Заң” факультеті “Саясаттану” кафедрасы
жүктеу/скачать 22,39 Kb.
|
әлеуметтану
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырыбы: Әлеуметтік зерттеу дизайны Қабылдаған: Туркеева С.М Орындаған: Кыргызханов Сұңқар Тобы: ЮМ-21 1к6 ШЫМКЕНТ 2022
- Әлеуметтанулық зерттеу дизайны
- Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Габдуллина К.Р., Раисов Е.Р. Социология. Алматы, 2008. 2. Әбсаттаров Р.Б., Дәкенов М. Әлеуметтану. Оқу құралы. Алматы, 2007.
- 3. Әлеуметтану. Оқулық Алматы: «Қазақ университеті», 2005. 1-2 кітап. 4. article.com,melimde.com
|
Қазақстан Республикасы Ғылым және Жоғары білім министрлігі М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Университеті “Заң” факультеті “Саясаттану” кафедрасы СӨЖ Тақырыбы: Әлеуметтік зерттеу дизайны Қабылдаған: Туркеева С.М Орындаған: Кыргызханов Сұңқар Тобы: ЮМ-21 1к6 ШЫМКЕНТ 2022 Жоспар: 1.Зерттеу мәселесі. Болжамдар. 2.Айнымалылар. Іріктеу. 3.Ақпаратты жинау әдістері. Сапалық және сандық әдістер. Мәліметтерді талдау. Әлеуметтанулық зерттеу дизайны Әлеуметтану - білім жүйесі ретінде әлеуметтік шынайылық фактілерін зерттеуге негізделеді. Әлеуметтанулық зерттеу - тәжірибеде қолдану үшін зерттелетін құбылыс жайлы шынайы деректер алу мақсатында әдіснамалық, әдістемелік және ұйымдастыру-техникалық процедуралардың логикалық кезеңдік жүйесі. Әлеуметтік зертттеулер — қоғамды біртұтас әлеуметтік-мәдени жүйе ретінде қарастыратын және бастапқы социологиялық ақпараттарды жинаудың, өңдеп, талдаудың айрықша әдістері мен тәсілдеріне сүйене жүргізілетін зерттеу түрі. Социологиялық зерттеу - нақты теориялық және әлеуметтік проблемаларды шешу үшін зерттелетін объекті жөнінде жаңа білім алуға мүмкіндік беретін теориялық және эмперикалық рәсімдер жүйесі. Социологиялық зерттеу түрлері мыналарға байланысты: 1. Мақсаты және теориялық бағдары. 2. Социологиялық зерттеудің екінші бір түрлері: материалды таңдау әдісі. 3. Үшінші түрі зертеудің динамикасы мен статистикасынан анықталады. Нақты социологиялық зерттеу арнайы құжатқа - социологиялық зерттеу бағдарламасына сәйкес жүргізіледі. Егер әлеуметтік мәселені белгілі құралдармен шешуге болса, онда бұл тәжірибелік мәселе болып табылады. Ғылыми мәселелерді шешудің ерекшелігіне жаңа білім алу, сондай-ақ мәселенің тәжірибе аспектісін ғылымимен ұштастыру жатады.Зерттеу мәселесін тұжырымдау үрдісінде едәуір толық және айқынды көрініс алуға тырысады. Шын әлеуметтік жағдайды көрсетпейтін немесе бұрын шешілеген қиындықтарды алға мақсат етіп қоюдан бас тарту керек. Кең жоспарлы мәселелерді қоюдан да бас тартқан жөн, себебі бір зерттеу шеңберінде бірнеше мәселерді шешу мақсатсыз болып келеді. Зерттеу барысындағы алғашқы қадам - зерттелетін проблеманы анықтау. Біз тақырыпты өз тәжірибеміз бен бақылауымызға байланысты таңдай аламыз. Мысалы, «афроамерикалықтар ақнәсілді америкалықтарға қарағанда, жұмыссыздық пен кедейлікке көбірек ұшырайды» деген тұжырымды алайық. Немесе осы тұжырымды негізге ала отырып, «мектеп пен жұмыстағы кемсітушілік салдарынан ақ нәсілді америкалықтарға қарағанда, афроамерикалықтар арасында жұмыссыздық пен кедейлік деңгейі жоғары» деген болжамнан бастауымызға болады. Қандай жағдайда да алдымен зерттегіміз келетін нәрсе жайлы көбірек білу үшін басқа ғалымдардың зерттеулерін шолудан бастау керек. Егер сол проблема бойынша жақсы зерттеулер жүргізілсе және кейбір проблемалар жөнінде теориялық түсіндірмелер жасалған болса, онда зерттеуден күтілетін нәтижені гипотеза түрінде сипаттауға болады. Гипотеза дегеніміз - теория дұрыс болған жағдайда шығатын қорытынды жайлы тұжырым. Гипотеза сынамалы болуы керек, яғни қандай да бір түсіндірменің дұрыс я бұрыстығын деректер арқылы анықтау жолдары болуы тиіс. Мысалы, «афроамерикалықтардан гөрі ақ нәсілділер жақсы жұмысқа лайық» деген пікірді сынап көру мүмкін емес, алайда «ақнәсілділер жақсы жұмысқа афроамерикалықтарға қарағанда көбірек орналасады» деген болжамды сынап көруге болады. Айнымалы шамаларды түсіну. Проблеманың ауқымын зерттей алатындай етіп тарылту үшін ғалымдар адамдарға емес, айнымалы шамаларға зер салады. Айнымалы шамалар адамдар, жағдайлар я топтар арасында әркелкі болып келеді (Бабби, 2010). Егер афроамерикалықтар мен ақ нәсілділер арасындағы жұмыссыздық деңгейін талдағымыз келсе, нәсіл және жұмыссыздық деген екі айнымалы шама туралы ақпарат жинауымыз керек. Бұл айнымалы екі шаманың себеп-салдарлық байланысына болжам жасаған кезде, себеп - тәуелсіз айнымалы шама, ал салдар - тәуелді айнымалы шама болады. Біздің мысалда: нәсіл - тәуелсіз айнымалы шама, ал жұмыссыздық - тәуелді айнымалы шама, яғни біз жұмыссыздықтың нәсілге тәуелді екенін болжаймыз. Айнымалы шамаларды анықтау. Ерекшелікті сипаттап, гипотезаны тексеру үшін әрбір айнымалы шама дәл анықталуы тиіс. Мысалы, нәсілдер арасындағы жүмыссыздық деңгейінің айырмашылықтарын сипаттамас бұрын адамның жұмыссыз екеніне көз жеткізіп алуымыз керек. Айнымалы мәнді қалай өлшеуге болатынын анықтау процесі операцияландыру деп аталады, ал айнымалы мәнді пайдалану үшін қолданылатын нақты анықтама оның операциялық анықтамасы болып табылады. Осы анықтамалар туралы ортақ бір тоқтамға келу қиын болуы мүмкін. Мысалы, АҚШ үкіметі белсенді түрде жұмыс іздеп, бірақ таба алмай жүрген адамдарды «жұмыссыз» деп атайды. Әлеуметтану-адамдар мен топтардың өзара әрекетке түсуін, сондай-ақ өзара әрекетке түсуді түзетін мінез-құлық ережелерін зерттейді. Бүл орайда, өзара әрекетке түсу үлгілеріне баса назар аударылады - бүл үлгілер қалай дамиды, оларды қалай қолдануға болады және қалай өзгереді деген сұрақтар қарастырылады. Әлеуметтану қоғамдық ғылымдардың бірі ретінде саясаттану, экономика, психология және антропология сияқты ғылымдармен тығыз байланысты. Осы салалардың бәрі адамның әлеуметтік мінез-құлқын және белгілі бір дәрежеде қоғамды зерттейді. Бұдан басқа, бұл салалар жаңа білімді қалыптастырудың ең жақсы тәсілі ретінде ғылыми әдіске назар аударады. Әлеуметтану - білім жүйесі ретінде әлеуметтік шынайылық фактілерін зерттеуге негізделеді. Әлеуметтанулық зерттеу - тәжірибеде қолдану үшін зерттелетін құбылыс жайлы шынайы деректер алу мақсатында әдіснамалық, әдістемелік және ұйымдастыру-техникалық процедуралардың логикалық кезеңдік жүйесі. Әлеуметтік зерттеулер — қоғамды біртұтас әлеуметтік-мәдени жүйе ретінде қарастыратын және бастапқы социологиялық ақпараттарды жинаудың, өңдеп, талдаудың айрықша әдістері мен тәсілдеріне сүйене жүргізілетін зерттеу түрі. Социологиялық зерттеу - нақты теориялық және әлеуметтік проблемаларды шешу үшін зерттелетін объекті жөнінде жаңа білім алуға мүмкіндік беретін теориялық және эмперикалық рәсімдер жүйесі.Социологиялық зерттеудің екінші бір түрлері: материалды таңдау әдісі. Үшінші түрі зертеудің динамикасы мен статистикасынан анықталады. Нақты социологиялық зерттеу арнайы құжатқа - социологиялық зерттеу бағдарламасына сәйкес жүргізіледі. Егер әлеуметтік мәселені белгілі құралдармен шешуге болса, онда бұл тәжірибелік мәселе болып табылады. Ғылыми мәселелерді шешудің ерекшелігіне жаңа білім алу, сондай-ақ мәселенің тәжірибе аспектісін ғылымимен ұштастыру жатады. Зерттеу мәселесін тұжырымдау үрдісінде едәуір толық және айқынды көрініс алуға тырысады. Шын әлеуметтік жағдайды көрсетпейтін немесе бұрын шешілеген қиындықтарды алға мақсат етіп қоюдан бас тарту керек. Кең жоспарлы мәселелерді қоюдан да бас тартқан жөн, себебі бір зерттеу шеңберінде бірнеше мәселерді шешу мақсатсыз болып келеді. Зерттеу барысындағы алғашқы қадам - зерттелетін проблеманы анықтау. Біз тақырыпты өз тәжірибеміз бен бақылауымызға байланысты таңдай аламыз. Мысалы, «афроамерикалықтар ақнәсілді америкалықтарға қарағанда, жұмыссыздық пен кедейлікке көбірек ұшырайды» деген тұжырымды алайық. Немесе осы тұжырымды негізге ала отырып, «мектеп пен жұмыстағы кемсітушілік салдарынан ақ нәсілді америкалықтарға қарағанда, афроамерикалықтар арасында жұмыссыздық пен кедейлік деңгейі жоғары» деген болжамнан бастауымызға болады. Әлеуметтік зерттеу мынадай функцияларды жүзеге асырады: Диагностика. Яғни зерттеу кезінде объектінің жағдайын түсіну үшін бағытталған әлеуметтік зерттеу болып табылады. Ақпараттың дәлдігі. Яғни, зерттеу процесінде жиналған барлық ақпарат болып табылады дәл болуы тиіс. бұрмалау түзетулердің жағдайда жасалуы тиіс. Болжау. Зерттеу нәтижелері қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болжамдар жасау мүмкіндік және ықтимал перспективаларын белгілеу. Дизайн. Зерттеу нәтижелері бойынша, сондай-ақ таңдалған зерттеу саласындағы ықтимал өзгерістерге түрлі ұсынымдар әкелуі мүмкін. Ақпараттандыру. әлеуметтік зерттеулер нәтижелері жария жасалуы тиіс. Олар сондай-ақ белгілі бір ұпай түсіндіруге, адамдарға белгілі бір ақпаратты беруге міндетті. Жандандыру. Байланысты әлеуметтік зерттеулер қорытындысы белсендірілген немесе ғылыми-зерттеу объектісінің әртүрлі мәселелерді шешу бойынша түрлі әлеуметтік қызметтерді неғұрлым белсенді жұмысын, және қоғамдық ұйымдар тудырып болады. Негізгі түрлері: Әлеуметтік зерттеулердің негізгі түрлері қандай? 1.Академиялық зерттеу. 2.Қолданбалы ғылыми зерттеулер. Біз бірінші түрі туралы айтар болсақ, қазіргі зерттеу яғни, теориялық негізде аяқталғаннан бағытталған. нақты таңдалған аймақта Е. Gain білім. Қолданбалы ғылыми зерттеулер қоғамдастықтың әлеуметтік өмірдің белгілі бір аймағын талдауға бағытталған. Әлеуметтану XVIII және XIX ғасырлардағы саяси, экономикалық және интеллектуалдық төңкерістер кезінде зерттеу саласы ретінде пайда болды. Классикалық әлеуметтану әлеуметтік орта шарттарымен адамның детерминациясы мен объективті әлеуметтік құрылымды мойындауынан туындайды. Сондықтан Э. Дюркгейм бі- лім беруді еңбек бөлінісі үдерісі кезінде пайда болған әлеуметтік институт ретінде қарастырады. Э. Дюркгейм өзінің «Еңбек бөлінісі» жұмысында әлеуметтік қызығушылық индивидтердің құрылымдық өзара байланыстылығында пайда болады және осыған сәйкес білім беру арнайы әлеуметтік тәртіпке үйрету, әлеуметтік тәрбие түрін білдіреді деген. Себебі Дюркгейм әлеуметтік тұрақтылыққа қауіп төнуіне қызығушылық танытады, осы тұрғыда жастар «анықталмаған қызығушылытары бар» тұлғалар тобы ретінде сипатталады, оларды білім беру үдерісі кезінде әлеуметтендірмесе, өзара байланыстылықты сезінуі айқындамаса, әлеуметтік консенсусты бұзушылар тағдыры күтеді. Егер моральдық дәстүрлер отбасында беріліп отырса, тұлға туған «бейіндік» тобында, қазіргі қоғамда әлеуметтік байланыстарының анонимділігімен арнайы моральдық нормаларды габитуализациялайды, ұжымдық ар-ұждан білім беру саласында беріледі. Білім беру әлеуметтік интеграция нормасын енгізу арқылы әлеуметтік тәртіпті қолдайды. Арнайы функцияларды игеру арқылы ғана индивид әлеуметтік тәуелдіге айналады және әлеуметтік стандарттарға сәйкес әрекет етуге мәжбүр болады. Индивид білімдерге сүйене отырып «өзінікін» және өзгенікін ажыратып, әлеуметтік капиталды жинақтай алады. Тұлғаның білім беру саласындағы әлеуметтенуі мәжбүрлі, себебі «индивидтің ерекшелігі» немесе моральдық беделге сүйену оның әлеуметтік нормасына байланыссыз қысымшылыққа ұшырайды. Осы аралықта Дюркгейм әлеуметтік жүзеге асыру аумағындағы еркіндіктің мүмкін еместігін ескертеді, себебі «өлшемсіздік» аномия жағдайындағы дезинтеграция мен шиеленістерге алып келеді. Білім беру, басқа да институттарға қарағанда мүмкін болатын еркіндікке жол береді, олай болмағанда индивид әлеуметтік нормалардың пайдалылығын жоққа шығарады. Жас ұрпақтың әлеуметтенуі әлеуметтік шағын ортаға енуімен жүзеге асырылады және оны «қоғамдық идеал диалогта қоғамдық қарама-қайшылық болып табылады» деп пайымдауға негіз бар. Сәйкесінше, қоғам білім беру саласында жастарды тәрбиелейді, оны ұжымдық қызметке араласуын мүмкін етеді және жас халықтан білім алуды жастарды тәрбиелейді, оны ұжымдық қызметке араласуын мүмкін етеді және жас халықтан білім алуды таңдау қарасты емес. Бірақ жастар, Э. Дюркгеймнің теориясының маңызды сәті, әлеуметтік жүзеге асырудың жаңа түріне алып келеді, оның ересектер өміріне келуі білім алудың ірілену мүмкіндігін едәуір азайтады. Білім алуда жастар кәсіби өзіндік таңдау жасайды, ол қоғам дамуы үшін маңызды. Жаңа кәсіби топтар кәсіби функциялардың жан-жақтылығы органикалық ынтымақтастығын тудырады. Жастар ұжымдық сананы рационалдайды, себебі еңбек бөлінісі ережесі бойынша әрекет етеді және білім алуға «өмірлік бейбітшілдік құрылуына» талап қояды. Дюркгеймнің пайымдауынша білім алу «өмір сүрудегі күреске» біліктер мен білімдерге бәсекелесу ретінде үйретеді. Білімсіз индивид азаматтық ұрысты, жанжалды және қылмыстарды құптайды. Себебі, аға ұрпақтың беделі уақыт өте келе әлсірейді, білім беру қоғамдық бедел мен «нормаларға сәйкестік» ережелерін қолдауды өзіне алады. Дәстүр мен наным-сенімдерді рационализм мен ғылым алмастыра бастады. Мұндай текетірестің айқын көрінісі француз революциясы болды: 1789 жылы басталған қанды көтеріліс ескі әлеуметтік құрылымдарды жоюды мақсат етті. Қантөгісболмаса да индустриалдық революция одан да қаттыәсер етті. XIX ғасырдағы интеллектуалдық еңбектердің дүниеге келуіне түрткі болып, мәселен, Чарльз Диккенстің романдарымен КарлМаркстың революциялық теорияларының өзегіне айналды.Сондай-ақ бұл жайт қоғамды эмпирикалық зерттеугеде ынталандырды.Ғылыми зерттеулер жаңа кәсіп түріне айналды, ал жұрт бұдан көп үміт күтті. Әлеуметтанудың негізін салушы деп саналатын бес ғалымның - ОгюстКонт, ГербертСпенсер, ЭмильДюркгеймнің еңбектеріне тоқталатын болсақ: Огюст Конт (1798-1857) Әлеуметтану тарихындағы алғашқы ірі тұлға француз философы болды Ол осы саланың негізін салушы болып саналады. Негізгі еңбектері: «Позитивтік философия курсы», «Позитивистік катехезис», «Позитивтік философия рухы туралы талдау» және т.б.1839 жылы «әлеуметтану» терминін алғаш енгізген де осы ғалым. О.Конт жалпы қоғамның дамуын адамдардың интелектуальды ақыл-ойының - санасының бір ізгілікпен дәйекті дамуының үш кезеңі, яғни теологиялық, метафизикалық және позитивтік сатыларын тұжырымдау арқылы түсіндіреді. Теологиялық сатыда адам қандай да бір құбылыс, процесс, зат болмасын, оларды діни тұрғыдан түсіндіруге тырысты, оларға табиғат пен өмірге байланысы жоқ ғажайып, абстрактілі ұғымдарды қолданды. Метафизикалық сатыда адам табиғаттан, өмірден тыс абстрактілі ұғымдардан бас тартты, ендігі жерде құбылыстарды, процесс, олардың мәні мен себебін философиялық абстракциялы ұғымдардың негізінде түсіндіруге тырысты. Позитивтік сатыда адам құбылыс, процестердің , заттардың абстрактылымәндері мен мазмұндарынан, себептерінен бас тартты. Ол тек қана құбылыстарды бақылап, олардың арасындағы тұрақты байланыс пен қатынастарды белгілеп отырды. Конт - әлеуметтік жағдайларға ғылыми әдістерді қолдануды ұсынған алғашқы зерттеушілердің бірі. Ол қалыптастырған позитивизм философиясы әлеуметтік әлемді табиғи әлем сияқты бірдей ғылыми дәлдікпен және сенімділікпен зерттеуге болатынын негіздеді. Оның пайымдауынша, ғалымдар әлеуметтік мінез-құлықтың заңдарын анықтағаннан кейін оны болжай алады және басқара алады. Алайда молекулярлық мінез-құлықты болжай алатынымыздай, адам мінез-құлқын дәл болжай алатынымызға сенетін ғалымдар аз екеніне қарамастан, ғылыми әдіс әлеуметтанудың негізгі ұғымы болып қала береді. Конттың ғылымға қосқан тағы бір үлесі - қоғамды түсіну үшін әлеуметтік тәртіптің және әлеуметтік өзгерістің көздерін іздеу қажет екенін дәлелдеуі. Әлеуметтік қүрылым (тәртіп) және әлеуметтік процесс (өзгерістер) ұғымдарының аясында бұл проблемалар әлеуметтік зерттеулердің басты бағыты болып қала береді. Герберт Спенсер (1820-1903) Әлеуметтанудағы алғашқы ғалымдардың бірі - британдық философ-ғалым болды. Спенсер әлеуметтік және табиғи өмірдің дамуына эволюция себеп болды деп санайды. Ол қоғамды алып жаратылысқаұқсатады: жүрек пен өкпе ағзаның өмірін қамтамасыз ету үшін бірігіп жұмыс істейтіні сияқты қоғамныц бөліктері де қоғамды сақтау үшін бірге жұмыс істейді. Бұл идеялар арқылы Спенсер әлеуметтік зерттеулерді бағыттайтын екі негізгі қағиданы қалыптастырды. Біріншіден, ол «әр қоғам - қоршаған ортаға бейімделу» деп түсіну керек деген қорытындыға келді. Бүл бейімделу қағидаты бойынша қоғамды түсіну үшін өсу мен өзгерістер процесіне баса назар аудару керек. Бұл, сондай-ақ қоғамды ұйымдастырудың бір ғана жолы «дұрыс» болмайтынын білдіреді. Керісінше, түрлі жағдайларға байланысты қоғам да өзгеріп отыратынын байқатады. Спенсердің әлеуметтануға қосқан екінші үлкен үлесі - оның ғылыми әдіске қатысты ұстанымы болды. Өз заманындағы көптеген ғалымдармен салыстырғанда Спенсер зерттеу барысында моральдық бейтараптық пен мұқияттықтың маңыздылығын дәлелдеді. Таптық жіктеліске, патриоттыққа және теологияға деген жалған көзқарастар туралы еңбектерінде ол әлеуметтанушыларға қоғамды зерттеген кезде өз пікірін және қалауын таңбауы керектігін ескертті. Эмиль Дюркгейм (1858-1917) өмірі Маркстың өміріне ұқсас болды. Алайда Маркс Англияда қуғынға ұшыраған кезде, Дюркгейм Францияның ең таңдаулы университет - Сорбоннада профессор болып қызмет етті. Дюркгейм қоғамды жоққа шығармай, оны мойындады. Оның зерттеулері қоғамның түрақтылығын сақтауға және тұрақты қоғамның жеке адамдардың бақытты болуына көмектесетінін түсіндіруге арналған. Маркстың мұрасы - әлеуметтік конфликтер мен әлеуметтік өзгерістерді көрсететін теория болса, Дюркгеймнің мұрасы әлеуметтік түрақтылықты көрсететін теория болып саналады. Дюркгеймнің басты ойларының бірі - «әлеуметтік тұрақтылық - әлеуметтік тәртіп пен еркіндіктің арасында лайықты теңгерім болуын қажет етеді» деді. «Суицид» деп аталатын зерттеуінде Дюркгейм қатаң тәртіп пен шексіз еркіндік адамдардың өзін-өзі өлгіруіне себепкер болатынын айтады. Жазмыштық (фаталдық) суицид қоғамда еркіндік аз және тәртіп қатал болған жағдайда орын алады: әлеуметтік институттар мінез-құлыққа шектеу қойған кезде адам өзін торға түскендей сезінеді. Ал аномиялық суицид еркіндік тым көп, тәртіп тым аз болғанда өршіп кетеді: қоғамның ықпалы жеке адамның ынталылығын ескермейді . Мысалы, қазіргі уақытта ата-анасынан, діннен, мектеп пен сыныптастарынан аулақтау жүретін жас америкалықтар арасында өз-өзіне қол жүмсау көрсеткіші жоғары, себебі олар аталмыш тараптардан қандай да бір бақылауды сезінбейді . Дюркгейм әлеуметтанушылар арасында да белгілі, себебі ол - әлеуметтік өмірдің қалай жұмыс істейтінін түсіну үшін статистиканы пайдаланудың маңыздылығын айтқандардың бірі. Ол айғақтарға ғана сүйенетін бейтарап бақылаушы болуға тырысты. Әлеуметтану қалыптасқан ғылымга айналғаидықтан, әлеуметтік ғылымның стандартты үлгісі ретінде объективті бақылаудың бұл идеясы Маркстың әлеуметтік белсенділігін алмастырды. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Габдуллина К.Р., Раисов Е.Р. Социология. Алматы, 2008. 2. Әбсаттаров Р.Б., Дәкенов М. Әлеуметтану. Оқу құралы. Алматы, 2007. 3. Әлеуметтану. Оқулық Алматы: «Қазақ университеті», 2005. 1-2 кітап. 4. article.com,melimde.com жүктеу/скачать 22,39 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|