№5 орта мектебі Бастауыш сынып оқушыларын көркем шығарма оқуға қызығушылықтарын арттырудың тиімді жолдары

Аннотация

- Көркем әдебиеттің шығу тарихымен таныстыру.

- Оқуға қызығушылығын арттыратын тиімді әдістерді таңдап алу.

- Инновациялық технологияның тек қана компьютермен шектелмейтіндігін ұғындыру.

- Кембридж бағдарламасы бойынша көркем әдебиетке қызығушылықтарын арттыратын әдіс-тәсілдерді ұсыну.

Зерттеу қорытындысы:Бұл жобада менің білгенім:интернет желісін бірінші орынға қоятын қазіргі таңда оқушыларға көркем әдебиеттің маңызын ұғындыру.Бастауыш сынып оқушыларында көптеп кездесетін кемшілік,яғни сөздік қорының аздығы.

Өз ұсыныстарымыз: Интернет желісі белгілі уақыт аралығында қосылса. «Халық мүлгіп кетсе қараңғылық басады» демекші,әрбір ұстаз қызығушылығын арттыратын тәсілдерді түрлендіріп отырса дегім келеді.

Күтілетін нәтиже: Оқушылар ертегі, әңгіме, өлең тыңдауға, шығарманың мағынасын түсінуге, кейіпкерлерді бағалауға, адамгершілік қасиеттерді сипаттауға ниеттенеді. Өлеңдерді нақышына келтіріп, жатқа, мәнерлеп оқуға үйренеді. Оқуға деген қызығушылықтары артады.

Жоспар

1. Кіріспе........................................................................................................3

2. Теориялық бөлім.......................................................................................

2.1 Көркем әдебиетке қызығушылығын арттырудың тиімді тәсілдері.....4

3. Зерттеу бөлімі............................................................................................

3.1 Жаппай оқуға бет қою және шығармашылық шыңдау.........................5

3.2 Оқушы компанентіне арналған вариатив сабақ жоспары ..................6

4. Қорытынды.................................................................................................9

5. Пайдаланылған әдебиеттер......................................................................10

Кіріспе

«Кітап дегеніміз – алдыңғы ұрпақтың артқы ұрпаққа қалдырған рухани өсиеті. Кітап оқудан тиылсақ, ой ойлаудан да тиылар едік» - деген еді Ғабит Мүсірепов.

 «Кітап маған тақтан да қымбат», - деп атап көрсеткен Шекспир.

Өкінішке орай көркем әдебиетті өз бетімен оқуға деген балалардың қызығушылығы азайды. Әдебиетке деген құлықсыздық пайда болды. Бірақ, мүмкін бұл ойымыз жаңсақ болар, деген үмітпен зерттеу кезеңдерін бастадым.  Зерттеу кезеңінде ата-аналармен, оқушылармен сауалнамалар жүргізу арқылы балалардың көркем әдебиетті оқу деңгейлерін анықтау және себебіне жету болды. Ата-аналардың 80 %/ балаларының кітап оқуын қадағаламайтыны, оқушылардың  78 % пайызы көркем әдебиет оқымайтыны анықталды.

Не себепті?- деген сұрақтың жауабы да сан түрлі болды.

1.Басты себеп уақыт жоқ немесе теледидар, ұялы телефон агентте отыру.

2.Аттаған әр қадамыңыз ақша керек болатын күнделікті тіршілік қамы адамдардың кітапқа деген ынтасын төмендетіп жіберетіндігі.

3. Бала кітап оқып, ойын қорытудың орнына теледидардан дайын өнімдерді көруге бейім. Мұның барлығы балалардың кітап оқуына үлкен кедергі келтіреді.

4. Ал ата – аналар тым жұмысбасты. Баланың теледидар қарауын белгілі бір уақытқа ғана шектеп, кітап оқуына арнайы көңіл бөліп, қадағалап отыруға олар уақыт таппайды.

   Қоғамымыздың рухани әлемін жұтаңдатып әкетіп бара жатқан осы мәселеге ден қоюымыз да тегін емес. Мақсатымыз – кітап неге оқылмайды деген сауалдың жауабын жан – жақты іздеу емес қалай көркем әдебиетті оқытамыз.Қазақ балаларын қазақ әдебиетінен алыстатып алмаудың амалын бірлесіп табу. Кітапқа деген баланың қызығушылығын арттыру.

3

Көркем әдебиетке қызығушылығын арттырудың тиімді тәсілдері

Оқушылардың көркем әдебиетке қызығушылығын ояту – жас жеткіншектердің туған еліне, ана тіліне деген сүйіспеншілік сезімін қалыптастыратындығы белгілі. Бүгінгі таңда жастардың көркем әдебиетті оқуды әдетке айналдырмағандығын есепке ала отырып, көркем шығармаларды оқудың жаңа, тиімді жолдарын ұсынамын.

Егер мұғалім сабағын ерекше тартымды, оқушының бәріне де түсінікті етіп өткіземін десе, ең әуелі оқушылардың сол сабаққа деген қызығушылығын оята білуі керек. Қазіргі мектеп оқушыларының талғамы терең. Себебі балалар күнде де, түнде де теледидар алдынан кетпейді, әйтседе әдеби кітаптарды да оқитын сауатты балалар да аз емес.Шәкірт қызығушылығын сабақта дамытып тәрбиелеуде мұғалімнің сабақты әр алуан түрде, жаңа технологиямен өтуінің маңызы зор. Адамның қызығушылығы сан алуан болуы мүмкін. Осылардың ішінде біреуі ғана басты болады. Мұндай қызығушылық  көркем әдебиет әрекетіне аса қажет. Қызығушылық тұрақты қасиетке айналғанда ғана адам өз іс-әрекетінен жақсы нәтиже шығара алады.

Оқу бағдарламасы бойынша қажетті талапты орындап жүрген  оқушылардың көркем әдебиетке деген қызығушылығы барма немесе оқығандары арқылы өмірлік дағдылар қалыптастыра алдыма деген сұраққа жауап ретінде Л.Выготский: «Мектепте ғылымға бағытталған жұмысқа, ережені жаттауға қабілеті аз адам, өз қызығушылығын оятатын белгілі бір іс-әрекет саласында өте дарынды және қабілетті болуы мүмкін. Егер мұғалім бір нәрсені жақсы меңгертуді ойласа, оның қызықты болуын қамтамасыз етуі керек»,- деген сөзін алуға болады.

Оқушылардың дүниетанымын кеңейтіп, ойын өрістетіп тіл байлығын жетілдіруде көркем әдебиеттің орны ерекше. 
Мұғалім көркемсөз оқушы – ол тыңдау­шысын толғандырып, балаларды өзімен бірге күлдіріп, қуанта білуі шарт.   Мұның бәрін мұғалім өзінің орындаушылық, көркемсөз оқу құралдарымен жүзеге асырады. Сонда ғана шығармадағы әрбір кейіпкер «тіріліп», оларға «жан бітіп», тыңдаушының жанына, жүрегіне жақындай түседі, көркемдік және идеялық жағынан әсер ететін болады. Сөй­тіп, ол кейіпкерлер өзіндік қасиеттерімен, өзіндік сапасымен қайта жанданады. Мұғалім мәнерлеп оқуға даярлану үшін алдымен сөйлеу техникасына жаттығу, дыбыстау мүшелерінің қызметін дұрыс меңгеру керек. Тәрбиеші көркем шығарманы мәнеріне келтіріп, әсерлі оқуы үшін алдымен өзінің  дыбыстау мүшелерінің қызметін жетік біліп, әрбір тіл дыбысы қалай жасалады, қалай оқылады дегенге баса назар аударып жаттығуы қажет. Баланы ана тілінде анық, таза, сөйлеуге үйрету ісінде жұмбақ, жаңылтпаш, мақал-мәтел, ертегі  айтқызудың маңызы зор екендігін зерттеу нәтижелері дәлелдеген.   
4

Зерттеу бөлімі
«Жаппай оқуға бет қою және шығармашылық шыңдау» деп  атай отырып, балаларды көркем шығарма әлеміне тарту үшін алғашқы тәжірибемді бастадым.  Бұл үшін балаларға арнап әдеби журнал циклдерін шығару керек болды. Әр циклде  жазушылардың балалар әдебиетіне арналған  ең қызықты қысқа өлеңдері мен әңгімелері қамтылды. Мәтін көлемі әр цикл сайын ұлғайып отырады. Бұл басылымдар үздіксіз, жиі-жиі жаңадан үлестіріліп отырады. Себебі сонда ғана балалардың оқу дағдысы немесе рефлексін қалыптастыруға болады.

Бұл түйіннің шешімін тапқаннан кейін маған жұмыс жоспарын құру қиынға түспеді.Оқу дағдысын қалыптастыру үшін оқуға назар аударту керектігі белгілі.

І.Зерттеу объектісіне белгілі бір жас ерекшелігіндегі балаларды алдық. Яғни  4 «А» және «Б»  орыс және қазақ тілінде оқитын сынып оқушылары қамтылды.

ІІ. Жарнамалық жұмыстар жүргізу оқушылардың назарын  кітап оқуға аудару мақсатында қолданылды. Жарнамалық жұмыстар екі бағытта жүргізілді.

А) Оқушыларға арнап кітап оқығанның маңыздылығы, қандай пайда әкелетіні, қандай ғалымдар мен атақты адамдардың өмірін кітап оқудың қаншалықты таңғажайып өзгерткені жайлы үнпарақтар тарату;

Ә)Көркем шығарма оқуға арналған пайдалы кеңестер, интернет ресурстарынан алынған қызықты материалдарды жинақталған мектепішілік газет шығару;

Осы үн парақтар мен газетті оқушыларға таныстыруды айналамыздағы сыныптастарынан бастадым. Үзілісте немесе бос уақыттарда мақалалар төңірегінде сөз қозғап, талқылап пікірлерін білдім. Оқушылардың жартысының тең  жартысында көркем әдебиет адам өмірін қалай өзгертпек?-сұраққа келгенде пікірлері екіге бөліне берді. Яғни, жарнамалық жұмыстар әсер етті деген қорытынды жасалады.

Мұндай мiндеттi жүзеге асыруда бастауыш сыныптардағы қазақ тiлi мен әдебиеттік оқу пәндерiнiң алар орны ерекше. Әдебиеттік оқу пәнi – дүниенi, қоршаған ортаны танудың басты құралы. Әрбiр туындыдан, оның авторының өмiрi мен шығармашылығынан ләззат ала бiлмеген оқушы жан-жақты жетiле қоймайды. Сондықтан, әдебиет пәнiндегi жеке тұлғалардың өмiрi мен шығармашылығына терең бойлау, оқушыны жан-жақты үйлесiмдi тәрбиелеуге жол ашады.Оқушылардың әдебиетке қызығушылығын оятатын дәстүрден тыс сабақтары деп те айтуға болады. Мұндай сабақтарға пiкiр-сайыс сабақтарын жатқызуға болады. Сабақтың осы түрiн өткiзу барысында, нәтижесi мұғалiм үшiн де, оқушылар үшiн де өте тиiмдi екенi байқалды. Ең бастысы оқушылардың бiлiмге деген ынтасы артты, көркем әдебиет оқуға деген ықыласы күшейдi. Балалар өткiзiлгелi отырған сабаққа материалдар iздеу үшiн әртүрлi әдебиеттердi қалай ақтарып кеткендерiн өздерi де байқамай қалады.

5

Білім сапасын жетілдірудегі жаңа технология негіздеріне тоқтала отырып, пайдасын, әсерін нақты мысалдармен дәлелдегім келеді.Яғни, өз тәжірибемдегі «Жас ақындар» тақырыбындағы сыныптан тыс оқушы компанентіне арналған жұмысымның жоспарын ұсынып отырмын.

Сол сабақ барысында орындалған шығармашылық жұмыстарға тоқталғым келеді.

Вариатив сабақты көбіне қалалық және мектептегі кітапханамен байланыста болып,сабақтарды байланыстыра өткіземіз. Тақырыпқа сайкес оқулықтармен жұмыс жасаймыз.

Ақын, жазушылардың көркем әдебиетке деген қызығушылығы баяндалған кітаптар табыс етілді.Жоғарыда аталған жұмыстардың ішінде қызықтысы ұйқас буындарға өлең құрастыру болды.Мысалы,Сеиілбай Мөлдірдің шығармашылығында:

Ша-ша-ша, Ла-ла-ла, Біздің ауыл тамаша. Бұл біздің қала. Шу-шу-шу, Ра-ра-ра, Бұл неткен у-шу. Шағып алды маса.

Мен осындай жұмыстарымның арқасында бастауыш сыныптар арасында ең көп пайыз біздің сыныпта.Минутқа оқу-85% құрайды,түсінігін де жеткізе алады.

Балалар әдебиеті – руханият еліміздің көркем шежіресі. Балалар әдебиеті – келешек әдебиеті. Белгілі академик-жазушы М.Әуезов: «Ел болам десең, бесігіңді түзе» деген екен. «Бесік түзетудің бір жолы – бесік жырын түзеу». Бесік жыры – балалар әдебиеті. Бүгінгі балалар әдебиеті - өресі биік, өрісі кең, жанры алуан, мәдениеті үлкен әдебиет. Бала оқылған шығармаларын немесе мәтінді тыңдап қана қоймайды, соларды ұғынуға талпынады. Соның негізінде біртіндеп ол жайында ұғым қалыптастыруға талпынады. Оның ойын тез түсініп, өз ойын да жүйелі жетізе алады. Сонымен қатар тіл мен ойлау бір-бірімен байланыста екенін ұғады. Тілсіз ойдаудың болмайтынын, әрбір ой тіл арқылы көрінетінін, яғни сөйлеуді ойдаудан бөліп алудың мүмкін еместігін түсінеді. Оқушы қабiлеттерiн жан-жақты дамытып, шығармашылығын ұштай бiлу үшiн ұстаз өзi шығармашыл тұлға болуы тиiс. Демек, бүгiнгi заман мұғалiмi қазiргi қоғамдық-әлеуметтiк талаптарға жауап беретiн, жаңашыл ойлау дағдысын меңгерген, оқушының жан-жақты дамуын ұйымдастыра алатын және ата-аналармен, жұртшылықпен ынтымақтастық орнатуға икемдi тұлға болуы тиiс. Ол үшiн мұғалiм оқыту мен тәрбиенiң тиiмдi жолдарын iздестiрiп, өз iсiнiң хас шеберi болуы шарт.Жастарға жүйелi бiлiм, саналы тәрбие беру iсiне жаңа талап тұрғысынан қарау қажет. Ол үшiн оқу-тәрбие жұмысының сапасын жақсарту барысында қазіргі таңда кеңінен өріс алған Кембирд бағдарламасы үлкен жетістіктерге жетуге мүмкіндік береді. Құрметті,ұстаздар! «Жұмылы көтерген жүк жеңіл демекші» қазіргі таңда назардан тыс қалып бара жатқан көркем әдебиетке деген дұрыс көзқарасты келешек ұрпаққа тиімді жолдармен жеткізе білейік.

1. 
   Айғабылов Н. Бастауыш сынып оқушыларының ақыл-ой белсенділігін арттыру. - Алматы, 1970 ж.
   
2. 
   Жәркенов М. Әдебиет пәнін өмірмен байланыстыра оқыту. - Алматы, 1984 ж.
   
3. 
   Занков Л.В. Избранные педагогические труды. - М.,“ Педагогика”, 1990 г.
   
4. 
   Занков Л.В. Индивидуальные варианты развития младших школьников. //Под редакцией Занкова Л.В., Зверева М.В. Педагогика, 1973 ж.
   
5. 
   Кәтенбаев Б.Ш. Тіл ұстарту жұмыстары бойынша методикалық нұсқаулар. - Алматы, 1991 ж.
   
6. 
   Львов М.Р. Методика развития речи младших школьников. -М., 1985г.
   
7. 
   Мали Л.Д. Методика обучения младших школьников основным видом творческих работ на уроках чтения ( 2- класс) Автореф. дисс. канд. пед. наук. М., 1985 г.
   
8. 
   Маркова А.К. Психологические критерий эффективности учебного процесса. Вопросы психологий № 4, 1977 г.
   
9. 
   Сабыров Т. Оқушылардың оқу белсеңділігін арттыру жолдары. А., Мектеп, 1978 ж.
   

10