның қазіргі уақыттағы қағидалары.

Практикалық сабақта ұсынылған әдебиеттерді қолдану қажет, төменде берілген тапсырмаларды орындауда студент өз ойын ашып, мысал келтіру керек.


&&&

$$$003-002-002$3.3.2.2 Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары немесе тестілік сұрақтар №2

1.Тарихи дамуындағы коммуникацияның мәселелері

2.Коммуникацияның қазіргі уақыттағы қағидалары


&&&

$$$003-003-000$3.3.3



Практикалық сабақтың тақырыбы №3 3. Коммуникациялық процесс

1.Коммуникацияның құрылымдық модельдері

2.Коммуникациялық процестің негізгі элементтері

3. Коммуникациялық тосқауылдар


&&&

$$$003-003-001$3.3.3.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №3

Сабақтың мақсаты: коммуникацияның құрылымдық модельдері, коммуникациялық процестің негізгі элементтері, коммуникациялық тосқауылдармен танысып игеру.

Практикалық сабақ барысында тақырыпқа сай ұсынылған әдебиеттерді қолдану.


&&&

$$$003-003-002$3.3.3.2 Сабақтан алған білімді тексеру сұрақтары №3

Тапсырма № 1 - Коммуникацияның тарихи дамуы
&&&

$$$003-004-000$3.3.4



Практикалық сабақтың тақырыбы № 4 Ақпаратты берудің және алудың вербальді әдістері

1.Ақпаратты берудің әдістері

2. «Семиотика», «синтатика», «семантика», «прагматика»: белгілері және сипаттамалары

3. Ақпаратты алудың вербальді әдістері


&&&

$$$003-004-001$3.3.4.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №4

Сабақ мақсаты: ақпаратты берудің әдістерімен, «Семиотика», «синтатика», «семантика», «прагматика»: белгілері және сипаттамаларымен, ақпаратты алудың вербальді әдістерімен танысу.

Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану қажет.


&&&

$$$003-004-002$3.3.4.2 Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары №4

1.Ақпаратты берудің әдістері

2. «Семиотика», «синтатика», «семантика», «прагматика»: белгілері және сипаттамалары

3. Ақпаратты алудың вербальді әдістері

&&&


$$$003-005-000$3.3.5

Практикалық сабақтың тақырыбы № 5 Тұлғаның түрлері және тұлғааралық коммуникациялар

1.Тұлға аралық қатынастың коммуникативтік жағы

2.Тұлға аралық коммуникацияның алты аққиқаттамасы
&&&

$$$003-005-001$3.3.5.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №5

Сабақтың мақсаты: тұлға аралық қатынастың коммуникативтік жағымен және тұлға аралық коммуникацияның алты аққиқаттамасымен танысып игеру. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.
&&&

$$$003-005-002$3.3.5.2 Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары №5

1.Тұлға аралық қатынастың коммуникативтік жағы

2.Тұлға аралық коммуникацияның алты аққиқаттамасы


&&&

$$$003-006-000$3.3.6



Практикалық сабақтың тақырыбы № 6 Келіссөздерді дайындау және өткізудің негіздері

1. Келіссөз процесін жоспарлау

2. Келіссөздерді дайындаудың және өткізудің негізгі кезендері

&&&


$$$003-006-001$3.3.6.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №6

Сабақтың мақсаты: келіссөз процесін жоспарлау, келіссөздерді дайындаудың және өткізудің негізгі кезендерімен танысу, келіссөз, жиналыс, мәжілістерді ұйымдастыруды үйрену. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.


&&&

$$$003-006-002$3.3.6.2 Сабақтан алған білімді тексеру № 6

1. Келіссөз процесін жоспарлау

2. Келіссөздерді дайындаудың және өткізудің негізгі кезендері


&&&

$$$003-007-000$3.3.7



Практикалық сабақтың тақырыбы № 7 Сөзді коммуникацияның формалары

  1. Пікір талас сөйлеу коммуникацияның бір түрі ретінде

2. Дәлелдеудің стратегиясы және тактикасы
&&&

$$$003-007-001$3.3.7.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №7

Сабақ мақсаты: Пікір таласта сөйлеу мәдениетін үйрену, дәлелдеудің стратегиясы және тактикасын игеру. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.
&&&

$$$003-007-002$3.3.7.2 Сабақтан алған білімді тексеру сұрақтары №7

1. Пікір талас сөйлеу коммуникацияның бір түрі ретінде

2. Дәлелдеудің стратегиясы және тактикасы


&&&

$$$003-008-000$3.3.8

Практикалық сабақтың тақырыбы №8 Ауызша тілдік коммуникация


  1. Ауызша тілдік коммуникацияның қасиеттері және жағдайлық серттігі

  2. Ауызша тілдік коммуникацияның түрлері

  3. Сөйлеудегі және тыңдаудағы кері байланыс

&&&


$$$003-008-001$3.3.8.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №8

Сабақ мақсаты: Ауызша тілдік коммуникацияның қасиеттері және жағдайлық серттігі, ауызша тілдік коммуникацияның түрлері, сөйлеудегі және тыңдаудағы кері байланысты игеру. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.


&&&

$$$003-008-002$3.3.8.2 Сабақтан алған білімді тексеру сұрақтары №8



  1. Ауызша тілдік коммуникацияның қасиеттері және жағдайлық серттігі

  2. Ауызша тілдік коммуникацияның түрлері

  3. Сөйлеудегі және тыңдаудағы кері байланыс

&&&


$$$003-009-000$3.3.9

Практикалық сабақтың тақырыбы №9 Жазбаша сөйлеу коммуникациясы



  1. Жазбаша сөйлеу коммуникациясы: қасиеттері, түрлері және қызметтері

  2. Жазбаша ақпараттың сөйлеу әсері

&&&


$$$003-009-001$3.3.9.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №9

Сабақ мақсаты: Жазбаша сөйлеу коммуникациясы: қасиеттері, түрлері және қызметтері, ақпараттың сөйлеу әсерін игеру. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.


&&&

$$$003-009-002$3.3.9.2 Сабақтан алған білімді тексеру сұрақтары №9



  1. Жазбаша сөйлеу коммуникациясы: қасиеттері, түрлері және қызметтері

  2. Жазбаша ақпараттың сөйлеу әсері

&&&


$$$003-010-000$3.3.10

Практикалық сабақтың тақырыбы №10 Вербалсыз коммуникация



  1. Вербалді және вербалді емес коммуникацияны салыстыру

  2. Вербалді емес коммуникацияның пара- және экстралингвистикалық ерекшеліктері.

&&&


$$$003-010-001$3.3.10.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №10

Сабақ мақсаты: Вербалді және вербалді емес коммуникацияны салыстыру жүргізу, вербалді емес коммуникацияның пара- және экстралингвистикалық ерекшеліктерімен танысу. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.


&&&

$$$003-010-002$3.3.10.2 Сабақтан алған білімді тексеру сұрақтары №10



  1. Вербалді және вербалді емес коммуникацияны салыстыру

  2. Вербалді емес коммуникацияның пара- және экстралингвистикалық ерекшеліктері.

&&&


$$$003-011-000$3.3.11

Практикалық сабақтың тақырыбы №11 Тұлға аралық коммуникация

Тапсырма № 2 - Вербалды және вербалсыз коммуникация ерекшеліктері
&&&

$$$003-011-001$3.3.11.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №11

Сабақтың мақсаты: «Тұлға аралық коммуникация» ұғымымен танысу, тұлға аралық коммуникацияда жағдайлық және психологиялық себептерін игеру. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.
&&&

$$$003-011-002$3.3.11.2 Сабақтан алған білімді тексеру сұрақтары №11

1.«Тұлға аралық коммуникация» ұғымы

2. Тұлға аралық коммуникацияда жағдайлық және психологиялық себептері

&&&

$$$003-012-000$3.3.12



Практикалық сабақтың тақырыбы №12 Шағын топтардағы коммуникация

  1. Шағын топтардағы коммуникацияның ұғымы, түрлері және қызметтері

  2. Шағын топтардағы коммуникацияның құрылымы және динамикасы

&&&


$$$003-012-001$3.3.12.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №12

Сабақ мақсаты: Шағын топтардағы коммуникацияның ұғымы, түрлері және қызметтері, шағын топтардағы коммуникацияның құрылымы және динамикасымен танысу. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.


&&&

$$$003-012-002$3.3.12.2 Сабақтан алған білімді тексеру сұрақтары №12



  1. Шағын топтардағы коммуникацияның ұғымы, түрлері және қызметтері

  2. Шағын топтардағы коммуникацияның құрылымы және динамикасы

&&&


$$$003-013-000$3.3.13

Практикалық сабақтың тақырыбы №13 Қауымдық және ұйымдық коммуникация

1.Қауымдық коммуникация ұғымы

2.Қауымдық коммуникацияның құрылымы және қызметтері

3. Коммуникация ұйымды басқару қызметі ретінде
&&&

$$$003-013-001$3.3.13.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №13

Сабақ мақсаты: Қауымдық коммуникация ұғымы, қауымдық коммуникацияның құрылымы және қызметтері, ұйымды басқару қызметімен танысу. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.
&&&

$$$003-013-002$3.3.13.2 Сабақтан алған білімді тексеру сұрақтары №13

1.Қауымдық коммуникация ұғымы

2.Қауымдық коммуникацияның құрылымы және қызметтері

3. Коммуникация ұйымды басқару қызметі ретінде
$$$003-014-000$3.3.14

Практикалық сабақтың тақырыбы №14 Саяси коммуникация

1.Саяси коммуникация ұғымы

2.Саяси коммуникацияның құрылымы, құралдары және моделдері


&&&

$$$003-014-001$3.3.14.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №14

Сабақ мақсаты: саяси коммуникация ұғымы, саяси коммуникацияның құрылымы, құралдары және моделдерімен танысу. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.
&&&

$$$003-014-002$3.3.14.2 Сабақтан алған білімді тексеру сұрақтары №14

1.Саяси коммуникация ұғымы

2.Саяси коммуникацияның құрылымы, құралдары және моделдері


&&&

$$$003-015-000$3.3.15

Практикалық сабақтың тақырыбы №15 Бұқаралық коммуникация


  1. Бұқаралық іскерлік коммуникацияның арнайы жанрлары

  2. Ауызша публицистикалық коммуникация

&&&


$$$003-015-001$3.3.15.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №15

Сабақ мақсаты: Бұқаралық іскерлік коммуникацияның арнайы жанрлары, ауызша публицистикалық коммуникациясымен танысу. Практикалық сабаққа дайындалу барысында ұсынылған әдебиеттерді қолдану керек.


&&&

$$$003-015-002$3.3.15.2 Сабақтан алған білімді тексеру сұрақтары №15



  1. Бұқаралық іскерлік коммуникацияның арнайы жанрлары

  2. Ауызша публицистикалық коммуникация

&&&


$$$007-000-000$3.7 Білімді бақылау бөлімі
&&&

$$$007-001-004$3.7.5 1-межелік бақылау тестілері

1. Коммуникациялық процестің базалық элементтері дұрыс ретімен берілгенін табыныз

А. Канал, беру, жөнелтуші, алушы

В. Жөнелтуші, хабарлау, декодтау, қабылдаушы

С. Беру, кодтау, декодтау

D. идея, жөнелтуші, алушы, хабарлау

E. ақпарат, беру, кодтау, алмасу

2.Менеджменттiң барлық функциялары байланыстыратын процесстермен бiрiктiрiлген;


Каталог: ebook -> umkd
umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
umkd -> Қазақстан Республикасының
umkd -> Қазақстан Республикасының
umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені
umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы
umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті»
umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің
umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті
umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті
umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған

жүктеу/скачать 1,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет