Умкд по дисциплине растениеводство для специальности 050801 -агрономия
жүктеу/скачать 11,35 Mb.
|
umkd os shar beiim tehn 2022 zh.
| Тыңайтқыш қолдану жүйесі. Ғылыми негізделген тыңайтқыш жүйесін қолданған жағдайда күздік бидайдың заманауи сорттарының әлеуетті (потенциалды) өніміне жақын - гектарынан 8,0-9,0 т өнім алуға болатыны дәлелденген дерек. Күздік бидайдың қоректік заттарды қажет ету мөлшері олардың топырақ құрамындағы мөлшеріне, өсірі жағдайына, өсімдіктің даму кезеңіне, сорттың ерекшелігіне тікелей байланысты. Ғылыми деректерге қарағанда Қазақстанның оңтүстігінде (Р.Е. Елешев, Т.С. Смагұлов, Б.С.Басибеков) күздік бидайға 1 ц өнім түзу үшін 3,0-3,5 кг азот, 1,0-1,5 кг фосфор, 2,4-2,5 кг калий қажет. Жоспарланған өнімге қажетті тыңайтқыш элементтерінің мөлшерін есептеу нұсқасы төмендегі кестеде келтірілген (Кесте 28).
Бұл дақылдың қоректік заттарды пайдалануы негізінен үш кезеңнен тұрады. Бірінші кезең - тұқым өнгеннен бастап алғашқы жапырақ пайда болу аралығын камтиды. Бұл кезде ол фосфор элементін көбірек пайдаланады, ал азот пен калийді тұқым кұрамындағы сол элементтердің есебінен канағаттандырады. Екінші кезеңге - алғашқы жапырақ пайда болу мен гүлдену кезең аралығы жатады. Бұл кезеңде өсімдіктің вегетативтік мүшелерінің өсіп-дамуының қарқынды жүруіне байланысты күздік бидай топырақтан азот, фосфор, калий тағы басқа қоректік заттарды барынша көп сіңіреді. Үшінші кезең - гүлдену мен толық, піскенге дейінгі аралықты камтиды. Бұл кезеңде дақылдың вегетативтік мүшелерінде жиналған қоректік заттардың дәнге жылжуы қарқынды жүреді де топырақтан қоректік заттардың өсімдікке өтуі баяулайды немесе тоқталады. Алайда осы аталған қоректену кезеңдері бір-бірімен тығыз байланысты. Күздік бидайға берілетін минералдық тыңайтқыш мөлшерін топырақтағы қоректік заттар шамасына, жоспарланған өнім денгейіне және алғы дакыл ерекшеліктеріне қарай белгілеудің маңызы орасан зор. Күздік бидай ылғалмен өте нашар (жылдық жауын-шашын мөлшері 200-220 мм), орташа (300-400 мм), мол (550-600 мм) қамтамасыз етілген тәлімі және суармалы жерлерде өсіріледі. Әрбір аймақтың ылғалмен камтамасыз етілуіне карай колданылатын тыңайтқыштың мөлшері мен мерзімі өзгеріп тұрады. Кесте 28. Бағдарламаланған күздік бидай өніміне қажетті тыңайтқыш элементтерінің мөлшерін есептеу нұсқасы
Ылғалмен өте нашар қамтамасыз етілген аймақта күздік бидайды таза сүріден кейін сепкен дұрыс. Мысалы, Казактың ғылыми-зерттеу егіншілік институтының (Е. М. Зенкова, М.И. Рубинштейн) деректеріне қарағанда Алматы облысының боз топырағында таза сүріден кейін гектарына 384 кг, отамалы дақылдардан кейін - 180 кг, күздіктен соң - 139 кг нитратгы азот калады. Жамбыл облыстық тәжірибе стансасының (Б.С.Бәсібеков) дерегі бойынша жауын-шашынмен орташа қамтамасыз етілетін ашық кара-қоңыр топыраққа орналасқан төрт танапты астықты-сүрілі ауыспалы егіс дақылдарын (сүрі танабы, күздік бидай, күздік бидай, арпа) тыңайтудың ең қолайлы жүйесі мынадай: 60 кг Р2О5 сүріге арналған танапты жыртар алдында, 30 кг азотты күздік бидайды үстеп қоректендіруде қолданған дұрыс. Мұндай тыңайту жүйесі гектарынан қосымша 1,23 т күздік бидай астығын жинауды қамтамасыз етеді. Күздік бидай түсіміне алғы дақылдың әсері әсіресе құнарлығы төмен топырақтарда айқын байқалады. Жұргізілген ғылыми-зерттеулерге қарағанда күздік бидай үшін жақсы алғы дақыл ретінде жоңышқа, қант қызылшасы, сүрлемдік жүгері, бұршақ тұқымдас дақылдарды пайдалануға болады. Сорт сынау учаскелерінің көпжылдық деректері бойынша дәнді дақылдардан кейін егілген бидай өнімінің мөлшері гектарынан 2,63-2,87 т, қант қызылшасынан кейін 4,51-5,01 т, бұршақтан кейін 5,0-5,45 т болған. Фосфор мен калий тыңайтқыштарының тиімділігі топырақтағы осы элементтердің жылжымалы түрлерінің шамасына байланысты. Топырақтың жыртылатын қабатындағы 1 килограмында 30-35 мг жылжымалы фосфор мен 400 мг алмаспалы калий болғанда күздік бидайдың фосфор және калиймен қоректенуіне ең қолайлы жағдай туады. Сондықтан фосфор, калий тыңайтқыштарының мөлшерін топырақтың агрохимиялық картограммасы немесе танап паспорты және өнім деңгейі жөніндегі меліметтерді пайдалана отырып белгілген дұрыс. Күздік бидай егістігіне 15-20 кг Р2О5 түйіршікті суперфосфат түрінде тұқыммен бірге қолданудың маңызы зор. Тыңайтқыш көп мөлшерде берілетін кант қызылшасы, жүгері, көкөніс дақылдарынан кейін себілетін күздік бидайға фосфор мен калий берудің кажеті жок, өйткені күздік бидай жоғарыда аталған дақылдарға берілген тыңайтқыштан қалған фосфорды пайдаланады. Фосфор мен калий тыңайтқыштарын үстеп қоректендіруге пайдалану күздік өніміне айтарлықтай әсер етпейді. Күздік бидай өнімінің артуына органикалық тыңайтқыштар да өте тиімді әсер етеді. Мәселен, Казақтың ғылыми-зерттеу егіншілік институтының деректері бойынша 20 тонна көң енгізілген тәлімі жердің гектарынан 1,5-2,0 ал суармалы жерден 5-6 центнер қосымша өнім жиналады. Тыңайтқыштарды қолдану мөлшері мен мерзімі күздік бидай сорттарының түріне карай да өзгеріп отырады. Мәселен, Безостая 1 және Мироновская 808 сорттарына минералдық тыңайткыштардың (N60-120, P60-120) әсерінен Безостая 1 сортынан 15,5-17,1, Мироновская 808 сортынан І0,9 - 12,1 ц қосымша өнім алынды. Екпе сүрі жердегі дақылға көктемде себералды қопсытуда 20-30 кг азот, ал сепкенде қатарға 10-15 кг фосфор мен калий енгізеді. Сүрі жерде орналасқан дақылды жинағаннан кейін жырту, немесе сыдырту кезінде 15-20 кг N, 35-50 - Р2О5, 30-45 кг К2О беріледі. Күздік бидай өнімі мен сапасына микротыңайтқыштарды қолданудың да маңызы үлкен. Қазақтың егіншілік ғылыми-зерттеу институтының тәжрибесінде ашық қара қоңыр топыраққа себілген күздік бидайдың Безостая 1 сортын 0,5% күкірт қышқыл мыс пен күкірт қышқыл мырыш тұздарының ерітінділерімен ерте көктемде үстеп қоректендіргенде қосымша өнім 3,0-3,6 центнер аралығында болған. Ауыр сазды және құм топырақтарда жасыл тыңайтқыштар ретінде пайдалану үшін көгін жыртып тастайтын бөрібұршақ, сиыржоңышқа және басқа да сидераттар себу жақсы нәтиже береді. жүктеу/скачать 11,35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||