Табыс және бағада болатын өзгерістер

Табыс және бағада болатын өзгерістер бюджет сы-зығының қозғалысына әкеледі. Табыстың өсуі тұтынушыға бұрын қолы жетпеген жиынды сатып алуға мүмкіндік береді. Сондықтан ол бюджет сызығын координат осімен жоғары жылжытады. Бұл уақытта, бюджет сызығының көлбеуін өзгертпейді. Табыстың азаюы бюджет сызығын координаттр осіне жақындатып, параллель жылжытады. Табыс өзгеруінің бюджет сызығына әсері а графигінде 4.7-суретте көрсетілген.

4.3. Тұынушылар таңдауы

Тұынушылар талғамы дұыс қалыптасуы үшін, олар бюджеттерінің шектеулі екендігін ескертіп, ең көп пайдалылық алып келетін тауарлар қүрамын анықтаулары қажет. Бұан ең ұымды тауарлар құамы бюджет сызығы мен талғамсыздық қисықтарының жанама нүктесінде екенін білеміз. 4.8-суретте ең көп пайдалылық әперетін тауарлар құамы, тұынушының теңестік жағдайы бейнеленген.

118

Теңдестік жағдайында алмастырудың шекті нормасы МRS_ХУ - пен бюджет сызығының бұрыштық коэф-фиценттері тең болады. Сондықтан тұтынушы өзінің теңдестік жағдайына қол жеткізуі үшін X және Ү тауарларының көлемін келесі шарт орындалатындай етіп таңдауы қажет:

Бұл тендесгік тұтынушының тендестік шарты деп аталады.

Егер тұтынушының табысы көбейе түссе, онда оның бюджет сызығы бастапқы сызыққа параллель түрде өседі, ал теңдестік нүктесіне (Е₁, Е₂, Е₃) тұтынушының ұтымды таңдаулары сәйкес келеді. Егер осы жағдайды жазықтықта бейнелейтін болсақ, онда біз тұтынушылардың тендестік жағдайын бейнелейтін нүктелердің тізбегін

119

аламыз. Осы нүктелерді бір-бірімен қоссақ, онда табыстың өсуіне байланысты 4.9-суретте көрсетілгеңдей “табыс-тұтыну” қисығы шығады. Бұл қисықты кейде “тұрмыстың деңгейін көрсететін қисық” деп те атайды.

4.10. - сурет. “Табыс –тұыну” қисығы (сапасыз

тарауларға)

Сапасыз тауарлар - табыс өскен сайын оларды тұтыну шамасы азаятын тауарлар. 4.10-суретте сапасыз тауарлар үшін “табыс-тұтыну” қисығы көрсетілген. Тұтынушы тауарды сапасыз деп қарастырғанда “табыс-тұтыну” қисығы координаттардың вертикаль осіне қарай бұрылады. Табыстың белгілі бір деңгейге жетіп, одан әрі өсуі,

бұл тауарды тұтынудың азаюына әкеледі. Осы деңгейге жеткенде “табыс-тұтыну” қисығының көлбеуі теріс сан болады, 4.10-суреттегідей І₂ деңгейінен жоғарьт өсуінің нәтижесі X тауарын тұтынудың төмендеуіне әкеледі. Сөйтіп, тұтынушылар табыстары белгілі бір деңгейден жоғарылағанда сапасыз тауарларды аз алады.

120

Егер тұтынушының табысы өзгермей X және Ү тауарларының тек біреуінің ғана бағасы өзгеретін болса, онда біз әр түрлі бюджет сызықтарын аламыз. Олардың әр қайсысында тұтынушы теңдестік жағдайға ие болады. Егер осындай теңдестік жағдайын бейнелейтін нүктелер тізбегін бір-бірімен қосатын болсақ, онда бағаның өзгеруіне байланысты тұтынушылар талғамы қалай өзгергенін бейнелейтін қисық аламыз. Бұл қисық “баға-тұтыну” қисығы деп аталып, 4.11-суреттегідей

4.12-суретгегідей а графигіндегі ІҒ₁ бюджет сы-зығынан бастайық. X тауарьшың бағасы 1/F₁ болуы ке-

рек. Тұтынушы барлық табысына тек қана X тауарын сатып алады Бұл жағдайда басқа (қалған) игіліктерге арналған шығындар нольге тең. Осылайша, бюджеттік шектеу:

І = Р_г Ғ₁ + О,

болады, бұдан:

Р₁ = І/Ғ₁

О О₁ О₂ О₃ О₄ О_х

Бағаге тең болғанда, тұтынушы X тауарының

(О₇ мөлшерін тұтынады, Е₁ тепе-теңдік нүктесі.

Баға Р₁ -ге тең болғанда, сұраныс көлемі — (О₁ X тауарының бағасы төмендеген сайын, бюджет сызығы X осі бойымен әрі қарай оңға жылжиды. Қиылысу нүктесі Ғ₂ болғанда баға 1/F₂ немесе Р₂-те тең. Р₂

Р₁-ден кіші болуы керек, себебі Ғ₂ Ғ₁-ден үлкен. Бұл жағдайда X тауарының тұтынылған мөлшері ()₂ -ге дейін өсіп, тұтынушының тепе-тең нүктесі Е₂ болады. Р₂, О₂ коордринаталары сұраныс қисығының тағы бір нүктесі ретінде төменгі графикте белгіленген. Сол сияқты, егер

X бағасы Р₃ және Р₄-ке дейін түссе, онда X -ті тұтыну, аптасына одан әрі өседі. Осы бағада сұраныс көлемі мен бағаны бірге қоссақ 4.12 - суреттегідей В графигінде сұраныс қисығын аламыз.

Бұл қисық әр түрлі бағада жеке тұтынушының сұраныс көлемін көрсетеді. Ал X тауары үшін тұтынушының сұраныс қисығы болып табылады. Сонымен сұраныс қисығы мен “баға-тұтыну” қисығы — басқа факторлар тұрақты деп ұйғарғанда, тауардың бағасы өзгеруіне байланысты осы тауарды сатып алу көлемі , қалай өзгеретінін көрсетудің екі түрлі әдісі деп айта аламыз.

123

4-тарау. Түтынушылар талғамы