Калийтыңайтқыш. Кез келген өсімдікке калий өте қажет. Калий жетіспесе, фотосинтез қарқыны төмендейді. Калий жеткілікті болса, өсімдікте крахмал, қантты зат, май түзілуі жоғарылайды жəне картоп, күнбағыс, жоңышқа, қызылша сияқты есімдіктердің өнімділігі едəуір артады. Топырақта болатын калий, көбінесе органикалық тыңайтқыштар — қи, өсімдік күлі арқылы топыраққа түседі. Калий тыңайтқышының негізгі шикізаты шөптесін жəне ағаш типтес өсімдіктердің күліндегі карбонат К2С03 түрінде болады. Калий тыңайтқышының көндеріне силъвинит жəне карналит жатады. Силъвинит дегеніміз — калий хлориді мен натрий хлоридінің біріккен тұзы NaCl-KCl, сол сиякты карналит те қос тұз KCl-MgCl,. Сильвиниттен калий хлоридін екі əдіспен алады: галургия немесе бөлек кристаллизациялау əдісі. Бұл əдіс КCl -мен NaCl- дың температураға байланысты əр түрлі ерігіштігіне негізделген. Калий тыңайтқышына калий хлориді KC1 жəне калий нитраты KN03 жатады. Олар ақ түсті кристалл заттар.
2. Фосфор тыңайтқыш. Фосфор тыңайтқыштары- өнеркəсіптік əдіспен алынатын, құрамында өсімдіктер үшін қолайлы нысанда фосфор болатын минерал заттектер.
Фосфор тыңайтқышын өндіруге шикізат ретінде табиғи фосфаттар – аппатит жəне фосфориттерді қолданады. Екеуінде де фосфор – кальций фосфаты Ca3(PO4)2 түрінде болады. Бұл ерімейтін тұз, демек, бұл түрінде тыңайтқыш бола алмайды. Сондықтан əртүрлі технологиялық əдістермен өңдеу керек.
Термофосфат. Термофосфат құрамында 20-35% P2O5 болады, оны көбінесе,қышқыл топыраққа қолданады. Суперфосфат. Өңдеген суперфосфат құрамындағы P2O5 мөлшері алғашқы шикізат құрамындағы P2O5 мөлшері екі есе төмен – 19-20 %.
Еселі суперфосфат . Өндірілген суперфосфат құрамында 40-50% P2O5, яғни жоғары сапалы тыңайтқыш болады.
Қоры бойынша Қаратау фосфорит бассейні Марокко, АҚШ жəне Тунис кен орындарымен бір қатарда тұр. Оның қоры 2,6 млрд тоннаға бағаланып отыр. Қаратау фосфориті сапасының жоғары болуы, біз үшін экономикалық жағынан тиімді
21. Бейорганикалық заттар өндірісін сипаттаңыз.Бейорганикалық дәрілік заттар және олардың медицинадақолданылуы туралы мәліметтер беріңіз.
Химиялық технология негізінен 2 бөлінеді. Олар:
1. Органикалық заттардың өндірісі – негізгі химиялық өндірістер,электрохимиялық өндірістер, металлургия мен силикаттар өндірісіжатады.
2. Бейорганикалық заттардың өндірісі- жартылайөнімжəнебояу өндірістері, нəзікорганикалықсинтез,жанатынзаттардыөңдеужатады.
