Нормативтік сілтемелер
Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетін ынталандыруды басқарудың зерттеу нәтижелері
жүктеу/скачать 5,67 Mb.
|
МД
| 2.2 Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетін ынталандыруды басқарудың зерттеу нәтижелері
Зерттеудің бақылау кезеңінде анықтау кезеңіндегі сияқты әдістер қолданылды. Зерттеудің бақылау кезеңінің мақсаты – бастауыш сынып оқушыларының оқу мотивациясының қалыптасу деңгейін анықтау. Зерттеу міндеттері: - жұмыстың бақылау кезеңін өткізу; - алынған нәтижелерді талдау. Н.П. Фетискиннің әдістемесі бойынша оқу мотивациясын зерттеу нәтижелерін ұсынамыз (9-сурет). Сурет 9 – Н.П. Фетискиннің әдістемесі бойынша оқу мотивациясын зерттеу нәтижелері, % Сонымен, бастауыш сынып оқушыларының 65,2% - ында жұмыстың қалыптасу кезеңінен кейін танымдық мотивтер басым болады. Бұл оқушылар оқу іс-әрекетіне бағытталған, ұсынылған тапсырмаларды қызығушылықпен орындады, ойын іс-шараларына қатысты, білім алу тәсілдерін игеруге бағытталған. 21,7% құзіреттілік себептерге ие. Бұл балалар құрдастарымен көбірек сөйлесу үшін мектепке барады. Оқушылардың 13,1% – ында (3 адам) жетістікке жету себептері бар. Балалар өз қабілеттерін неғұрлым толық анықтауға және дамытуға және оларды жүзеге асыруға, проблемаларды шешуге шығармашылық көзқараспен қарауға тырысады. Қалыптастырушы жұмысты жүргізгеннен кейін «Мотивтер баспалдақтары» (Л.И. Божович) әдістемесі бойынша оқу мотивациясын зерттеу нәтижелері 11-кестеде келтірілген. Кесте 11 – «Мотивтер баспалдақтары» диагностикалық әдістемесі (Л.И. Божович) бойынша қалыптастыру жұмыстарынан кейінгі зерттеу нәтижелері
15 оқушыда (65,2%) танымдық мотивтер басым, 4 оқушыда (17,4 %) әлеуметтік мотивтер басым (оқушылар қарым-қатынасқа, ұжымда белгілі бір позициямен айналысуға бағытталған). Тағы 4 оқушы (17,4%) мотивтердің үйлесімді үйлесімін көрсетеді. Бұл типтегі балалар оқу іс-әрекетіне де, бір-бірімен қарым-қатынасқа да бағытталған. Балалар қоғамға пайдалы болғысы келеді, ата-аналары мен мұғалімдерін қуантады. Графикалық түрде 10-сурет-те «мотивтер баспалдары» әдісі бойынша зерттеу нәтижелері келтірілген. «Маған мектепте не ұнайды?» проективтік әдістеме арқылы оқушылардың оқу ім-әрекетін ынталандыруды зерттеу нәтижелері 12-кесте келтірілген. Сурет 10 – «Мотивтер баспалдақтары» диагностикалық әдістемесі бойынша зерттеу нәтижелері, % Кесте 12 – Проективтік әдістеме арқылы «Маған мектепте не ұнайды?» оқушылардың оқу іс-әрекетін ынталандыруды зерттеу нәтижелері
Осы техниканың аясында сурет тақырыпқа сәйкес келе ме, жоқ па, сондай-ақ бастауыш сынып оқушының нені бейнелейтіні – оқу немесе ойын, жағдайлары анықталады. Осы әдістеме бойынша зерттеу нәтижелері 11-суретте келтірілген. Сурет 11 – «Маған мектепте не ұнайды?» проективтік әдістемесінің нәтижесі, % 114-суретте көрсетілгендей, оқушылардың 56,5%-да оқу іс-әрекетін ынталандырудың жоғары деңгейі бар. Бұл балалардың суреттері мәлімделген тақырыпқа толығымен сәйкес келеді, суреттерде балалар мектептің атрибуттарын бейнелейді, бұл мектептің жоғары мотивациясын көрсетеді. Оқушылардың 43,5%-ында оқу мотивациясының орташа деңгейі бар. Мұндай балаларда суреттер де тақырыпқа сәйкес келді. Бастауыш сынып оқушыларының оқу мотивациясының төмен деңгейімен анықталған жоқ. 12-суретте Н.П. Фетискин әдістемесі бойынша жұмыстың айқындаушы және бақылау кезеңдеріндегі оқушылардың оқу уәждемесін зерттеу нәтижелерінің салыстырмалы деректері келтірілген. 12-суреттен көріп отырғанымыздай, бастауыш сынып оқушыларында танымдық ынталандырудың едәуір артуын байқалды (қалыптастырушы жұмыстан кейін мотивтің өсуі айтарлықтай болды). Екінші орында құзіреттіліктер себептер болды (21,7%). 13-суретте Л.И. Божович әдістемесі бойынша жұмыстың айқындаушы және бақылау кезеңдеріндегі оқушылардың оқу іс-әрекетін ынталандыруды зерттеу нәтижелерінің салыстырмалы деректері қарастырылды. 13-суретке сүйене отырып, жалпы оқушылардың оқу мотивациясын жақсарту туралы қорытынды жасауға болады. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық уәждерінің басым болуы (65,2%) өсті. 14-суретте Н.Г. Лусканованың әдістемесі бойынша зерттеудің салыстыр-малы нәтижелері көрсетілген. Сурет 12 – Н.П. Фетискиннің әдістемесі бойынша оқу мотивациясын зерттеудің салыстырмалы нәтижелері, % Сурет 13 - Л.И. Божович әдістемесі бойынша оқу мотивациясын зерттеудің салыстырмалы нәтижелері, % 14-суретте көрсетілгендей, қалыптастырушы жұмыстан кейін оқу уәжде-месінің төмен деңгейі (0%) бар бірде – бір оқушы қалған жоқ, мотивацияның Сурет 14 – Н.Г. Лусканованың әдістемесі бойынша оқу мотивациясын зерттеудің салыстырмалы нәтижелері, % ның жоғары деңгейі бар оқушылар саны 56,5% - ға дейін өсті, оқу іс-әрекетін ынталандырудың орташа деңгейі де 43,5% - ға дейін өсті. Осылайша, зерттеу көрсеткендей, бастауыш сынып оқушыларының көпшілігінде қалыптастырушы жұмыстан кейін танымдық мотивтер, сондай-ақ оқу мотивациясының жоғары деңгейі басым бола бастады. Бұл қалыптасу кезеңінде қолданылатын әдістер мен тәсілдердің тиімділігін растады. Сондай-ақ, бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетін ынталандыруды басқаруды қалыптастыру үшін мұғалімдер мен ата-аналарға ұсыныстар жасау керек. Содан кейін оқушыларда оқушылармен қажетті психологиялық-педагогикалық жұмыс жүргізілген кезде, мұғалімдермен және ата-аналармен өзара әрекеттесу дұрыс ұйымдастырылған кезде оқуға оң мотивация пайда болады. Оң дәлелді школьник ие белсенділігі, зейінмен оқу қызметіне, танымдық мүдделері. Мектепке деген ынтаны қалыптастыру – бұл балаларды мектепке баруға және ықыласпен оқуға үйретуге мүмкіндік беретін мұғалімнің қызметі. Бастауыш сынып оқушыларын оқытуға ынталандыруды қалыптастыру бағдарламасы және осы процесті сәтті қалыптастыру үшін мұғалімдер мен оқушылардың ата-аналарына арналған әзірленген ұсыныстар оқушылардың мотивациясының, танымдық қызығушылықтарының деңгейін арттыруға көмектеседі. Оқушылар бастапқыда оқуға деген мотивацияның әртүрлі деңгейіне ие. Кейбіреулер өздерін қатты ынталандыруға қабілетті. Басқаларға сырттан көмек қажет. Бала неғұрлым жас болса, оның оқуға деген қызығушылығын ояту оңайырақ болады. Жұмысқа дайын болу, жаңа міндеттер қою әрқашан сәттілікке әкеледі. Бұл бастауыш сынып оқушыларында оқуға деген ынтаны қалыптастыруға мүмкіндік беретін әдістерді дұрыс таңдау болып табылады. Бастауыш сынып оқушыларына эксперимент барысында бірнеше тақырып ұсынылды және оны зерттеуге, іске асыруға тырысуға болатын тақырыптардың бірін таңдау ұсынылды. Яғни, осы уақытта оқушыға проблемалық жағдай жасалды. Оқушы өз бетінше шешім қабылдауы, зерттеу қызметін жүргізу кезеңдерін анықтауы және оған сәйкес әрекет етуге ұмтылуы тиіс. Оқушылардың мотивациялық, когнитивтік және іс-тәжірибелік дайындығын бақылау үшін оларға әртүрлі тақырыптарды ұсына отырып, кішігірім зерттеу жұмысы ұсынылды, ол үшін ешқандай ақпарат көздері көрсетілмеген. Тапсырманы орындау үшін бір апталық уақыт бөлінді. Сол кезде балалар міндетті емес шығармашылық жұмысқа қатысқысы келмеді, қанша оқушы тақырыпты алмастырды, қажетті ақпаратты қайда және қалай тапты, жұмысты өз бетінше орындау деңгейі қалай болды. Зерттеу нәтижелері бойынша бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетінің орындалу деңгейі былайша анықталған (13-кесте). Кесте 13 – Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетті орындау деңгейі
Кестеден бастауыш сынып оқушыларының көп бөлігі зерттеу тақырыбын таңдауда қиындық туғызды. Зерттеу қызметіне қызығушылық танытқан оқушылар тек қана 30-32, 2%, 50,8-53,3% құрайды, егер олар зерттеу қызметін жүргізу жолдарын білсе, тек 16,6-16,9% толық іске асыра алады. Бұл бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу қызметімен айналысуы үшін оқушылар шеңбері басым екенін көрсетеді, яғни мұғалім мен ата-аналар, оқушының дербес жұмысының жеткіліксіздігі (15-сурет). Оқушының танымдық-оқу іс-әрекетін жүргізу үшін ең алдымен оған уәждемені қалыптастыру қажет екенін және жоғары нәтиже бойынша оның оқушысында төмен екенін назарға ала отырып, педагогикалық эксперименттің анықтаушы кезеңінде бастауыш сыныптарда оқу үдерісінде оқушылардың уәждемесінің бағытын анықтау үшін "оқушылардың уәждемелік ортасын зерттеу" тесті ұсынылды. М.В. Матюхина ұсынған Әдістемеге негізделе отырып, біз бастауыш сынып оқушыларының мотивациялық ортасының жетекші, басым мотивтерін анықтауға мүмкіндік аламыз. Осы әдістемеде көрсетілген барлық уәждерді былайша жіктеуге болады: - кең әлеуметтік мотив: борыш пен жауапкершілік, өзін-өзі анықтау және өзін-өзі іске асыру себептері; Сурет 15 – Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетті орындау деңгейі - жеке тұлғалық мотивация: табыс себептері, беделге мотивация; - оқу-танымдық мотив (оқыту мазмұны мен оқыту үдерісіне қатысты)); - сәтсіздіктен қашудың себептері. Тестілеу үш кезеңнен тұрады, бірінші кезеңде оқушыларға таңдауға үлкен мүмкіндік беріледі. Тестілеу әдістемесінің нұсқаулығына сәйкес, оқушы 21 пікірден тұратын ұсынылған кеспелерді оқып, пікір мәліметтерін 4 топқа бөлуге тиіс. Олар: - кеспе баяндалған ережелерге ерекше маңызды; - маңызды мәні жоқ уәждер сипатталған кеспе; - өте төмен мотиві бар кеспе; - ешқандай маңызы жоқ уәждер жазуы бар кеспе. Екінші кезеңде оқушыны қатаң таңдау қажеттілігі туындайды, енді бала таңдауды шектеуге тура келеді. Бұл оқушы өз мүдделері мен уәждерін терең түсінуге мүмкіндік береді. Осы пікірлерден ол өзіне сәйкес келетін тек 7 терешканы таңдайды. Үшінші кезең оқушылардың оқуға деген көзқарасын терең түсінуін талап етеді. Таңдалған 7 парақтан тек 3 қағаз таңдалуы керек. Біз сондай-ақ бұл тест оқушылардың қызығушылығын тудырғанын атап өтеміз. Нәтиже 14-кестеде келтірілген. Кесте 14 – «Оқушылардың мотивациялық ортасын зерттеу» тестінің нәтижесі
"Оқушылардың мотивациялық ортасын зерттеу" тестінің нәтижесінен көрініп тұрғандай, бастауыш сынып оқушыларының көпшілігі беделді және әлеуметтік мотивацияны таңдады. Бұл сыныпта оқушылар ата-аналар мен мұғалімдер алдында жақсы көрінгісі келетінін көрсетеді. Өйткені, "сәтсіздіктен қашу" деген мотив 60% - дан жоғары болды, олар сәтсіздіктен қорқады, оны қоғамның дұрыс қабылдамауы, олар үшін ойдан емес, басқасынан да маңызды. Сондықтан бастауыш сыныптан бастап оқушыны жеке деңгейіне жеткізуге ұмтылу қажет екені анықталды. Нәтижені 16 суреттегі диаграмма түрінде көруге болады. Сурет 16 – Оқушылардың мотивациялық ортасын зерттеу нәтижесі Бұл мәселе жоғары оқу мазмұнында оқуға деген ынтаның жоқтығы, кез келген жағдайда бастауыш сынып оқушылары танымдық оқу іс-әрекеттерінің бөлінбеуін дидактикалық тұрғыдан айқын көрсете білді. Осы бағыттағы тағы бір тест қолданылды, ол деректердің сенімділігін одан әрі нығайтуға негіз болды – А.И. Божович, И.К. Маркова ұсынған "белгілер сатысы" тесті (Б қосымшасы). Осы тестті өткізу бойынша әдістемелік нұсқауларға сәйкес оқушылар ұсынылған үлестіру кестесіндегі пікірлерді оқып, өздерінің маңызды ой-пікірлерімен реттеуі тиіс. Айта кету керек, бұл жерде ойлар екі түр бойынша жасалған (танымдық және әлеуметтік уәждер). Егер алғашқы 4 пікір екі түрлі себептерге сәйкес келсе, яғни 2 танымдық және 2 әлеуметтік уәждерге сәйкес келсе, онда оқушының екі түрдің қалыптасқанын анықтаймыз және оқушы үшін бұл жақсы көрсеткіш. Егер 3 Әлеуметтік және 1 танымдық уәждерге сәйкес ойлар реттелсе, бұл оқушының танымдық мотивінің әлсіздігі, оның даму қажеттілігі немесе 3 танымдық, 1 әлеуметтік уәждер, онда ол өзін әлеуметтік ортада төмен бағалайтынын көрсетеді. Практикаға қатысқан 119 оқушыға ұсынылған "итермелеу сатысы" тестілеудің нәтижелері 15-кестеде көрсетілген. Кесте 15 – А.И. Божович, И.К. Маркова ұсынған «Түрткілер сатысы» тестінің нәтижесі
Нәтиже оқушылардың сандық және пайыздық көрсеткіші арқылы ұсынылған. Бұл көрсеткіштерге қарап, бақылау және эксперименттік топ көрсеткіштері жуық екенін және бастауыш сынып оқушыларының басым көпшілігінде әлеуметтік мотив басты орын алатынын байқаймыз: бақылау тобының тек 13 оқушысы ғана екі пайымдауды тең дәрежеде реттесе, 28 оқушысы әлеуметтік мотивті, 18 оқушысы танымдық мотивті алдыңғы орынға қойған. Ал эксперименттік топ оқушыларының тең дәрежеде мотивтерді реттеген оқушылар саны 16 болса, 26 оқушы әлеуметтік мотивке, 18-і танымдық мотивке басымдық беруі эксперименттік жұмыстың жүргізілуін қажет етеді. Себебі тестінің нұсқаулығында айтылып өткендей оқушыда танымдық-әлеуметтік мотивтер үлесі теңдей болғанда ғана ол қалыпты болып есептеледі. Мәліметтерді диаграмма түрінде 28-суреттен көре аламыз. Сурет 17 – «Түрткілер сатысы» тестісінің нәтижесі Тестілеу нұсқаулығында көрсетілгендей, мотив түрлері тең дәрежеге жуық пайыздық көрсеткіш көрсетпесе, оқушыда төмен қалыптасқан мотивті жоғарылату мақсатында арнайы жұмыс жасалуы міндетті болып саналады. Бұл мәселе де біздің зерттеу жұмысымыздың өзектілігін айқындай түсетін маңызды тестілеу болып табылады. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетті орындау деңгейін анықтау үшін 3 сыныпқа арналған қосымша танымдық-оқу тапсырмалар орындатылды. Оқушылардың танымдық-оқу іс-әрекеттерді орындау деңгейін анықтауда олардың репродуктивтік, ізденімдік, танымдық-оқу деңгейлерінің қалыптасқанын танытатын кесінді тапсырмалар беріледі (Қосымша В). Айқындаушы кезеңде орындалған кесінді тапсырмалардың орындалу нәтижесін 16-кестеден көруге болады. Кесте 16 – Айқындаушы кезеңде орындалған кесінді тапсырмалардың орындалу нәтижесі
Нәтижені бақылау барысы оқушылардың репродуктивтік тапсырманы ғана орындауы жоғары деңгейде (77,7-83,1%), ал танымдық-оқу іс-әрекеттің төмен деңгейде екенін (46,6-49,9%), бақылау және эксперименттік топ оқушыларының деңгейі шамалас екенін көрсетті. Нәтиже диаграмма түрінде 18-суретте көрсетілген. 100
60 40 20 0 Бақылау тобы Эксперименттік топ Сурет 18 – Бастауыш сынып оқушыларының кесінді тапсырмаларды орындау нәтижесі Кесінді тапсырмалар оқу-әдістемелік кешеннен алынып, өз тарапымыздан қосымша тапсырмалар қосылып, келесі қалыптастырушы кезеңге қажетті тапсырмалар жүйесін нақтылауға мүмкіндік берді. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетті орындау деңгейін нақты анықтау үшін 17-кестеде көрсетілген компонент деңгейлерін белгіледік. Кесте 17 – Бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетті орындау деңгейі
Белгіленген деңгейлерге сәйкес бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетті орындау деңгейін анықтау жүзеге асырылды. Нәтижесі 17-кестеде ұсынылған. 17-кесте нәтижесінен көрініп тұрғандай, бақылау және эксперименталды топ оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетін орындауда қызығушылық пен белсенділік деңгейін ғана көрсете алған оқушылар саны бақылау тобында 19, эксперименталды топта 18 болды. Бұл төмен көрсеткіш, себебі оқушының танымдық-оқу қызметін орындай алмайтындығына қарамастан, ол кем дегенде қызығушылыққа, талпынысқа ие болуы тиіс. Бақылау тобынан 30 оқушы, эксперименталды топтан 32 оқушы танымдық-оқу қызметін орындай алатынын, оны жүзеге асыруға дайын екендігін, шешу жолдарын ұсына алатынын көрсетті. Тиісті нәтижені көрсететін Оқушылар саны оқу-танымдық қызметті орындауды бағалаудың барлық өлшемдеріне сәйкес келеді,бұл деңгейге әр сыныптан 10 оқушы ғана сәйкес келеді. Демек, біздің міндетіміз-бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастыруға бағытталған әдістемені өткізу, оның тиімділігін тексеру. Осылайша, біздің эксперименттің анықтаушы кезеңін қорытындылай келе, біз бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетін сауалнама, тестілеу, танымдық-оқу тапсырмасын өткізу арқылы қалып-тастыру қажеттілігіне көз жеткіздік. Біз мұны 18-кестеде айқын көрсете аламыз. Кесте 18 – Бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетті орындау деңгейі (айқындаушы кезең)
Осылайша, педагогикалық эксперименттің анықтаушы кезеңі қорытылады, келесі кезеңнің, яғни қалыптастырушы кезеңнің логикалық құрылымы жазылады. Педагогикалық эксперименттің қалыптасу кезеңі жоғарыда аталған мектептің 3-сыныптарында өткізілді. Қалыптастырушы экспериментте қолданылатын оқу – дидактикалық материал – жалпы білім беретін мектептің 3 сыныбына арналған "акт" пәнінің ОӘК жүйесі және танымдық қызметтің уәждемесін қалыптастыру және дамыту үшін қосымша тапсырмалар. Осылайша, қалыптастырушы кезеңді қорытындылай келе, біз бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастыру бойынша әдістеме өткіздік. Ол жалпы білім беретін мектептің 3 сыныбына арналған танымдық-оқу тапсырмаларынан, оқушылардың ғылыми жұмысына жетекшілік еткен. Біздің эксперименттің бақылау кезеңінде біз келесі міндеттерді қойдық: - Қалыптастырушы эксперимент нәтижелерін математикалық өңдеу; - Нәтижелерді математикалық өңдеу арқылы ақпараттық технологиялар негізінде бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің мотивациясын қалыптастырудың жоғары, орташа, төмен деңгейін анықтау. Қорытындылай келе, педагогикалық эксперимент нәтижелері бойынша теориялық-әдіснамалық негіз анықталды, онда ұсынылған модель және оның негізінде әзірленген әдістемелік жүйе белгіленген мақсатқа жетті. Педагогикалық экспериментке оқу-әдістемелік кешен, зерттеу тапсырмалары жүйесі, сабақтан тыс жұмыс жүйесі, мұғалімдер мен студенттерді дайындау бойынша жақсы нәтижелерге қол жеткізгені дәлелденді. жүктеу/скачать 5,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||