| 1 Оқытушылар туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары
Төлеужанова Әлия Төлеужановна
Аға оқытушы
Биология және экология кафедрасы, А-корпусында Ломов к.
356 аудиторияда орналасқан. Байланысу телефоны 8(7182) 67-36-68 (1257)
2 Пән туралы мәліметтер
Қоршаған орта туралы ілім – түрлі жаратылыстану ғылымдар пәніндерінің жетістіктерінің негізінде дамып келе жатқан және «қоршаған орта мен биосфера» жүйесін зерттейтін ғылым.
3 Пәннің еңбек сыйымдылығы
Пән 5 семестрда оқытылады, оқытылу мерзімі 15 апта. Пәннің жалпы еңбек ауқымдылығы 135 сағат, оның ішінде 45 сағат аудиторияда жүргізіледі және 90 сағат студенттердің өздік жұмыстарына берілген. Аудиториялық сағаттың сабақ түрлеріне байланысты бөлінуі күнтізбелік жоспарда көрсетілген. Бақылау түрі – емтихан.
4 Пәннің мақсаты және тапсырмасы
Пәнді оқытудың мақсаты – студенттерді қазіргі қоршаған орта туралы, оның өзгеру динамикасы мен биосфераға әсерінің осы кездегі көзқарастармен таңыстыру.
Пән оқудың міндеттері
- биосфераның қазіргі және болашақ жағдайына қоршаған ортаның басты маңызын көрсету.
- студенттердің курстың барлық салалары бойынша іргелі білімдерді беру атмосфера, гидросфера, литосфера және биосфераның тұрақтылығын сақтау.
5 Білімге, икемділікке және машықтарға қойылатын талаптар
Пән оқу студенттер білу керек:
- биологиядағы ұғымдарды экологияда пайдалана білу.
- экологияның негізгі заңдарын.
- биологиялық және экологиялық міндеттерді шешудегі іргелі негіздерді қолдануды.
курсты игеру барысында студенттер істей білуге тиіс:
биологиялық мәселелерді және ондағы процестерді зерттеуде жаңа әдістерді пайдалану.
биологиялық және экологиялық жағдайды бағалауды.
6 Пререквизиттер мамндыққа кіріспе, экология,
7 Постреквизиттер табиғатты пайдалану экономикасы, қоршаған орта мониторингі, әлемдік экология, радиациялық экология негізі.
8 Тақырыптық жоспар
№
|
Тақырыптың аты
|
Сағат саны
|
Дәріс
|
Тәж.
|
Зерт.
|
СӨЖ
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
1
|
Кіріспе. Жер – тірі материяның тіршілік ету орыны
|
2
|
1
|
|
7
|
2
|
Биосфера – адамзаттың тіршілік ортасы
|
2
|
2
|
|
10
|
3
|
Тірі ағзаларға әсер-ықпал етуші табиғи факторлар
|
3,5
|
2
|
3
|
11
|
4
|
Атмосфера
|
3
|
2
|
3
|
10
|
5
|
Гидросфера
|
3
|
2
|
3
|
10
|
6
|
Литосфера
|
3
|
2
|
3
|
10
|
7
|
Қоршаған ортаның осы кездегі проблемалары
|
3
|
2
|
3
|
10
|
8
|
Халықаралық ұйымдар және қоршаған орта мәселелері бойынша бағдармалар
|
1
|
1
|
|
11
|
9
|
Қоршаған ортаның аймақтық проблемалары
|
2
|
1
|
|
11
|
БАРЛЫҒЫ:
|
15
|
22,5
|
15
|
15
|
№
|
Дәрістің тақырыбы
|
Мазмұны
|
1
|
Кіріспе: пәннің мақсат, міндеттері. Тұрақты даму концепциясы.
|
Қоршаған орта (ҚО) туралы мағлұмат ҚО – ның құрам бөліктері. Пәннің негізгі мақсат, міндеттері. Тұрақты даму тұжырымдамасының маңызы.
|
2
|
ҚО – ның сапасын нормалау.
|
Қоршаған ортаның сапасын және ортаға ықпал көрсететін әсерлердің негізгі экологиялық нормалары: шекті рауалы шығарынды (ШРШ), шекті рауалы концентрация (ШРК), шекті рауалы төгінді (ШРТ) т.б.
|
3
|
Қоршаған ортаға тигізетін әсерді бағалаудың негізгі қағидалары.
|
Шаруашылық іс - әрекеттің экологиялық қауіптілігін жорамалдау, оның алдын – алу, кешенділік, балама негізділік (альтернативность), демократиялық қағидалар
|
4
|
Қоршаған ортаға тигізетін әсерді бағалау (ҚОӘБ)
|
ҚОӘБ – ты жүргізу тәртібі және әдістемелері. Болжам. Болжаудың әдіс амалдары.
|
5
|
Атмосфералық орта және оны қорғау
|
Атмосфераны бақылау. Ayaның ластануы. Ayaның сапасын нормалау, қорғау шаралары.
|
6
|
Су ортасы (гидросфера) және оны қорғау
|
Су сапасының нормалық көрсеткіштері. Судың ластануы. Гидросфераны қорғаудың экологиялық амалдары
|
7
|
Жер қойнауы, топырақ және оларды қорғау
|
Литосфераның жүдеуі, ластануы. Литосфераны қорғаудың жолдары.
|
8
|
Өсімдік жабындысы, орман. Оларды қорғау
|
Өсімдік жабындысының нашарлау себептері. Орманды сақтау, бақылау, сергітіп өсірудің жолдары
|
9
|
Қоршаған ортаны кейбір ерекше әсерлерден қорғаудың жолдары
|
Өндірістің және тұтынудан шыққан қатты қалдықтардан қорғау. Сәуле, электрмагниттік өріс, шудан қорғау.
|
10
|
Зиянды заттарды жіктеу принциптері
|
Улы заттардың қауіптілік деңгейі. Қалдықтарды сақтау мөлшері. Төгінділер мен шығарындылардың нормалы мөлшері
|
11
|
Экологиялық сараптау
|
Мемлекеттік экологиялық сараптама (МЭС) МЭС – ны жүргізу тәртібі, мерзімі. Алдын ала сараптау. Қоғамдық экологиялық сараптама.
|
12
|
Экологиялық бақылау (мониторинг)
|
Әлемдік, ұлттық, өлкелік, жергілікті жерлік мониторинг. Бақылау объектісі бойынша: ауа-райының, ауаның, судың, топырақтың, өсімдік, жануарлардың, адам денсаулығының мониторингі.
|
Тәжірибелік сабақ мазмұны
№
|
Тақырыбы
|
Мазмұны
|
Әдебиет
|
1
|
Кіріспе. Жер – тірі материяның тіршілік ету орыны. (1 сағат)
|
Қоршаған орта – адамның тіршілігі мен өндірістік әрекеттерінің сферасы. Географиялық кеңістік туралы түсінік. Күн жүйесіндегі Жер. Жердің жаратылуы. Жердің ішкі құрылысы.
|
[1], [2], [5], [6]
|
2
|
Биосфера – адамзаттың тіршілік ортасы (2 сағат)
|
Географиялық қыртыс және биосфера. Литосфераның, атмосфераның, гидросфераның, педосфераның құрылысы, құрылымы және даум заңдылықтары. Биосфера, оның табиғаттағы және қоғам тіршілігіндегі ролі.
|
[1], [3], [5], [6]
|
3
|
Тірі ағзаларға әсер-ықпал етуші табиғи факторлар (2 сағат)
|
Табиғаттағы зат және энергия айналымы. Жердегі аймақтылық – жалпы ғаламдық заңдылық. Табиғи құбылыстар мен прпоцестердің аймақтылығының көрініс беру салалары. Климаттың, топырақтардың, өсімдік жамылғысының аймақтылығы. Географиялық аймақтылықтың периодтылық заңы.
|
[1], [2], [3], [4], [7]
|
4
|
Атмосфера
(2 сағат)
|
Атмосфераның ластануының антропогендік ошақ-көздері. Транспорт және ауа қабаты. Өндіріс және ауа қабаты. Атмосфералық ауаның ластануын ескрту. Ластаушы заттардың өсімдіктер, жануарлар дүниесіне әсері.
|
[1], [2], [3], [4], [7]
|
5
|
Гидросфера
(2 сағат)
|
Климатты реттеудегі мұхиттардың маңызы. Теңіздер мұхиттар өнімділігі. Табиғи және ластанған сулардың химиялық құрамы. Өзен, көлдер, мұхиттардың ластануының алдын-алу.
|
[1], [2], [3], [4], [7]
|
6
|
Литосфера
(2 сағат)
|
Топырақ мониторингі. Топыраққа антропогендік әсер түрлері. Топырақтың бұзылуы, яғни жырақтың физикалық-химиялық әсер-ықпалдарға ұшырауы. Топырақ босфераның экологиялық күрме түйіні іспеттес.
|
[1], [2], [3], [4], [7]
|
7
|
Қоршаған ортаның осы кездегі проблемалары
(2 сағат)
|
Табиғи ресурстары және оларды қорғау проблемасы. Табиғатты ұтымды пайдалану. Қоршаған ортаның ластануы. Антропосфера және техносфера.
|
[1], [2], [3], [4], [7]
|
8
|
Халықаралық ұйымдар және қоршаған орта мәселелері бойынша бағдармалар
(1 сағат)
|
Адамзаттың әлемдік экологиялық проблемаларының шешілу жолдары. БҰҰ бағыттары бойынша халықаралық ұйымдар (БҰҰ қоршаған орта жайындағы бағдарламасы - ЮНЕП), Европалық экономикалық комиссия (ЕЭК), табиғи ресурстарды қорғау және табиғатты қорғаудың халықаралық одағы (МСОП), ЮНЕСКО бағдарламасы «Адам және биосфера», Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ВОЗ).
|
[1], [2], [3], [4], [7]
|
9
|
Қоршаған ортаның аймақтық проблемалары (1 сағат)
|
Суды пайдалану мен Әлемдік жер қорын пайдалануды болжау. Арал, Балхаш және Семей полигоны өңіріндегі (немесе қазақстанның өзгеде нақтылы аймақтарындағы) қоршаған ортаны қорғау проблемалары. Бүлінген экожүйелерді қалпына келтіру.
|
[1], [2], [3], [4], [7]
|
Зертханалық сабақтардың мазмұны
№1 Зерханалық жұмыс Тірі ағзаларға әсер-ықпал етуші табиғи факторлар (3 сағат). Әдебиет: [1], [2], [3], [4], [7]
№2 Зерханалық жұмыс Атмосфера (3 сағат). Әдебиет: [1], [2], [3], [4], [7]
№3 Зерханалық жұмыс Гидросфера (3 сағат). Әдебиет: [1], [2], [3], [4], [7]
№4 Зерханалық жұмыс Литосфера (3 сағат). Әдебиет: [1], [2], [3], [4], [7]
№5 Зерханалық жұмыс Қоршаған ортаның осы кездегі проблемалары (3 сағат). Әдебиет: [1], [2], [3], [4], [7]
Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиет
Барышников И.И., Лойт А.О., Савченко М.Ф. Экологическая токсикология. Ч. 1,2 изд. Иркутского университете, 1991
Голубев А.А., Люблина Е.И., Толоконцев Н.А., Филов В.А. Количественная токсикология, Л., Медицина, 1973
Фазылов С.Д., Нухұлы А., Ғазалиев А.М. Экология. Павлодар, 2005 – 240 бет.
Қосымша әдебиет
Богдановский Т.А. Химическая экология. М., МГУ, 1994.
Вронский В.A. Прикладная экология, М., 1996.
Оксигендлер Г.И. Яды и организм. С-П., Наука, 1991.
Петров К.М. Общая экология: взаимодействие общества и природы. Учебное пособие для вузов, 2 изд., С-П., Химия, 1998
Саноцкий И.Ф., Фоменко В.Н. Отдаленные последствия влияния химических соединений на организм. М., Медицина, 1979.
Фурсов В.И. Экологические проблемы ОС. Алма-Ата: Кітап, 1991.
Достарыңызбен бөлісу: |
