Xx ғасырдың екінші жартысында Америка тарих ғылымының дамуының 2 кезеңі болды: 1940 1950 жылдардың соңы мен 1960 1990 жылдардың басы
жүктеу/скачать 0,86 Mb.
|
20ғ Америка
- Бұл бет үшін навигация:
- I.Американдық релятивизм
|
Қазақ Ұлттық Қыздар педагогикалық университеті Тарих және шетел тілдері институты ХХ ғ.Америка тарихнамасының өкілдері Орындаған: Амантаева Б.С Тексерген: Абдиханова А.Е Жоспары
II. «Американдық ерекшелік» идеясы III.Тәуелсіздік үшін соғысты зерттеген прогресшіл тарихшылар Пайдаланылған әдебиеттер I.Американдық релятивизм XX ғасырдың екінші жартысында Америка тарих ғылымының дамуының 2 кезеңі болды: 1940 – 1950 жылдардың соңы мен 1960 – 1990 жылдардың басы. Бұл мерзiмдердiң бiрiншiсiнен керiтартпа көңiлдердiң өсуi, iрi кəсiпкерлiктiң позицияларының күшею байқалды. Бұл кездегі президент – Г. Трумэн тарихшыларды «қырғиқабақ» соғысқа араласуға ашық түрде шақырды. 1965 жылы Конгресс болып Ұлттық гуманитарлық бірлестік құрылды. Ең үлкен ұлттық тарихшылар бірлестігі – Америка тарихшылар қауымдастығы құрамына 20 мың тарихшы кірді жəне олар «Американское историческое обозрение» журналын шығарды. Бұл ұйымның қамқорлығымен мамандандырылған өте түбегейлi тарихи қоғамдар жұмыс iстейдi, олардың ішіндегі ерекше маңызға ие болғандары «Экономикалық тарих қауымдастығы» (1940 жылы құрылған), «Американың əлеуметтік тарихы қауымдастығы», «Аграралық тарих қоғамы», «Негрлердің өмір салтын жəне тарихын зерттеу қоғамы». Көптеген тарихи қоғамдар дін тарихын зерттеді, елтану сипатында үлкен беделге Американың жергілікті тарихы қауымдастығы ие болды. 1970 жылы америка тарихи қауымдастығы саяси тұрғыдан алып қарағанда ресми бағыттты ұстанды. Соғыстан кейінгі жылдары көптомдық басылымдар шықты: 10 томдық «АҚШ экономикалық тарихы», 10 томдық «Оңтүстік тарихы».Басқа елдердің тарихы молынан жазыла бастады. 1960 жылы мұрағат ісі жақсы дамыды. Əртүрлi жазбалар кеңiрек қолданыла бастады, оның ішінде салық құжаттары, аударма құжаттары, əртүрлі діни құжаттар. Көптеген құжаттар университтерде сақталуда жəне тарих факультеттерінің зерттеу бағытына қарай бөлінді. АҚШ-тың 200 жылдығына орай елдiң тарихындағы мерейтойлық мерзiмдерімен байланысты Джефферсонның құжаттарының 50 томдық жинағын шығарды, 62 томдық Б. Франклин құжаттар жинағы жəне де көптеген АҚШ тарихшыларының құжаттары жарық көрді. 1960 жылдары тарихи зерттеулердегi ауызша тарихтың материалдарын қолдану кең өріс алып, негiзiнен университеттерде, ауызша тарихтың жүздеген орталықтары пайда болды. Өзінен кейін куə болатын қажетті құжаттар қалдырмады, əлеуметтік топтардың қоғамдық өмірі туралы мəліметтер ауызша түрде тіркеліп отырды. Американдық тарихнаманың теориялық-əдiстемелiк негiздерiнде 1940-1950 жылдардың соңында релятивизм жəне презентизмге қарай бағытталу күшейдi. Либералды реформист-прогрессисттiк бағыт құлдырауға ұшырады. Ол өте солшыл жəне жеткiлiксiз отан сүйгiштiгінің арқасында маңыздылығын жоғалтты, тек қана кейбір тарихшылар АҚШ тарихындағы əлеуметтiк шиеленістердің мəні туралы жазуға тырысты. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі он жылдықтың алғашқы бiр жартысында «үйлесiмдi мүдделер» теориясы американдық тарихнамада үстемдік етті. Ол американдық қоғам өз тарихи даму жолында қоғамдық-саяси құрылымның iргелi сұрақтары бойынша ерекшеленді жəне əлеуметтiк-саяси сипаттың қандай болмасын түбегейлi даулы мəселелерінің жоқтығын көрсетті. АҚШ қоғамдық саяси институтарында кейбір мəселелерде келіспеушілік болғанымен, барлық саяси үрдіске қатысушылар үшін басты саяси дəстүр жекеменшік құқыққа, экономикалық тұлға философиясына, бəсеке құндылығына сеніммен қарады. Негiзгi орын саяси идеялар жəне доктриналардың рөлiн талдауға берiлдi. Американдық тарихнамадағы бұл бағыттың өкiлдерi Токвильдің «Америкаға демократия» жұмысын насихаттады, бұл еңбекте Америка орта тап өкілдерінің елі ретінде берілген. 1940-1950-шi жылдарда американдық тарихнамадағы неолиберал бағыты ерекше орын алды. Либералды тарихшылар либералды жəне консервативті дəстүрлерi мен күресті жəне АҚШ тарихындағы əлеуметтiк шиленістерді терiске шығармады. Олар АҚШ тарихына ең алдымен консенсустiң идеяларын қолдану керек деп санады жəне олардың пiкiрi бойынша, XX ғасырдың бiрiншi жартысында жүргізілген реформаның қоғам үшiн зиянды «Жабайы капитализм» қызметін бақылауға алды. Олар үшiн қоғамдық дамудың қозғаушы күші орта тап өкілдері болды – зиялы қауым жəне реформист идеологтар халықтың əлеуметтiк өмiр жағдайларын жақсарту үшін альтруистiк немесе өзiмшiлдік себептерді негiзге ала отырып дегенiне жеттi. Реформалардағы маңызды рөлге алға шыққан буржуазиялық қоғамның қайшылықтарын жұмсартқан, ешбір таптық құрамға кірмеген төре мемлекет болды. Неолиберал бағытының тарихшылары, экономикалық үрдістерді зерттеумен қатар, ең маңызды рөлдi қоғамдық дамудың факторлары ретінде идеялы, психологиялық жəне саяси салдарларды да қарастырды. Басты назарда неолибералдық тарихшылар Т. Рузвельттiң, В. Вильсонның, Ф. Д. Рузвельттің, Дж. Кеннедидің əкiмшiлiктері жүргізген реформалар болды. Ірі неолибералды тарихшылар қатарына Р. Хофстедтер жəне А. М. Шлезингер кірді. Хофстедтердің ірі еңбектерінің аты – «Социалдарвинизм в американской мысли» 1944 жылы, «Американская политическая традиция» 1948 жылы жарық көрді. Хофстедтердің ойынша, АҚШ-тың қоғамдық санасында дөрекi дарашылдықтың доктринасымен бірге реформист тенденциясы қатар пайда болды. Хофстедтер реформаның үш негізгі кезеңін көрсетті: аграрлық қозғалыс, 1890 жылғы даму деңгейіне жеткен популизм; 1900-1914 жылдардағы прогресшіл қозғалыс; Рузвельттің «жаңа бағыты». А. М. Шлезингер американдық тарихты либералды реформизмнің ықпалының үдеуi деп қарады жəне оның басты құралы мемлекет болып табылды. Сонымен бiрге ол АҚШ тарихында либералды реформалардың циклi жəне консервативтік консолидациясының мерзiмдерiнің кезектесіп отыратынын айтты. Ірі еңбектері – «Циклы американской истории» жəне 3 томдық «Эпосхана Рузвельта» жұмысы. 1930 жылдарда Шлезингердiң түсiндiруiндегi американдық қоғам өмiрiндегi басты мəселе, iрiлендiрiлген өндiрiстiң жаңа шарттарына американдық қоғамның бейімделуі. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Америка тарихнамасында ішкі саясат мəселесіне көңіл бөліне бастады. Осы мəселемен айналысатын ірі ғылыми орталықтар құрылды. 1946 жылы Колумбия университетінде халықаралық қатынастар факультеті ашылды. Əсіресе, бұл мəселелер мектепте оқытыла бастады. АҚШ-тың екінші дүниежүзілік соғысқа араласуы, Германия мен Жапонияның өз агрессиясын арттыруына алып келді. Көптеген американдық тарихшылар АҚШ-тың КСРО-ға одақтас болғанын сынға алды, олардың ойынша бұл одақтасу əлемдік коммунизмнің дамуына себепкер болды. Əлеуметтiк-экономикалық АҚШ дамуының тенденцияларын 1960 жылдардың басынан сыртқы тұрғыдан қарағанда қалыпты жағдайда болғанмен, ішкі қайшылықтар болды. Жоғары жəне орта таптың жағдайы жақсарды, бірақ кейбір зейнеткерлер мен жастар қиын жағдайда өмір сүрді. Экономикалық өмiрдiң қарама-қайшы құбылыстары қоғамдық санада да бiлiндi. АҚШ-тағы «Жаңа экономикалық тарихты» зерттеуде көбіне сандық əдістерге сүйенді. Бұл бағыттың өкілдерінің зерттеулері өнеркəсіптік төңкеріс тарихына, индустриализацияға, құл иеленушілік, аграрлық тарих тақырыптарына арналды. Америка қоғамының дамуы олардың түсінігі бойынша технологиялық детерминизмен сипатталды. Клиометристердің айтуынша, АҚШ-тың экономикалық тұрғыдан күрт жоғары дамуының себебі шикізаттың нарықсыздығы болды. XIX ғасырда теміржол құрылысы аса маңызды еді. Бұл индустриалдық дамуға оң əсерін тигізді. Консервативті жəне либералды бағыттың өкілдерінің еңбектерінің көп бөлігі Азаматтық соғыс пен оңтүстіктегі құл иеленушілік тақырыптарына арналды. Бұл тақырып бойынша еңбек жазған Р. Фогел жəне С. Энгерман болды. Əсіресе, Р. Фогельдің 2-томдық «Время на распутье» атты еңбегінің арқасында АҚШ ұлттық академиясына жұмысқа орналасты. Олардың ойынша американдық құлдық АҚШ экономикалық жүйесіне оң ықпалын тигізді. Құлдар үлкен плантацияларда жұмыс істеді. Плантациядағы жұмыстар құлдардың өмір сүру жағдайын жақсартты. XIX ғасырдың бірінші жартысы капитализмнің бастапқы қалыптасу кезеңі болатын. Д. Норт, Т. Кохрэн, П. Темин сияқты клиометристер азамат соғысының қажеті жоғын айтқан болатын. Өйткені өнеркəсіп өндірісі 13%-ға азайған еді. Соғыс жылдарында көптеген елдердің өндіріс орындары азайды, бұл ретте АҚШ экономикасы өрледі. 1960 жылдан бастап америка тарихнамасында жаңа бағыт пайда болды, ол – «жаңа əлеуметтік реформа». Бірқатар журналдар шыға бастады, олар: 1967 жылы «Журнал социальной истории» жəне 1970 жылдан бастап «Журнал междисциплинарной истории». «Жаңа қоғам тарихы» шеңберінде ішкі бөлімдер пайда болды. Олар: «Жаңа жұмысшы», «Жаңа қала» тарихы, отбасы тарихы, əйелдер мен балалар мəселесі. «Жаңа əлеуметтік тарих» əлеуметтік құрылымның серпінділігін жəне түрлітүрлі əлеуметтік тұтастықтарды, оның өкілдерінің тыныс-тіршілігімен танысуға тырысты, əлеуметтік психология, этникалық жəне діни топтар, ауылдық жəне қалалық қоғам, отбасы жəне неке, əйелдер жəне əйелдер қозғалысы, маргиналдық қоғамдық топтарды зерттеді. «Жаңа əлеуметтік тарихта» ішкі тұрғыдан біртіндеп ымырашыл-бұқарашыл бағыттар бекіді. Радикалды-бұқарашыл тарихшылар «жаңа жұмысшы тарихының» дамуына үлкен үлес қосты. Бұл салада ірі беделді адам, Нью-Йорк қаласының университетінің профессоры П. Гатман болды. Ол ХІХ ғасырдағы Америка жұмысшы табының тарихын зерттеді. Неоконсерваторлар «Ұлы қоғамды» жақтады, оны құрғандар Дж. Кеннеди жəне Л. Джонсон еді. 1960 жылы жарияланған «қайыршылықпен соғыс» Америка қоғамында əлеуметтік маңызы бар бағдарламаға айналды. 1950-60 жылдары АҚШ ішкі саясат тарихнамасында радикалды-демократиялық бағыт туындайды. Бұл бағыттың негізін салған Уильям Уильямс, көптеген зерттеулердің авторы, сонымен қатар оның еңбектері орыс тілдеріне аударылды. Висконс университетінде оқытушы болды. Радикалды-бұқарашыл бағыт тарихшының экспансияға қарсы əлемді тану айқындамасымен танылды. Олар ұлттық-бостандық қозғалысын мойындады. Радикалдық тарихшылар «қырғиқабақ» соғыстың шығу тегін саралап, жорамал жасады. Олардың ойынша, екінші дүниежүзілік соғыстан кейін КСРО АҚШ-қа ешқандай қауіп тудырмайды. Вьетнам соғысынан кейін радикалды тарихшылардың ықпалы төмендеп, консервативті үрдістер күшейді. АҚШ-тың ішкі саясатында «идеалистер» жəне «реалистер» мектептері бірікті. жүктеу/скачать 0,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|