Мемлекеттік тілде оқымайтын мектептерге арналған

[1 8
Сейлем мүш-не талдау
16 желтоқсан-ҚР*ның Тәуелсіздік күні
1
19
1 Лексики-
грамматикалық тест
Отан туралы маңал-мөтел, өлеңдер
1
I 20
Түрлаусыз мүшелер 
|1 Су - тіршілік көзі
1 2
і 21 I Толыктауыш
Ғалымныд пікірі
1
22
Тест 
11 Нәтижесабақ 
|I2
23
Ьш ■■ ■
■
1 Ш
Сөйлем мүшелері
Жаңа жыл қарсаңында
2
24
Тоқсандық қайталау 
1
1
.................................
...................
V* 
...« 
.
- -
—
.
........ 
-- 
11 35 сағ
9-сынып. Ң азақ тілі 
Оңулық авторы: Т.М.Артықова.
Алматы: Атамүра 
(қосымша К. Сариева. Алматы: Мектеп)
JS&
Грамматикалық
тақырып
Лексикалық тақырып
Сағат
саны
1 1 .
Қайталау
1 қыркүйек — Білім күні.
1 модульге кіріспе
2 І Фонетика
Жазғы демалыста (Сариева)
—--- —
 ■
 —
 ■
 
і
!
3
Тән дыбыстар
Қазақ тілі туралы қысқаша
малімет
1
I
4
Дауысты дыбыстар
Алфавиттердің ауысуы
. 
1
5
Дауыссыз дыбыстар
Араб жазуымен жазылған түңғыш
кітаптар
1 
j
6
Фонетикалык талдау
Орхон-Енисей жазулары (Сариева)
1 і- 1
I 7 !
Терме диктанты
■» _.... 
д..—У
Орхон-Енисей жазуларын
үйренейік (Сариева)
1
, 1 | |
і 8 І[ Қатемен жүмыс 
|ГЛатын алфавиті 
1
2
I 9
Г
 
г 
1
 ‘ 
1
- 1 ' - г 
1
- —
 
~ J
 
- Н
Сөз таптары 
і
ГОрыс алфавиті
1 10 11 Морфологиялык талдау |1 Жатгырулармен жүмыс
1 
• 
\
1 11
Кіріспе білім деңгейін
тексеру диктанты
Ана тілі
1 
f
12
Қатемен жүмыс
Тіл тарихы. Түркі тілдері (Сариева) |Г і
! 13 1 Синтаксистік талдау
Тіл туралы ойлар (Сариева) 
|I 
і
!
1
14
Түрлаулы мүшелер
Қазақ тілі мәселесі. 22 қыркүйек -
Тілдер күні
і---------
%
С
1 I
d
Түрлаусыз мүтнелер
Түркі халықтарының түбі бір
(Сариева)
і л
і
16
Тест
Нәтиже сабак 
1
1 
I
(1 7
Жай сөйлем, түрлері
Қазақ елінің келешегі 
—
қазақ
1
ч ш т
1
*•?* - » 
■
1 i s
Жай сойлемді талдау
Алғашқы үстаз
19
Қүрмалас сөйлем
11 модульге кіріспе
, 
1 
j
I 
20
Қүрмалас сөйлем
-------- --—
--—
—
—
^^ _
—
—
—
—
-- —
—
—
|И
и 
|_
р
~
і 
- - - -■
---- --—
—
—
—
--- -—
В.В.Радлов
[2 1
Түсіндірме диктант
Радловтың ецбегі (Сариева)
. 
X 
1
22
Қатемен жүмыс 
|! В.В.Бартольд,Н.Сауранбаев
2 
j
і 23
Қүрмалас түрлері
г.Айда ров
1 
1
! 24
Қүрмалас түрлері
Ғалым Ғ.Айдаровиен сүхбат
(Сариева)_______ ____ _____ _____
1
г—
—
—
—
25
Қүрмалас түрлері
Ғылыммен жақын болсаң.жетерсің
мүратқа
1
6-136 
81

26
Мазмүндама 
| Өйгілі тілші-ғалымдар 
1 1
_
т
і
шт
27
Нәтиже сабақ
Модульді бекіту 
I 1
28
Салалас қүрмалас сөйлем | Отан 
! 1
29
Салалас қүрмалас сөйлем
түрлері
Қазақстан Республикасының
рәміздері
2
\
_______________________
30
Салалас қүрмалас сөйлем
Қазақстан Республикасындағы
Тілдер мерекесі 
]
1
31
Жалғаулыңты,
жалғаулықсыз
Тіл туралы Зад
1
32
Бақылау диктанты
Қазақ елі 
]; 1
33
Қатемен жүмыс
Кең өлке (Сариева)
! 1
34
Жалғаулықты салалас
Отан туралы макал-мәтелдер
сайысы
2
35
Жалғаулықсыз салалас
Үлы Жібек жолы (Сариева)
1
36
Салалас қүрмалас сөйлем
Туған өлкем
j 1
37
Салалас қүрмалас сөйлем
Республика күні
! і
38
Салалас қүрмалас.сөйлем
Алтай мен Тянь-Шаньға дейін
(Сариева)
і
39
Тест
Нәтижесабақ
і
40
Токсандық қайталау
Модульді бекіту
д
41
Жаттығу, пысықтау
11
Өткенді қайталау
і
II тоқсан
45
сағат
1
Салалас қүрмалас сөйлем
IV модульге кіріспе.
Тарихи қайраткерлер
1
2
Салалас қүрмалас сөйлем
Тарихи түлғалар
1
3
Салалас қүрм. сөйл
жасалуы
Сүлтандар
1
4
Салалас қүрм. сөйл
жасалуы
Билер. Қазақ даласының кемеңгері
1
5 I Салалас қүрмалас сөйлем
Төле би 
I
1
6
Салалас қүрмалас сөйлем 
і
Қаз дауысты Қазыбек
1
7
Салалас қүрмалас сөйлем
Әйтеке би 
! 1
8
Диктант
Тарихи түлғалар 
і І
9
Қатемен жүмыс . 
] Үш дана-үш кемеңгер
1
10
Ықғайлас салалас
Қазақ батырлары 
; 1
11
Ыңғайлас салалас
Қабанбай батыр
1
12
Ыңғайлас салалас 
| Бөгенбай батыр
1
13
Ыңғайлас салалас
Сырым батыр 
!'1
14
Тест(Сариева
«Өлкетану»)
Нәтиже сабақ
1
15
Қарсылықты салалас
V модульге кіріспе Көне қалалар
1
16
Г 
Қарсылықты салалас
Түркістан қаласы
1
17 Қарсылықты салалас
! Ежелгі қалалар 
1 
1 
1
18
Қарсылықты салалас
Менің қалам
1
19
Карсылықты салалас
Орал қаласы
1
20
Қарсылықты салалас
Алматы қаласы
1
21
Қарсылықты салалас
Астана қ$ласы
1
82

22 !
!
——
1 
■
■
■
■
■
 
1 
■■■■ ■
 ■
 
■■ ■
■■■■■■ 
■ ■■ 
■
■
■
—
■ — 
ЛІузмүндама 
і Орал-тарихи қала
1
23
Тест 
1Н эти же сабақ
1
24 і Сөйлем талдау
Жаттығулармен жүмыс
1
2
5
Себеп-салдар салалас
VI модульге кіріспе Қазақ отбасы.
Ата-ана
2
26
Себеп-салдар салалас 
1Отбасы мүшелерінің мінезі.
Төуелсіздік күні
1
27 !
I Аралық білім деңгейін
тексеру диктанты
Қайталау
1
28 1 Қатемен жүмыс
Жеті казына мен жеті ырыс 
! 1
29 1 Себеп-салдар салалас 
! Адамныд қүндылығы
1
30 : Себеп-салдар салалас 
І Қазақ халқының салт-дәстүрлері
2
31 : Себеп-салдар салалас
! Деңгейлік тапсырмалар орындау
1
32 | Себеп-салдар салалас 
І
1
Қош келдің, Жаңа жыл!
1
33 ! Нәтижесабақ
Біздің отбасымыздағы дәстүрлер
1
35
1 сағат
Сабақңа жан-жақты дайындың сабақтың нәтижелі бо- 
луын қамтамасыз етеді. Сондықтан мүғалім әр сабақңа 
күні бүрын өте үлкен дайындық жасауы тиіс. Бүл да- 
йындыңтың барлығын мүғалім жүйелі түрде жазып оты- 
рады. Сабақтың жазбаша мазмүнына мүғалім кіргеннен 
бастап сабақ бітіп, сыныптан ш ыққанға дейінгі жүмыс- 
ты ң түрлері мен сөйленетін сөздің бәрі толың кіруге 
тиісті. Сабақтың ңай бөлімінде ңандай көрнекіліктер 
ңолданылатыны көрсетіліп отырады. Әсіресе, машыңңа 
әзір л ен етін студенттер м ү ғалім н ің сүрағы м ен бірге 
оқуш ының ңандай жауабы болу мүмкінін ж азы п оты- 
руы керек. Сабақ барысын осындай дайындықпен бас­
тап, оны ж ылда тольщтырып, түрлендіріп, жаңартып, 
жылда жақсартып отырған мүғалім шеберлікке жетеді. 
Мүғалім сабаң тақырыбын күнделік жоспар бойынша 
анықтайды. Сабақтың түрі мен ңүрылысы тақырыпқа 
қарай белгіленеді. К өпш ілік сабаңта үй тапсырмасын 
тексеру болады. Басңа үлт оқушыларының тілге ңызы- 
ғушылығын арттыру үшін қазақ тілінің дыбысын айту 
мақсатында қазақ тілі сабағын ауызша жаттығудан бас- 
таган жөн. Ауызша фонетикалың жаттығуға қысңа өлең, 
жүмбаң, өн ңолдануға болады. Бастауыш сыныпта про­
фессор Ө.Ж үнісбек үсынған "фонетикалық камертон" 
қолданған да тиімді. Бүл көрнекілік арңылы оқушылар 
дыбыстарды өндетіп, жуан дауыстыларды жуан дауыс-
83

пен, ж іңіш ке дауыстыларды ж іщ ш ке дауыспен аитып 
дағдыланады.
Ж аң а сабақты түсіндірудің ең үтымды жо лын тандап, 
оны түсіндіруде ж асалатын ж үмыстың түрлерін белгі- 
леп, ж атты ғу, мөтін, диалог таңдап ңою керек. Ж аңа 
сабаңты оқуш ы ны ң меңгергенін тексеру ж олдары ес- 
керіліп, оның сүрақтары мен жауаптары ж азы лы п қо- 
йылады. Үйге берілетін тапсырма күні бүрын белгіле- 
неді. Үй тапсырманың мақсаты - оқуш ының ж аңа сабақ 
материалын үйде қайталап оны үмытпайтындай есте сақ- 
талуы, қамтамасыз ету, ол материалды оқушы күнделік 
өмірде қарым-қатынаста ңолдана алатындай ету. Үйге 
берілетін тапсырма сабақта ж ан-ж аңты түсіндіріліп бе- 
ріледі. Ө йткені, үйде ол тапсы рм а ата-ан алары н а да 
тү сін ік ті болса, оларды ң қ а за қ ш а сөйлеп үйренуіне 
әсерін тигізеді. I сыныпта тапсырма берілмейді,
Сабаңқа дайындыңта көрнекілік те өзірленуі керек. 
Қ аж етіне қарай кестелерді ж асап, суреттерді, перфо- 
карталарды дайындап, ңолданатын қүралдарды көрсетіп 
ңою қаж ет. Олардық пайдаланылуы сабақтагы қажетті- 
лігіне байланысты. Пайдаланатын көрнекіліктер сабаң 
уақытын тиімді жүмсауга өсерін тигізеді. Олар эстети- 
калы қ ж ағынан тартымды болуы кер ек.
5.4. С абақты үй ы м дасты ру ж олд ары
Сабақ нөтижесі - үйымдастыруда. Қ азақ тілін оңыту- 
дағы сабақ түрлері, оны жүргізу жүйесі мен барысы өлі 
де назар аударуды ңаж ет етеді. Білім берудің мынадай
өдіс-төсілдері бар.
1) жаңа сабақ пен еткен сабақты жүйелі байланыстыру;
2) жазба жүмыстарын ж үйелі жүргізу;
3) сабаң барысында уақытты дүрыс пайдалану.
Бүл мәселелер сабақ үстінде бір-бірімен тығыз байла­
ны сты ж ү р гізіл ед і. М ысалы: Ж а ң а сабаң сан есімді 
түсіндіру болса, оның ж ақты белгілерін аны қтап қою 
міндеттеледі. Олар: а) сан есім сөз табының бірі екені; ө)
84

заттЁиң саны н б іл д ір етін д ігі; б) қ ан ш а, неш е деген 
сүрақңа жауап беретіндігі; в) сан есімге тән арнаулы сөз 
тудырушы ж үрнақтары бар екендігі. Осы белгілеріне 
қарай мүның алдында өткен бүкіл зат есімді түгел ңай- 
таламай, уаңы т^а сөйкес ең негізгі, жаңын тақырыпты 
еске түсіруге болады. Ж аңа сабаңты түсіндіруде ыеден 
бастау, не мөселеге көңіл бөлу, нені ңамту керек жөне 
олар не арқы лы жүргізіледі деген мөселелер анықтала- 
ды.
1) сан есімнің бір тақырыбына ңатысты өзіндік белгі- 
лерін айқы ндайты н сөйлемдер кестеге ж азы лы п , ол 
сүраң-ж ауап арңы лы талданады, яғни көрнекілікпен 
жүмыс жүреді.
2) сол объектілерге мүғалім мен оқушылар мысалдар 
ойланып айтады.
3) оңулыңтағы немесе дидактикалы қ материалдан 
дайындап алған мөтінмен нақтылы жүмыс ж үргізіліп, 
негізгі объектіні тапңызады. Ол плакатңа немесе таңта- 
ның екінш і жағында күні бүрын жазулы түрады.
4) бүл талданған объектілерге көз ж еткізіп алған соң, 
оқулықтағы ережеге мән беріліп зейін қойғызып оңыты- 
лады . К ітанты м үғалім өзі немесе оңуш ы ны ң біріне 
оқытады. Міне, м үғалім нің баяндауы, түсіндіруі осы 
төрт бөліктен түрады. Келесі мөселе - бекіту сабағы. Бе- 
кіту сабағында оқулы қтан бүкіл сынып оңушыларын 
ңаты сты рған ауы зш а ж атты ғу жүмысы орындалады. 
Ауызша жаттығудың мөні оңушылардың зейінін жүмыс- 
қ а аудару жөне белсенділіктерін арттыру, іске жүмыл- 
дыру болын табылады.Одан кейінгі жазбаш а жаттығу 
жүмысын орындату кезінде барлық оқушылар өздігімен 
ойланады, ж ацңай оңулықпен жүмыс жасайды. Келесі 
ж а ң а саб ақ ты ж и н а ң т а у д а м ы н а ж үм ы с тү р л е р і 
жүргізіледі. Мысалы: Сан есім немесе сөз қүрамын жөне 
сөз таптарын оқытуда болсын, бір сабақ көлемінде көбіне 
сөздік, терме, түсіндірме, диктант түрлерінің бірі алы- 
нады, ол өз тұсында бірден тексеріледі де, одан оқушы- 
лардың қанш алы қты білім алғандығы бірден көрінеді. 
Қорытындылау ауызш а сүрактар арқылы жүргізіледі де
85

сабаңта "не білдік, не оңыдың, не оры ндады қ” деген 
еүраңтарға жауаптар алынып, жүйеленеді, ж инақтала- 
ды. Б ір ік к ен сабаңтың келесі бөлігі үй тапсырмасы н 
сүрау. Үй тацсырмасы өткен материалдармен байланые- 
тырыл ып та сүралады . Біраң бүлардың әрқайсысы жеке 
сабаң ретінде 45 миниутта өтілуі сирек кездеседі. Бірақ 
ол да төжірибеде бар. Сондыңтан олардың ж еке сабақ 
ретінде өтілген түрін сабаң деп атау керек. Ал олардың 
бәрі бір сабақты ң қүрам ы нда кездескенде, сабаңтың 
бөлігі деп аталады. Мүғалім сабаңтың ңүрамына кіретін 
бөліктердің әрңайсысы на уақы тты дүрыс бөлуге мөн 
беруі тиіс. Сабаңтың іш к і бөлімдеріне у акы т бөлуде 
өткен сабақты ң қ и ы н -ж ең іл д ігі, оқуш ы ларды ң оны 
ң ал ай м ең герген дігі ескер іл ед і. Соған қ а р а й у ақ ы т 
бөлінеді, бірақ ол уаңыт 10-12 минуттан аспағаны дүрыс. 
Ж аң а сабақңа болінетін уаңыттың 20 минуттан кем бол- 
мағаны дүрыс. Ал ж аңа сабаңты оңушының ңалай мең- 
гергенін аныңтауға 7 минут уаңыт жетеді. Ж аң а сабақ- 
ты бекіту, қорыту үтаін 3-4 минут уақы т бөлген дүрыс. 
Ж аң а сабақ, оны оңушының меңгергенін аны қтау мен 
бекітуге барлыгы 20-30 минуттай уаңыт бөлінеді. Ал үйге 
тапсырма беруге 4-5 минут уаңыт керек. Тәжірибеде кез- 
десетін үй тапсырмасын берудегі асығыстық сабаңтан 
оры н ал м аған ы ж өн.С абаң б ө л ік тер ін е у аң ы т бөлу 
ж өніндегі көрсетілген бүл мөлш ерлер бүлж ы мас заң 
емес. Ол сабақтың маңсатына, мазмүнына ңарай түрлі 
өзгерістерге түсе береді. Оны мүғалім ңаж етіне қарай 
шешеді. Біраң уаңыт мөлшеріне себепсіз ж асалған өзге- 
р істер д і дүры с деу қ и ы н . С абак к ү р а м ы н а к ір е т ін
бөліктердің бәрі өр сабақта болуы міндетті ме деген заң- 
ды сүрақ туады. Оған міндетті емес деп ж ауап беруге 
болады . К ейбір ү л к ен таң ы р ы п ты ө ткен н ен к е й ін , 
мүгалім сабаңты тек қайталауға гана арнауы мүмкін. 
Орыс мектептеріндегі қазаң тілінде бірімен-бірі байла- 
ны сты н ү сң ал ар д ы , оған қ аты сты ж а т т ы ғу л а р мен 
өңгімелерді, ж аңа сөздерді өткен соң олардың ңолдану 
дағдысын өбден ңалыптасты ру үш ін сабаң өткізіледі. 
Мысалы: Етістіктің ш аңтарын өткеннен кейін оқушы-
86

ның ш аңтарды сөйлеуде колдану дағдысын қалыптас- 
тыру үшін бір сабақты әңғімелесу, сөйлесуге арнауға бо­
лады. Мүндай сабақтың ңүрамы түрлі болады. Онда екі 
кісінің әңгімесі (сүраң-ж ауап, диалог ретінде немесе 
әңгімеге қатысуш ылардың ңысңа-қысқа әңгіме айтуы, 
т.б.) ретінде, жеке адамның сөзі әңгіме ретінде, көп адам- 
дардың әңгімелесуі, тақпаң, жүмбаң айту, сурет мазмү- 
ны туралы әңгімелеу, экскурсия туралы сөйлесу сияқ- 
ты жүмыстар ж үргізіледі, таңырыптар да түрлі-түрлі 
болады. Ондай сабақта етістіктің шаңтары бар мәтіндер 
алынуы ңаж ет.'
5.5. С абақты ң қ ү р ы л ы м ы
Оқу орыс тілінде ж үретін мектептердегі сабақты ң 
ңүрылысы ана тілі сабағының ңүрылысындай, атап айт-
қанда ол мыналар:
1. С абақты ң үйы м дасты ры лу кезеңі. Б үл кезеңге 
сәлемдесу, оқуш ыларды түгендеу, оқушы назарын са- 
баққа үйым дастыру ж атады .
2. Үй тапсы рмасын тексеру. Үй жүмысын, үйге беріл- 
ген тапсырманы үнемі тексеріп отыру оқушының оны 
орындауына эсер етеді. Оңушы үй тапсырмасының тек- 
серілмей қалатын кездері болатынын сезсе, үй тапсыр­
масын жасамай келуі де мүмкін. Сондыңтан үй тапсыр- 
масы м індетті түрде тексерілуі ж өне бағалануы өте
ңаж ет.
3. Ж а ң а саб ақты түсіндіру. Б үл сабақты ң оқуш ы 
білімін толықтыратын бөлімі. Оқушы білімі өр сабақ са­
йын толығып отыруы тиіс. Оқушы әр сабақта өзіне таныс 
емес, ж аңа материалмен кездесіп отырады.
4. Ж аң а материалды бекіту. Мүғалім оқушыға ж ақа 
материалды ғана түсіндіріп қоймай, оны оқушының есін- 
де сақтайтындай дөрежеге жеткізуі керек. Ол үшін көпте- 
ген түрлі-түрлі жүмыстар жасайды, өдіс-төсілдер ңолда- 
нылады. Онсыз оқушы ешбір материалды есіне сақтай
алмайды.

5. 
С абаңты қ о р ы ты н д ы л ау , үй ге тап сы р м а беру. 
Ж аң а материалды бекіту жүмысымен бірге оқуш ының 
ж аң а материалды меңгергені аныңталады. Ж аң а сабақ- 
ты ңорыту оны бастан-аяқ қайталау емес. Бүл оқуш ыға 
мөселенің негізін еске саңтауға көмектеседі. М үғалім
үи тапсырмасын оқуш ыға түсіндхрш, ңалаи орындауға 
бағыт береді. Сабақ ңүрылысын төменгі кесте арңылы 
көруге болады. Бірак сабақтың кезеңдері өзгеріп түра- 
ды. Ж оғарыда айтылғандай, қазақ тілі сабағын кіріспе 
ретінде ауызша дыбыс жаттығуынан бастаған ж өн. Ж аңа 
сабақты түсіндіруде ана тілінде айтып, қазаң тіліне ауда-
ру. Мысалы: бастауыш сыныпта сурет арңылы қант 
суретін көрсетіп, оның аудармасын талап етудің қаж еті
и
ж оң, өиткені суреттен ол не екенх көрініп түр, содан 
к е й ін м ү ғал ім сол сөзбен б ай л ан ы сты іс -қ и м ы л д ы
біддіретін сөзді оңуш ылардың сөздік қорына енгізеді, 
орысша: "ем, кушаю" деп қазақш а "жеймін" дейді. Са- 
бақты ң келесі кезеңінде оқуш ы ларды ң ауы зш а ойын 
айтуға үйретеді. Оқушылар бір-біріне өз ойларын айта- 
ды, толыңтырады, бір оңушыға барлық ойларды түжы- 
ры мдап қоры ты нды сы н айтуға табыс етіледі. Сонда
оиын дамыту мына кесте бойынша жүзеге асады: сүрақ 
ңазақ тілінде - оны орыс тіліне аудару - окуш ылардың 
орысша тілінде ойын айтуы, жауап ңүрастыруы - оны 
қазақ тіліне аудару - қазақ тілінде ж ауапты түжырым- 
дал ортаға салу. Әр сабақта оқушылардың хормен айтыл- 
ған жауаптары болу керек. Хормен дыбысты, буынды, 
сөзді ңайталау, ол оңушылардың ой-өрісін дамытып, са-
оақта өзін еркін үстап, ауызша сөилеуіне әсерін типзеді. 
Өзге үлттарға ңазаң тілі сабағының керекті кезең і — 
ш ағын топта өзара пікір алмасу, оның маңсаты:
- бір мөтіннің мазмүнын айтып, тілдерін жаттыңтыру:
- оқуш ылардың білімін тексеру;
- оқуш ыларды өз бетімен ж үмы сқа үйрету.
Сүрақтар:
1. Орые мектептерінде қазақ тілі сабаіы құрылысьша қойы- 
латын талаптар ңандай?

жүктеу/скачать 11,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: