Оқыту техникалық құралдарының теориялык негiздерi

49 
3.2 Оқыту құралдарының жіктелуі 
Оқыту құралдары - адамның табиғи тұрғыдан ойлап тауып, білім 
берудің алға қойылған мақсаттарына жету ұшін және оқушыларды оқытып-
тәрбиелеуді жүзеге асыру үшін мұғалім мен оқушылардың қызмет құралы 
мен оқу информациясы ретінде оқу-тәрбие процесінде қолданылатын 
материалдық объектілері мен табиғаттың табиғи заттары. 
Оқыту құралдары мазмұндылық, әдістер, ұйымдық формалар сияқты оқу 
жұйесі (жобадағы ұлгі) мен оқутәрбие процесінің, сонымен бірге кез келген 
оқу орнының материалдық-оқу базасының басты базасының да компоненті 
болып есептелінеді. 
Педагогикалық 
ғылым 
мен 
тәжірибедегі 
сансалалы 
жүйелік 
құрылымдардың компоненті болып саналатын білім берудің материадық 
құралдары барлық басқа компоненттерге де ерекше ықпал етеді. 
Мысалы, жаңа информациялық технология құралдарының кеңінен 
қолданылуы - дәстұрлі сабақтың аясында тұрып қалмай, оқушылардың 
өзіндік қызметінің тұрлі формаларын (жеке, топтық) жан-жақты 
қарастыратын зерттеу, жобалау және проблемалық әдістерді тәжірибе 
жұзінде кеңінен қолдануға міндетті тұрде алып келеді. 
Сонымен қатар білім берудің мақсаты да, оның мазмұны да белгілі бір 
өзгерістерге ұшырайды. Дәлірек айтсақ, жаңа құралдар мен техникалық 
жаңалыктардың туындауына байланысты ғана оқу бағдарламаларына 
оқушылардың бұрынғы кездерде танысып-білуге мұмкіндік ала алмаған 
ғылым салаларының материалдары батыл түрде енгізілуде. Ал бұгінгі танда 
оқушылар жаңа техниканың аркасында білім алудың жаңа әдістері мен 
технологиясын меңгере отырып, өздерінің шығармашылық потенциалының 
көзін ашуға, табиғи қасиеттері мен қабілеттерін одан әрі дамытуға толық 
мұмкіндік алып отыр. 
Сонымен, дидактиканың категориялық аппаратында материалдық 
кұралдар (еңбек құралдары) білім берудің мақсатымен, әдістерімен, ұйымдық 
формаларымен қоса өзіндік статусқа ие болды. 
Сонымен қатар оқутәрбие қызметінің құралы ретіндегі оқу 
құралдарының 
рөлі 
қоғамдық 
өмірдің 
барлық 
салаларының 
техникаландырылуына байланысты одан әрі арта түсуде. 
Оқыту құралдарын жасау мен қолдану мәселесін көтерген ғылыми-
зерттеу жұмыстарында оны жіктеудің (классификациялаудың) екі әдісі 
қамтылған: педагогикалық және инженерлік әдістер. Педагогикалық әдіс оқу 
процесінде тұрлі дидактикалық әдістерді жұзеге асыруға негізделген. Осы 
орайда, ең бірінші кезекте оқушылардың білім алу мен танымдық қызметінің 
сан алуан тұрлерін ұйымдастыруға, оқытушының оқу-тәрбие, мотивациялық 
және бақылаушылық және т.б. қызметтерін жұзеге асыруына ерекше мән 

50 
беріліп отырады. Ал инженерлік әдіс болса оқу құралдарының 
конструкторлық-технологиялық өзгерістерін, өндіріс тәсіліне байланысты 
оларды топқа бөлуді, оқушылардың білім алуына жағымды әсер ету 
жолдарын, эргономикалық мінездемелерді және т.б. үнемі ескеріп отырады.
Дидактикалық тұрғыдан алып қарастырғанда, біздің ойымызша, оқу 
құралдарын жіктеудің С.Г.Шаповаленко ұсынған жобасы көңілге қонымды 
сияқты. 
1.Табиғи обьектілер нақты зерттепбілу мақсатында объективтік 
шындықтың заттарын қамтиды. Олар: тұрлі материалдардың, шикізаттардың, 
кұралдардың, бөлшектердің, өсімдіктердің, гербарийлердің, жануарлардың, 
тұлыптардың (чучело), микропрепараттардың, реактивтердің және т.б. 
үлгілері мен коллекциялары. Оқу кұралдарының бұл тобына табиғи көрнекі 
кұралдар, өндірістік-оқу, демонстрациялык, зертханалық кұралдармен қоса 
оқушылардың кәсіби тәжірибелері мен шеберліктері шындалатын өндірістік-
оқу құрал-жабдықтарын да жатқызуға болады. 
2. Материалдық объектілерді суреттеу мен бейнелеу тобына 
жататындар: ұлгілер, муляждар (бедерлер), макеттер (ұлгілер), кестелер, 
иллюстрациялық материалдар (фотосуреттер, суреттер, портреттер), 
экрандық-дыбыс құралдары (диафильмдер, диапозитивтер (слайдтар) 
сериялары, кинофильмдер, транспаранттар, дыбыс және видео жазбалары, 
күй табактары, радио және теледидар хабарлары). 
Мысалы, үлгілер: 
1) түпнүсқаны ауыстыру тәсілі бойынша - материалдық және идеалдық 
(саналық, белгілік және рәміздік); 
2) объектінің ішкі құрылымы бойынша (құрылымдық, функционалдық 
және аралас); 
3) функционалдық қызметі бойынша (демонстрациялық, таратушылық); 
4) затты бейнелеу тәсілі бойынша (динамикалық, көлемдік, аралас, 
статикалық, жазыктық). 
3
. Заттарды және объективтік шындықтың құбылыстарын шартты 
құралдармен (сөз, белгі, графика) көрсететін оқу құралдары тестік кестелерді, 
схемаларды, графикаларды, диаграммаларды, жоспарларды, карталарды, оқу 
кітаптарын: оқулықтар мен оқу құралдарын, есептер жинақтарын, өзіндік 
жұмысқа арналған нұскауларды, дидактикалық материалдарды және т.б. 
қамтиды. 
Өз кезегінде білім берудің техникалық құралдары ерекше топты 
құрайды. Бұл оқу құралдары оқу процесі барысындағы хабарларды тарату 
кұралы болып табылады және ол үшін арнайы техникалық жабдықтар қажет 
болады. Оларға жататындар: транспаранттар, диафильмдер және 
кинофильмдер,
видеофильмдер,
дыбыстық
таспа
жазбалары,
компьютерлік бағдарламалар және т.б. 

51 
Техникалық құралдар тобына сонымен қатар тұрлі проекциялық және 
дыбыстық 
аппаратуралар 
(кинопроекторлар,
диапроекторлар,
графапроекторлар, магнитофондар, бейнемагнитофондар); тренажерлар, 
әмбебап техникалық құралдар, лингафондық кұралдар, электрондық есептеу 
техникасы жатады. 
Біздің ойымызша, сан алуан информациялық ортаны да жеке алып 
қарастыру керек сияқты. Мысалға, шын мәнісінде оқу кұралдарының 
санатына қосылмаса да, өзіндік ортаға тән жағдайды туындата алуға қабілетті 
және белгілі бір педагогикалық технологияны қолданған кездерде таным 
процесі, оқушылардың интеллектуалдық дамуы жүзеге асырылатын 
телекоммуникацияны (электрондық почта, электрондық конференциялар, 
информациялық ресурстар, интернет, жүйенің мультимедиасы) болады. 
Бұл классификация (жіктеу) - факторларды жіктеу теориясындағы «даму 
факторы» сияқты ең маңызды факторды ескере отырып жасалған. Сондыктан 
да ол оқу кұралдарының мүлде жаңа тұрлерінің пайда болуына байланысты 
туындайтын классификациялық белгілерді бөліп алып қарастыруға мұмкіндік 
бере алады. Осы жіктеу жайындағы ғылыми тұжырымдар жарияланғаннан 
кейін біраз уақыт өткізіп пайда болса да видео жазбалары, электрондық 
есептеу техникасы, тренажерлар сиякты неше тұрлі оқу кұралдары білім беру 
жұйесінде өзіне лайықты орнын таба білді. 

52 
3. 3 
ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ФОРМАЛАРЫ

жүктеу/скачать 1,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: