Үстірттер мен Қыраттар ; Үстірт – ең биік тұсы - Мұзбел жоны, биіктігі - 340 м, Торғай үстірті абсолюттік орташа биіктігі - 200-300м , Орал алды, Жалпы Сырт, Жем, Бетпақдала, Балқаш маңы жазығы үстірті.
§ 17 ҚАЗАҚСТАН ТАУЛАРЫ
Қазақстанның аласа таулы өлкелеріне Сарыарқа ( немесе Қазақтың ұсақ шоқысы деп те атайды), Мұғалжар (Ресейдегі Орал тауының жалғасы), Маңғыстау
Аласа тау
|
Оның ең биік жері
|
Жоталары
|
Тау
жыныстары
|
Пайдалы қазбалары
|
Сарыарқа
|
Ақ сораң (1565 м)
|
Ұлытау, Шыңғыстау, Көкшетау таулары, Баянауыл, Қарқаралы
|
Гранит, порферит, тақтатас, кварцит, құмтас
|
Көмір, мыс, темір, марганец, Жәйремде сирек кездесетін металл
|
Мұғалжар
|
Үлкен Боқты- бай
|
Батыс Мұғалжар, Шығыс Мұғалжар, Шошқакөл тауы
|
Магмалық, шөгінді тау жыныстары
|
Никель, кобальт, хро хромит, мыс, сир ас, цемент
|
Маңғыстау
|
Ең биік бөлігі Қаратау жотасын дағы Бес- шоқы (556 м)
Қара-қия ойысы
(-132м)
|
Оңтүстік және солтүстік Ақтау тау
тізбектері кіреді
|
Құм, кристалды тақтатас, қара әктас,
ақ әк тас
|
Мұнай, газ,
ас тұзы, бор, құрылыс заттары
| Қазақстанның биік таулары
|
Шы ңы
|
Жота лары
|
Тау жыныс-
тары
|
Пайдалы қазбасы
|
Биіктік белдеуліктері
|
Алтай
|
Мұз
|
Оңт.
|
Метамо
|
Поли-
|
300- 800м – шөл
|
тау
|
Алтай,
|
рфтық
|
металл,
|
800м - шөлейт
|
(4506
|
Батыс
|
саз
|
мырыш,
|
1300м - дала
|
м)
|
немесе
|
балшық
|
қалайы,
|
1800м – орманды
|
|
Кенді
|
тан,
|
қор-
|
2300м – шалғынды
|
|
Алтай,
|
кремни
|
ғасын,
|
2800м – альпілік
|
|
Қалба
|
лі
|
воль-
|
3300м – қарлы - мұзды
|
|
жотасы
|
тақтатас
|
фрам,
|
|
|
|
тан,
|
күміс,
|
|
|
|
гранит,
|
сынап,
|
|
|
|
жанарта
|
алтын,
|
|
|
|
улық
|
сирек
|
|
|
|
эффузи
|
кездесе-
|
|
|
|
ядан
|
тін
|
|
|
|
түзілген
|
метал-
|
|
|
|
|
дар
|
|
Сауыр- Тарбағатай
|
Мұз
|
Сауыр-
|
Палео
|
Жан-
|
700 м биіктікте шөлейт зона
|
тау
|
Тарбаға
|
зойлық
|
ғыш
|
|
(3816
|
тай
|
жыныс-
|
тақта-
|
|
м)
|
Барқыт-
|
тар
|
тас,
|
|
|
бел,
|
тақтатас
|
әктас
|
|
|
Тастау.
|
құмтас,
|
|
|
|
|
әктас,
|
|
|
|
|
саздан
|
|
|
|
|
тұрады
|
|
|
Ж
|
Бесба
|
Орқа-
|
Кем-
|
Тақтатас
|
300м ге дейін – шөлді
|
оң
|
қан
|
шар,
|
брийге
|
құмтас,
|
300 – 800 м - шөлейтті
|
ғар
|
(4622
|
Жайыр
|
дейінгі
|
әктас
|
800 – 1800м – далалы
|
Ал
|
м)
|
|
гранит-
|
|
1800 – 2300м - орманды
|
ата
|
|
|
тер мен
|
|
2300 – 3300м- шалғынды
|
уы
|
|
|
кристал
|
|
3300 – 4300м – қарлы
|
|
|
|
ды тақ-
|
|
4300 – 4800м - мұзды
|
|
|
|
тастар-
|
|
|
|
|
|
дан
|
|
|
|
|
|
тұрады
|
|
|
Тя нь
– Ш
ан ь
|
Хан тәңірі (6995
м)
|
Іле Ала- тауы, Кетпен, Күнгей Ала- тауы, Шу – Іле Ала- тауы, Қырғыз жотасы, Талас Ала-
тауы
|
Палезой ға дейінгі жыныс- тар: тақтатас гнейс,әк тас, құмтас, сазды тақтатас
|
Фос- форит, қор- ғасын – мырыш, гипс
|
300м ге дейін – шөлді
800 – 1300 м - шөлейтті 1300м – 2300м - далалы 2300 - 2900м - орманды
2900 – 3800м- шалғынды 3800 – 4300м – қарлы 4300 – 4800м - мұзды
Тянь – Шань деген сөз қазақша «Тәңір шыңы, Аспан тау» дегенді білдіреді
|
§ 18 ҚАЗАҚСТАН КЛИМАТЫ, ТАБИҒАТЫ
Табиғат зонасы
|
Климаты
|
Топырағы
|
Өсімдіктері
|
Жануарлары
|
|
Жазда
|
қаратопырақ
|
Бетеге, боз,
|
Саршұнақ, сұртышқан,
|
Орманды
|
+180-
|
9 % - дық
|
бидайық, арпабас,
|
егеуқұйрық, қосаяқ, түлкі, елік,
|
дала
|
+200 С
|
шірінді оңт
|
қайың, итқонақ,
|
қасқыр, сусар, бұлан, тоқылдақ,
|
0,4 %
|
Қыста -
|
–кке қарай
|
құлпынай, қарағай
|
көкек, күйкентай, қарақұйрық
|
|
170-190
|
бірте – бірте
|
қияқ, жоңышқа ,
|
|
|
Макс. -
|
6 %ға дейін
|
қоян шөп
|
|
|
500
|
азаяды
|
|
|
|
Жауын –
|
|
|
|
|
шашын
|
|
|
|
|
370 – 430
|
|
|
|
|
мм
|
|
|
|
Дала
|
Жазда
|
Қара және
|
Боз, бетеге,
|
Саршұнақ, сұртышқан, қосаяқ,
|
29 %
|
+180 ден
|
қызыл
|
атқонақ, едбелек,
|
түлкі, борсық, қасқыр,
|
|
+ 230 С –
|
қоңыр,
|
еркек шөп,
|
Ақбөкен, безгелдек, тырна,
|
|
қа дейін
|
6 % - дық
|
жайшөп, жусан,
|
шағала, үйрек, сарыала қаз
|
|
жетеді
|
шірінді,оңт
|
итмұрын,
|
|
|
Қыста -
|
-ке. қарай
|
меңдуана,бидайық,
|
|
|
160 - 180
|
азайып қыз-
|
қияқ, құрақ,
|
|
|
Макс. -
|
ғылт күрең
|
дәрілік валериан
|
|
|
400
|
топыраққа
|
|
|
|
Жауын –
|
айналады
|
|
|
|
шашын
|
|
|
|
|
300мм
|
|
|
|
Шөлейт
|
Жазда
|
Ашық қара
|
Бетеге, жусан,
|
|
14 %
|
+220 , +
|
– қоңыр,
|
түймедақ, боздан,
|
|
240
|
шірінді 2-
|
изен, ебелек,
|
|
Қыста -
|
3% ғана
|
теріскен, көкпек,
|
|
150 - 170
|
Саз
|
ши қамыс,
|
|
Макс. -
|
топырақты
|
құрақтал, итмұрын
|
|
500
|
сортаң
|
|
|
Жауын –
|
|
|
|
шашын
|
|
|
|
180 –
300мм
|
|
|
|
Шөл 44 %
|
Жазда Солт.
+240 ,
+ 26 0
Оңт. +280
+ 300
Макс. - 700
Жауын – шашын
|
Қоңыр топырақ, оңт –ке қарай сұр қоңыр, сор, тақыр
|
Селеу, өлеңшөп, боз, жусан, бетеге, еркекшөп, қоңырбас, дермене Дерменеден сантанин дәрісі жасалады.
Сазды шөлдерде ерте көктемде тез өсіп, тез қурап қалатын
эфемерлер өседі.
|
Тасбақа, кірпі, кесіртке, оқжылан, улы өрмекші, бүйі, сарышаян, бүйі , қарақұрт, ақбөкен, қарақұйрық өседі
|
Достарыңызбен бөлісу: |
