буылтық құрттарда
пайда болды. Олар екі бойлық
тамырдан:
арқа
же
құрсақ
тамырдан же
буылтық тамырлардан
тұрады.
Ұлулардың
қан
айналу
жүйес
ашық
,
тамырлары
аз
болып
келед
же
олар
ашылады
,
қан
болса
дене
қуысына
төг лед
.
Б р нш
болып
жүрек
пайда
болды
.
Буынаяқтылардың қан айналу жүйесі
Буынаяқтылар үш классқа бөлінеді:
шаянтәріздестер,өрмекшітәріздестер,бунақденелілер(жәндіктер)
Буынаяқтылардың қан тарату жүйесі
ашық,
Шаянның жүрегі
баскөкірегінде орналасқан бесбұрышты қапшық тәрізді. Өрмекшінің
жүрегі құрсағында орналасқан көпқуысты түтікше сияқты.
Омыртқалылардың қан айналу жүйесі -
тұйық,
қанның түсі
қызыл
барлық класстың,тамырдан тыс ақпайды,әртүрлі қуысқа бөлінген жүрегі
бар:
жүрекше
мен
қарынша
.
Балықтардың
жүрегі
екі қуысты
ж\е қан айналымның
бір шеңберлі.
Қосмекенділер
(бақа) құрлыққа шыққан ең алғашқы омыртқалы
жүрегі
үш қуысты
.Екі жүрекше мен бір қарыншадан тұрады.
Бауырмен жорғалаушылар
(жылан,тасбақа,кесіртке) жүрегі
үш
қуысты.
Қарыншаларында
перде
болады.
Барлық сүт қоректілер мен құстар
(ит сиыр,адам) жүрегі
төрт
қуысты. Екі жүрекшеден ж\е екі қарыншадан тұрады.
Өкпесімен тыныс алатын омыртқалылар (қосмекенділер,бауырмен
жорғалаушылар,құстар мен сүтқоректілер) қан айналым шеңбері
екеу.Үлкен қ.а.шеңбер өкпеден басқа бүкіл денеден өтеді. Кіші қ.а.
шеңбер өкпе ар\ы өтеді.
5 бөлім.Тірі ағзалардың қоректенуі
Жапырақтың құрылысы мен
қызметі
Жапырақтың қызметі
Фотосинтез: H2O (су) + CO2 (көмір қышқыл газ)=C6H12O6 (глюкоза\қант\көмірсу)
+ O2 (оттегі)
Судың булануы
Фотосинтезге де, тыныс алуға да қажет газ алмасу
Өсімдік екі әдіспен қоректенеді:
Минералды қоректену
ж\е
Ауа арқылы
қоректену.
Қоректену
:
Минералды қоректену
- топырақтан заттарды сіңіру,ол тамыр арқылы
жүзеге асырылады.
Ауа арқылы қоректену -
ауадан жарық ж\е заттардан сіңіру ,бұл
үдеріс жапырақтарда жүреді.
Жапырақтардың қызметі:
Фотосинтездеуш
ұлпа
жасушалары
-
паренхима
,
жоғарғы
қабаты
бағаналы
паренхима
деп
аталады
,
Жапырақтың ішкі құрылысы
Жоғары сатыдағы өсімдіктердің тасымалдаушы
ұлпалары. Транслокация.
Транслокация -еріген қоректік заттардың тамырлы
өсімдіктердің бір бөлігінен екінші бөлігіне
тасымалдануы. Оның екі түрі бар:
Флоэма- өткізгіш ұлпа,жапырақтан сабаққа же тамырға
фотосинтез барысында түзілген органикалық заттарды
тасымалдайды.Флоэма бойынша заттар АТФ ті жұмсап
жылжиды. Көбінесе 90% ға жуығын дисахарид сахароза
құрайды.
Флоэма бойынша заттар тасымалына әсер етуші
сыртқы орта факторлары.
• Температура кез келген ағзадағы зат алмасу
қарқындылығына әсер етеді. Фотосинтез процесінің
жүруі тікелей температураға тәуелді. Қоршаған орта
температурасы артқан сайын фотосинтездің болу
жиілігі де артады.Флоэма бтйынша ерітінділердің
қозғалысы да температураға тәуелді.
•Ылғалдылық жетіспеуінен флоэма бойынша заттар
тасымалы баяулайды. Бор,Фосфор,же калийдің
өсімдіктерде жеткілікті болуы флоэма бойынша заттар
тасымалын жылдамдатады.
• Жарық флоэма бойынша тасымалға жанама әсер етеді.
Жарық болмаса фотосинтез процесі жүрмейді. Жарық
мөлшері артқанда фотосинтез жылдамдығы да өзгереді.
( Түнде де флоэма бойынша заттар тасымалы болады,
бірақ баяу жүреді.)
Ксилема- тамырдан жоғары қарай сабақ пен жапыраққа
заттарды (су мен топырақтан алынған басқа элементтерді)
тасымалдайды.
Сыртқы және ішкі факторлардың транспирацияға
әсері
транспирация - жапырақтың суды буландыру үдерісі. Ол
барлық жоғары сатыдағы өсімдіктерге тән.
Трпнспирацияға әсер ететін сыртқы орта факторлары
Температура, Ауа ылғалдылығы(су буының қысымы), ауа қозғалысы,
| 
