МәШҺҮр-жүсіп шығармалары тілінің морфологиялық ерекшеліктері
Жаурылықтың ер мінбей мініп желқом
жүктеу/скачать 1,25 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Алғымад // алғыр , тәрік // тәркілеу
| Жаурылықтың ер мінбей мініп желқом,
Күнде бір ат мінбес пе ем болса жылқым... «Хаятбақшы» дастанынан алынған бұл мысал: аттың жауырыны жара (жауыр) балмас үшін ертоқымның астынан салынатын жауырлық оны алып тастап, жайдақ тек қана қом салынғанын айтса керек. Қазақ ұғымында: «жауырды жаба тоқып» дейді, жауыр атқа жабаны салуды айтады. Қолшатырдың /алтын шатыр/, /көтеріп саясын/ сияқты түрлері ұшырасады. Алғымад // алғыр, тәрік // тәркілеу сөздерінің жаңаша сөз жасамдық қабілеті де аңғарылады. Бүгінгі әдеби нормадағы түзеліп жеткен «уәде» сөзінің заман тезінен құбылып өткен формасы / уағыда // дағуа/ да М-Ж. Көпеевтің тілінде бар. «Ұста /з/ – жүз, әр ұстаға шәкірт - мыңнан» деген жолдағы /темірші ұстадан/ өзгешелеу -з дыбысы түсіп қалған /ұста/ күйіндегі қолданысы да ұшырасады. Бұл да М-Ж. Көпеевтің тіл ерекшелігінің бір қыры. Ұшқын осса тіркесіндегі осса // ұшса деген сөздің сыңары қазір сирек қолданылады, дегенмен /осып жібер/ тіркесінің құрамында кездеседі. Ы.Алтынсарин «мық» сөзін шеге орнына қолданған, ал М-Ж. Көпеев шығармасында тура мағынасында «уақ шеге» түрінде алынған. Қорыта келгенде, М-Ж. Көпеевтің тіл ерекшелігі осы жазылғанмен ғана шектелмейді. Бұл болашақ жазылмақ үлкен зерттеудің теңіздің тамшысындай ғана бір бөлігі болып табылады. Дегенмен, М-Ж. Көпеев шығармаларының тілін, ауыз әдебиетінен жинаған үлгілердің тілін қарастырғанымызда өзіндік тіл ерекшелігі бары өз алдына, ақынның қазақ әдеби тілінің дамуына да қосқан үлесі барлығы анықталды. Олай болса, М - Ж. Көпееевтің қазақ әдеби тілін дамытудағы рөлі айқындалып, Абай мен Ыбырай қатарынан өз орнын алатын мезгілі жетті. Сұрақтар: 1 -Лар көптік қосымшасының көптік ұғымдарына жалғану ерекшеліктері? 2 Кірме сөздерге қазақ қосымшасы жалғану арқылы жаңа сөз жасау үрдісі? 3 Тұрақты тіркестердің әдеби тілдің дамуында алатын орыны? 4 -шік, - шық қосымшаларының қолданылу ерекшеліктері? 5 «Ұызын ой» т.б. осы сияқты тіркестердің қазақ әдеби тілін жаңа сапаға көтерудегі қолданысы қандай? жүктеу/скачать 1,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|