57. Бастауышсыныпта сөздердің байланысы, сөз тіркесі тақырыптарын меңгерту жолдары Дыбыс жаман болса, дыбыстың немесе сөздердің байланысуы жақсы боламаса, сөз құлаққа жағымды болып шықпайды. Әңгіменің әдемі болып шығуы сөздің тізілуі мен әңгіме айтушының сөздерді дұрыс қолданыла білуінде. Үй салушының қиялы бай болса, үй де сәулетті, әдемі болып шығатыны сияқты, неғұрлым сөйлеуші қиялға бай, пікірге шебер болса, соғұрлым айтылған ой пікірлі, әсерлі, әдемі болып шығады. Балалар, ересектердің байланыстыра айтылған сөздерін түсінуден, естілген дыбыс ағынын ұғудан бұрын жекелеген сөйлемдердіғ сөз тіркестерін, сөздерді, морфермаларды үйренеді, яғни оларды айтылып жатқан әңгіме ағынынан бөліп ұғынады.
Байланыстыра айтылған сөздерді игертіп үйрету үшін алдымен жекелеген сөздерді дұрыс түсінуге үйреткен жөн. Содан соң сол сөздерден сөйлемдер құратқызу керек. Бірақ, Морфермаларды сөздер, сөздерден сөз тіркестерінен сөйлем жасаукезіндегі жеке сөздердің мәні, элементтердің мағынасы интеграцияға ұшырауға байланысты кішкене балалар көп шатасады және сөйлем құрау кезінде қосымшаларды дұрыс жалғай алмайды немесе тіпті қосымша жалғамай-ақ құр морфемалардан сөйлем құрап шығарады. Ал осыны болдырмау үшін балаға тілдік белгілердің байланысуының нәтижесінде қолданылатын тілдік белгілердің әрқайсысы өзінің бастапқы мағынасынан өзгеше жаңа мағынаға ие болатындығын түсіндіре білу керек. Мысалы, балаға қой деген сөзді үйретсек, сол сөзден сөйлем құрастыруда бұл сөз басқа сөздермен байланысқа түсуі үшін бұл түбір моафемаға қосымшалы, -ға, сияқты жұрнақтар жалғанатынын үйретеміз.
Мысалы:
- Қойға су бердім.
- Қой-ды қораға қамадым.
Сөз тіркесі- толық мағыналы екі я бірнеше сөздің бір-біріне тұлғалық әрі мағыналық жағынан бағына байланысуын атаймыз. Мысалы: сыныпқа келу, кітап оқу.
Сөз тіркесі екі сыңардан тұрады
1)Бағыныңқы сөз 2)Басыңқы сөз
Баланың тілі
Гүлденген Қазақстан
58.Бастауыш сыныпта құрмалас сөйлем, құрмалас сөйлемнің тыныс белгісі тақырыптарын меңгерту. Бастауышсыныптардасөйлемненмағлұмат беру жұмысымынадайтүрдежүргізіледі:
1.Оқушылардыңсөйлем туралы грамм-қ ұғымынқалыптастыру,ондасөйлемніңөзіндікнегізгібелгілеріқарастырылады;
2. Сөйлемніңқұрылымы ,оныңжасалужолдарымеңгеріледі. Сөйлемқұрамындағысөздер,сөзтіркестері,сөйлеммүшелерініңжалаң,жайылматүрлерізерт-ді;
3. Айтылумақсаты мен интонациясынақарайдұрысқұрастырабілуүйретіледі;
4.Сөйлемдегі сөздердідәлқолданабілуүйрет-ді;
5. Оқушыларсөйлемдердіжазбашатүрдедұрысқұру,оны бас әріппенбастапжазып,аяқталғанжердетиістітынысбелгңсңнқоюмашықтығымеңгер-ді.
Сөйлемтуралымағлұмат 1 сыныптағыӘліппекезеңіндебақылау,талдау-жинақтауәдістері б-а тәжірибелікжолментанылабастайды. 1 сыныптыңАнатіліоқулығында «Сөйлем. Сөйлемдегісөздердіңбайланысы» дегенарнайытақырыпберілген. Мұғаліминдукциялыәдіспенсолереженібалалардыңөздерінешығартады.
3 сыныптасөйлеммүшелерітуралытүсінікберіледі. Сөйлемненбастауыш пен баяндауышты,тұрлаусызмүшелердітауыпүйренеді. Жалаң ж-е жайылмасөйлемтүрлерінмеңгереді.
4 сыныптасөзтіркесі,жайжәнеқұрмалассөйлем,сөйлеммүшелері,сөйлемніңбірыңғаймүшелері, олардыңтынысбелгісітур.мағл-т бер-і. Оқушыларсинтак-к талдауғабіртіндепжаттығулардыорындаубарысындаүйренеді. Оғанәдеттепунктуациялықжаттығулар да қосылады. Олардыңішіндемәтіндегіқойылғантынысбелгілерінталдау,қойылмағантынысбелгілерінқою,онытүсіндіру.