070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі

1. 
   Талма дерті
   
2. 
   Қант диабеті
   
3. 
   Жүрек ауруы
   
4. 
   Остеохондроз
   

2. 
   мәтін
   

5. 
   Жүйке ауруы
   

Менің әкем алғанына емес, біреуге бергеніне қуанатын адам еді. Күзгі жеміс жинау кезеңі - әкемнің өміріндегі ең бақытты күндері болатын. Мәуе төккен күзгі ағаштар түбінде асығыс- үсігіс жеміс жинап жатқан балаларға мейірлене ұзақ қарап, іштей елжіреп, нұрланып, рухтанып, тіпті көрер көзге кәдімгідей жасарып кететін еді. Маған әкем өзінің өмірін, күш- қуатын, қабілетін осы минуттар үшін, яғни адамдардын өзіне риза болған қуанышты жүздерін көру үшін жұмсап жүргендей боп көрінетін.

Соғыстан кейінгі жылдары ауылда ер адамдар саусақпен санарлықтай ғана еді. Мүмкін, содан шығар, әйтеуір ауылда біреудің пеші яки тандыры бұзылып қалса да, есік-терезесі қирап немесе құдығынан су шыкпай жатса да әкемді шақырып әкететін. Өз үйіміздегі қыруар шаруалар басымыздан асып жатса да әкем көмек сұрап келгендерге «жоқ» демейтін.

Түн ортасы болса да орнынан тұратын да әлгі жәрдем сұрап келген адамға ілесіп, үн-түнсіз үйден шығып кете беретін. Мұндайда әкемнің қабақ шытқанын көрген емеспін. Ең бастысы әкем өз еңбегі үшін әлгі адамдардан көк тиын да алмайтын. «Еңбегіңіз ғой, алыңыз» деп қоймайтын кісілерге катты ренжіп, кейде кейіп тастайтын. Әкемнің осы мінезін жақсы білетін ауылдастары мұндайда: «Бізден қайтпаса, кұдайдан қайтсын» дегеннен басқа сөз айтпайтын. Әкем осы бір ауыз сөздің өзіне қатты риза болып қалатын.

Бір жолы әкем үйге өте кеш келді. Күйеуі соғыстан қайтпай, жесір калған бір көп балалы әйел бар еді. Сол үйдің шатырын жөндепті. Дәл сол күні көрші ауылда тұратын ағам мен жеңгем

1. 
   Соғысқа дейінгі жылдар
   
2. 
   Жеңіс қарсаңындағы жағдай
   
3. 
   Сотыс кезіндегі жағдай
   
4. 
   Соғыстың алғашқы жылдары
   
5. 
   Соғыстан кейінгі жылдар
   

7. 
   Ағасының зілді сөзіне қайтарган жауабы кейіпкер әкесінің қандай қасиетін көрсетеді?
   

1. 
   Өзімшілдігін
   
2. 
   Бірсөзділігін
   
3. 
   Сабырсыздығын
   
4. 
   Қырсықтығын
   
5. 
   Кеңпейілдігін
   

7. 
   Кейіпкердің әкесінің іс-әрекеттерін кім қолдамайтын?
   

1. 
   Шешесі
   
2. 
   Ағасы
   
3. 
   Жеңгесі
   
4. 
   Көршілері
   
5. 
   Ауыл адамдары
   

10. 
    Автордың «әкем өзі үшін емес, өзгелер үшін өмір сүрген екен» деу себебі
    

1. 
   Әкесі өзінен гөрі басқалардың қамын көбірек ойлаған
   
2. 
   Алдымен өз қамын, кейін жұрт қамын ойлаған
   
3. 
   Әкесі тек өз үйінің камын ойлаған
   
4. 
   Әкесінің мінезі ауыр болған
   
5. 
   Әкесі сегіз қырлы, бір сырлы өнер адамы болған
   

10. 
    Жеңгесінің әрекетінен оның қандай ойын аңғарамыз
    

1. 
   Күйеуінің сөзін қолдамайтынын
   
2. 
   Күйеуінің сөзімен келісетіндігін
   
3. 
   Мән-жайға немқұрайлылығын
   

10. 
    Мәтіннің негізгі ойы кандай?
    

4. 
   Інісінің сөзін қолдамайтынын
   
5. 
   Жағдайды түсінбегендігін
   

1. 
   Автордың ауылдастар ықыласына бөленгені туралы айту
   
2. 
   Әке еңбегінің өтеусіз қалғаны туралы
   
3. 
   Әкесіне деген өкпесін жеткізу
   
4. 
   Әке мен бала арасындағы қарым-қатынасты орнату
   
5. 
   Әкенің ауылдастарына деген шексіз қамқорлығын паш ету
   

2. 
   мәтін
   

1. 
   Астрономияда жаңа туған айдың ұштарын «Ай мүйіздері» дейді. Халық сүйікті деген малдарын Ай тұяқты тұлпарым, Ай мүйізді ақ серкем деп өзгеше ықыласпен мадақтайды.
   
2. 
   Ай мен Күн туралы: «Ай мен Күн егіз туған керемет сұлу екі әйел екен. Әсіресе Ай сұлуырақ болып мақтанып, Күн оны қызғанып Айдың бетін тырнап, оған дақ түсірген. Кесірлі Ай жазасын осылай тартқан. Ай бетіндегі қарауытқан дақ содан екен» деседі. Айдың кеш туғанын немесе кемігенін ел Ай «қорғалады» дейді. Күнге жакындап барғанда Ай «қорғалап» бетін жасырады, ал қашықтағанда Ай толып, Күнді қызықтырып, бетін түгел көрсетіп, ереуілдейді. Ай түрінің өзгеру құбылысын жаңа Ай, ширек Ай, толған Ай деп түсіндіреді.
   
3. 
   «Жаңа ай жарылқа, Ескі ай есірке» деп тілек айтып, жаңа Ай туу құбылысы казақ ортасында елеулі оқиға болып келді. Жаңа туған Айды көргенде шаруа адамның көңіліне әр түрлі ой келеді, шаруаға жайлы бола ма, жоқ жайсыз бола ма деген ойлар тумай қоймайды. Қазақ арасында егер Ай тігінен туса, ауа райы шаруаға жайлы, жылы болады. Ал, Ай шалқасынан жатса, ай суық, жайсыз болып өтеді. Мұны «Айдың өзіне жайлы, халыққа жайсыз болғаны» дейді.
   
4. 
   Қазақ тұрмысында Айды қастерлеуге себеп көп болды: Ай болмаса, түн қараңғысын жамылып қасқыр да, ұры да малға шабуылды күшейтеді, шаруа жайымен ұзақ түн қату да қиын тиеді. Аталарымыздың ай караңғыда малы түгіл, басы да зор қауіпте болғандығын еске алсак, неліктен айды қастерлегендігін жақсы түсінеміз. «Қараңғыалғыр» деген сөз тегін шықпаған. Елдегі үлкен ақсақалға Айға бата қыл дегенде: - Ай шалқасынан туыпты, бұл мен бата қылмайтын Ай екен, - депті. Жұрттың бұл сенімдерін саралай келіп, ғылыми түрғыдан келгенде мынадай қорытынды шығарамыз. ₂Ж₈а₇ңа туған Айдын қалпына қарай жұрттың ауа
   

13. 
    Ай бетіндегі дақтар
    

1. 
   Төбешіктері
   
2. 
   Қыраттары
   

3. 
   Тегістеу жерлері
   
4. 
   Күнгей жерлері
   

5. 
   Ойпаттау жерлері
   

13. 
    Қазақ халқының «Жаңа ай жарылқа, Ескі ай есірке» деп тілеуінің себебі
    

1. 
   Жаңа ай туғанда ескі айды ығыстырады деген ұғым
   
2. 
   Күн жылы болады деген сенім
   
3. 
   Жаңа туған ай жақсылық әкелсін деген ниет
   
4. 
   Ескі ай мен жаңа айды салыстыру
   
5. 
   Жаңа айдың жарығы мол болсын деген тілек
   

13. 
    Күн мен Айдың көлемін мәтіннің 6-азатжолымен сәйкестендіріңіз
    

1. 
   Тұлпар мен серке
   
2. 
   Жылқы мен құлын
   
3. 
   Бура мен құмырсқа
   
4. 
   Өгіз бен бұзау
   
5. 
   Қой мен ешкі
   

13. 
    Айдың тууына байланысты халық әрекеті.
    

1. 
   Ауа райын болжаған
   
2. 
   Жыл мезгілінің ауысуын болжаған
   
3. 
   Болашағын болжаған
   

4. 
   Жаздың жаңбырлы болатынын болжаған
   
5. 
   Құстардын қайтуын болжаған
   

13. 
    Елдегі үлкен ақсақалға Айға бата қыл дегенде: «Ай шалқасынан туыпты, бұл мен бата қылмайтын Ай екен» деуінің сыры
    

1. 
   Толған айға катысты беріледі
   
2. 
   Ырым, наным-сенімге байланысты
   
3. 
   Айға батаны жас адамдар ғана береді
   
4. 
   Айға бата беру - надандық
   
5. 
   Айдың өзіне ғана қолайлы болғандығы
   

13. 
    
    
    жүктеу/скачать 0,55 Mb.
    
    Достарыңызбен бөлісу: