§27 Дәрі атауындағы жиі қолданылатын болшектер.
Дәрі атау құрамындағы жиі кездесетін бөлшектер дәрінің мінездемесін: химиялық құрамын, терапиялық тиімділігін, анатомиялық жіне физиологиялық сипаттама белгілерін, фармакологиялық қатыстығын білдіреді.Мыс.: тиамин Thiaminum,i n thi- құрамында күкірт бар, анальгин Analginum,i n alg- ауру сезімін білдіретін дәрі т.б.
Жиі кездесетін бөлшектер
№
|
Латынша
|
Казақша
|
Маңызы
|
Мысалдар
|
1
|
-cor-,-card-
|
-кор-
|
жүрек дәрі
|
Corvalolum
|
2
|
-vas-, angi-
|
-ваз-,анги-
|
тамыр кеңейтетін дәрі
|
Angiotropinum
|
3
|
-sept-
|
-септ-
|
зарарсыздандыратын
|
Enteroseptolum
|
4
|
-dol-,alg-
|
-дол-альг-
|
ауру сезімін басатын дәрі
|
Analginum, Promedolum
|
5
|
-pres-,tens-
|
-прес-,
-тенс-
|
гипотензивтік
|
Depressinum, Protensyl
|
6
|
-sed-
|
-сед-
|
тыныштандыратын
|
Seduxen
|
7
|
-pyr-
|
-пир-
|
қызу басатын
|
Amidopyrinum
|
8
|
-easthes-
|
-эстез-
|
жансыздандыратын
|
Anaesthesinum
|
9
|
-test-,-vir-,
-andr-
|
-тест-, -вир-, -андр-
|
аталық жыныс гормон препараты
|
Testoveronum, Androtin
|
10
|
-thyr-
|
тир
|
қалқанша бездің функцияға әсер ететін
|
Thyrotropinum
|
11
|
-myco-
|
-мико-
|
саңырауқұлаққа қарсы
|
Mycoseptinum
|
12
|
-chol-
|
-хол-
|
өт айдайтын дәрі
|
Cholosasum
|
13
|
-cid-
|
-цид-
|
микробқа қарсы
|
Streptocidum
|
14
|
-sulfa-
|
-сульфа-
|
микробқа қарсы, сульфаниламидтер
|
Sulfadimezinum
|
15
|
-cillin-
|
-циллин-
|
антибиотик пенициллин
|
Penicillinum
|
16
|
-mycin-
|
-мицин-
|
микробқа қарсы антибиотик
|
Streptomycinum
|
17
|
-cyclin-
|
-циклин-
|
тетрациклиннен шыққан антибиотик
|
Tetracyclinum
|
18
|
-barb-
|
-барб-
|
ұйықтататын
|
Barbamylum
|
19
|
-cain-
|
-каин-
|
жергілікті жансыздандыратын
|
Novocainum
|
20
|
-cort-
|
-корт-
|
бүйрек үсті қыртысының гормондары
|
Cortisonum
|
21
|
-oestr-
|
-эстр-
|
аналық жыныс гормондары
|
Synoestrolum
|
22
|
-andr-, -ster-
|
-андр-,-стер-
|
аталық жыныс гормондары
|
Androtin
|
23
|
-as-
|
-аз-
|
фермент
|
Collagenasum
|
24
|
-hydr-
|
-гидр-
|
сутекпен судың бар болуы
|
Hydrocortisonum
|
25
|
-ox(y)-
|
-окси-
|
өттектің бар болуы
|
Oxolinum
|
26
|
-yl-
|
-ил-
|
көмір-сутек радикал
|
Barbamylum
|
27
|
-meth-
|
-мет-
|
метил тобы
|
Methylii salicylas
|
28
|
-aeth-
|
-эт-
|
этил тобы
|
Aethazolum
|
29
|
-phen-
|
-фен-
|
фенил тобы
|
Phenacetinum
|
30
|
-benz-
|
-бенз-
|
бензол тобы
|
Benzonalum
|
31
|
-thi-
|
-ти-
|
күкірттің бар болуы
|
Thyaminum
|
32
|
-az-,-zol-,-zin-, -zid-
|
-аз-,-зол-, -
-зин-,-зид-
|
құрамында азот бар
|
Aminazinum
|
33
|
-phthor-
|
-фтор-
|
құрамында фтор бар
|
Phthorotanum
|
34
|
-vit-
|
-вит-
|
құрамында витамин бар
|
Revitum
|
35
|
-mal-,-al-,
-dorm-
-somn-, -hypn-
|
-мал-, ал-,
-дорм-,
-сомн-, гипн-
|
|
Veronalum
Somnolum
|
36
|
-flog-
|
-флог-
|
қабынуға қарсы
|
Flogistin
|
37
|
-aller(g)
|
-аллер(г)
|
фллергияға қарсы
|
Allergol
|
38
|
-ur-
|
-ур-
|
несеп айдағыш
|
Urotropinum
|
39
|
-lax-
|
-лакс-
|
іш жүргізетін дәрі
|
Laxosept
|
40
|
-verm-,-helm-
|
-верм-,
-гельм
|
ішек құртқа қарсы
|
Iniverm, Helmintin
|
41
|
-thromb-
|
-тромб-
|
қан ұюына қарсы
|
Thrombosan
|
42
|
-haemat-
|
-гемат-
|
қанға әсер ететін
|
Haematogenum
|
43
|
-api-
|
-апи-
|
арадан алынған зат
|
Apilacum
|
44
|
-vip-
|
-вип-
|
жылан уы
|
Viprosalum
|
45
|
-menth-
|
-мент-
|
жалбыздан алынған
|
Mentholum
|
46
|
-ichth-
|
-ихт-
|
балықтан алынған
|
Ichthyolum
|
47
|
-papaver-
|
-папавер-
|
көкнәрдан алынған
|
Papaverinum
|
48
|
-orex-
|
-орекс-
|
тәбетті түсіретін
|
Anorex, Cloforex
|
§28 Жаттығулар.
1. Дәрі препараттардың мағынасын беріңіз:
Corvalolum, Cardiovalenum, Sedalginum, Valosedan, Apressinum, Angiotensinamidum, Promedolum, Antipyrinum,Testoveronum, Agovirinum, Androfort, Thyrotropinum, Cholosasum, Streptocidum, Mycoseptinum, Enteroseptolum,Valocardinum, Bicillinum, Aёvitum, Valosedan, Chlorophthalmum.
§29 Есептік және реттік сан есімдер:
Араб.
|
есептік сан есім
|
реттік сан есім
|
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13
14
15
100
1000
|
unus,a,um
duo,duae, duo
tres,tria
quattuor
quinque
sex
septem
octo
novem
decem
undecim
duodecim
tredecim
quattuordecim
quindecim
centum
mille
|
primus,.a, um
secundus,a,um
tertius,a,um
quartus,a,um
quintus,a,um
sextus,a,um
septimus,a,um
octavus,a,um
nonus,a,um
decimua,a,um
undecimus,a,um
duodecimus,a,um
tretius,decimus,a,um
quartus decimus,a,um
quintus decimus,a,um
centissimus,a,um
millissimus,a,um
|
Медициналық терминдерде есіптік сан есімдер зат есімнің алдында жазылады. 1,2,3 сан есімдер род түріне бөлінеді: unus,a,um; duo, duae, duo; tres,tria. Тек қана unus,a,um сан есіммен зат есімдер жекеше түрде жазылады. Қалған сан есімдерімен зат есімдер қопше түрде қолданылады.Мысалы:una vertebra, unus dens, unum ligamentum, unus processus, duae vertebrae, duo dentes, duo ligamenta; tres vertebrae, tres dentes, tres sulci, tria ligamenta.
Қалған сан есімдер родқа бөленбейді: quattuor flores, quingue costae, sex processus, septem dentes, centum homines, mille homines etc.
Медициналық терминдерде реттің сан есімдер анықтауыш терінде қолданылады, зат есімнен кейін жазылады және род түрде, септікте, сан түрінде қиысады.
бірінші омыртқа - vertebra prima
екінші буын - ligamentum secundum
үшінші тіс - dens tertius
төртінші өсінді - processus quartus
жетінші қабырға - costa septima etc.
Гистологиялық номенклатура мен клиникалық терминологияда реттік сан есімнен құралған сын есімдер: primarius,a,um - бірінші реттік ; secundarius,a,um - екінші реттік. мысалы: glaucoma primarium, glaucoma secundarium; colitis primaria, colitis secundaria; arthritis primaria, arthritis secundaria.
Сан есім - приставкалар
мағына
|
латын приставка
|
мысалдар
|
Грек приставка
|
Мысалдар
|
жарты
бір
екі
үш
төрт
бeс
алты
жеті
сегіз
|
semi-
uni-
bi-
tri-
quadri-
-
-
-
-
|
semilunaris,e
жарты айлық
unicornis,e
бір мүйізді
biceps,itis
екі басты
trigeminus,a,um
үшті
quadriceps,ipitis
төртбасты
-
-
-
-
|
hemi-
mono-
di-
tri-
tetra-
pent-
hex-
hept-
octo-
|
hemispherium
жарты шар
mononucleosis
dicheilia
қос ерін
trioxasinum,i n
триоксазин
tetraboras,atis m
тетраборат
pentaminum,i n
пентаминум
hexenalum,i n
гексенал
heptylresorcinum,i n
гептилрезорцин
octoestrolum,i n
октэстрол
|
Осімдіктердің атаулары
Absinthium, i n жусан
Adinis,idis m,f жанаргүл
Aloё,es f алоэ, жүзжылдың
Althaea,ae f жалбызтікен
Anisum,i n әніс, бәден
Belladonna,ae f ит жидек
Betula,ae f ақ қаин
Cacao какао
Calendula,ae f календула, қырмызы
Chamomilla,ae f түймедақ
Citrus,i f (limon) лимон, терек
Convallaria,ae f меруертгүл
Coriandrum,i n кориандр
Crataegus,i f долана
Cucurbita,ae f кәдімгі асқабақ
Digitalis,is f оймақгүл
Eleutherococus,i m элеутерокок
Eucalyptus,i f эвкалипт
Farfara ae f иманжапырақ
Frangula,ae f ит шомырт
Glycerrhiza, ae f мия
Granatum,i n анар
Helianthus,i m күнбағыс
Hypericum,i n шайқұрай, шайшөп
Mentha, ae f жалбыз
Mentha piperita бұрышты жалбыз
|
Millefolium,i n мыңжапырақ
Mytrillus,i m қаражидек
Oleander,dri m олеандр
Papaver,eris n көкнәр
Persicum,i n шадбалы
Piper,eris n бұрыш
piperitus,a,um бұрышты
Quercus,us f емен
Rheum,i n рауғаш
Ribes,is n қарақат
Ricinus,i m майкене
Rosa,ae f раушан гүл
Salvia,ae f шәлім
Schizandra ae f лимон ағашы
Senna,ae f сана
Sorbus,i f шетен
Strophanthus,i n строфантин
Strichnos(us),i m чилибуха
Tereienthina,ae f теребентин, сағыз
Thea,ae f шай
Thermopsi,idis f термипсис
Thymus,i m жебір, тасшөп
Triticum,i n бидай
Urtica,ae f қалақай
Uva,ae f жүзім
Valeriana,ae f шүйгеншөп
|
Достарыңызбен бөлісу: |
