Абайдың ЖҰмбағы романы
жүктеу/скачать 23,92 Kb.
|
stud.kz 17490 (1)
Stud.kz – қазақ тілінде жазылған жұмыстар саны және сапасы бойынша біздің қор №1 болып табыладыАБАЙДЫҢ ЖҰМБАҒЫ РОМАНЫ МАЗМҰНЫ КІРІСПЕ............................................................................................3 І ТАРАУ Р.ТОҚТАРОВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖОЛЫ........................................6 ІІ ТАРАУ «АБАЙДЫҢ ЖҰМБАҒЫ» РОМАНЫ 2.1. Романның құрылымы және кейіпкерлер жүйесі...........................23 2.2. Романдағы мінез бен тартыс.......................................................35 ҚОРЫТЫНДЫ.................................................................................47 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..................................................49 КІРІСПЕ Тақырыптың өзектілігі. ХХ ғасырдың 60 жылдары - ұлттық Аталған кезеңдегі прозаның ең басты табысы - Зерттеу нысаны. Р.Тоқтаровтың әр жылдары жарық көрген “Ертіс Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының негігі Зерттеу әдістері. Жұмысты жазу барысында талдау, жинақтау, баяндау Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспе мен қорытындыдан, негізгі І ТАРАУ РАМАЗАН ТОҚТАРОВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖОЛЫ Жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың иегері Рамазан Тоқтаров 1935 Жалпы, ХХ ғасырдың 60-жылдарын роман жанрының қарқынды дамуымен, Алпысыншы жылдардың басында, кәдімгі Хрущев әкелді дейтін аз Әдебиетке әлгі жас толқынның алдыңғы легінде келген талантты 1968-69 жылдары жарияланып, екі кітаптан тұратын «Ертіс мұхитқа «Ертіс мұхитқа құяды» - жазушының роман жанрын 1975 жылы жарық көрген «Тұлпардың сыны»[15] атты романында Бір қарағанда Р.Тоқтаров әр кезеңде әртүрлі тақырыпты Мысалы, «Жердің үлгісі» романы (1979 ж.) алтын кенін «Ғасыр наны» атты романы да бір тың «Сусамыр» атты роман (1985 ж.) бір Р.Тоқтаровтың тағы бір көлемді туындысы – «Таңбалы Бұл роман қала өміріне, анығырақ айтсақ, Сөйте тұра, жазушыларымыз түгелге жуық қала тұрғыны десек Кітаптың алғашқы бетінен қайнаған қала өмірінің ұңғыл-шұңғылына «- Сен ғой, археолог боламын деп адамның - Ол күндерді мен де сағындым. Жастығын, - Неге? - Өткен келмейді. Өткен келсе, өлген де бірге - «Қаны бұзылған» дейді. Ол не сөз? - Ә, міне жақсы айттың, – деді Ұлысбек Міне, осындай жағдайда Ұлысбектің сезгірлігі, байсалдылығы адамның Ия, Мүлкібай! Бұл - осынау үлкен шығарманың Ең жаманы - әйелінің осы жағдайын Міне, осы жағын (жоғарыда келтірілген шағын үзіндіден Ең алдымен Мүлкібайдың өзіне келейік. Романда Бернияз Осыларды тізбектесек, Ұлысбек пен Бернияз барлық жағынан Алайда, Мүлкібайдың лаңы мұнымен бітпейді. Романның оқиғасы ширыққан Р.Тоқтаров суреттеген Мүлкібай үлкен ортаның үлкен «қаһарманы», Міне, бұдан әрі қарай роман оқиғасы тіптен ширығады. Енді бірде Әйкенжан мәселесімен шыр-пыр болып жүрген, аздап Қысқасы, Бернияз оқтаулы мылтық алады да Мүлкібайдың Міне, осы оқиғалар үстінде құлындағыдауысы құраққа шығып, шырқыраған Алайда, Мүлкібайдың аты – Мүлкібай, әйелі мен өгей Романның үлкен бір бөлігін альпинистер өмірі құрайды. Осы Әдебиет – халықтың көкейкесті арманынан шығып отырғанда ғана Рамазан Тоқтаров «Жұлдыз сәулесі», «Дегелең соғысы», «Терістік шұғыласы» 2001 жылдан бастап «Жұлдыз» журналында Р.Тоқтаровтың соңғы романы Адамзат тіршілігі пайда болуын Алатауға қарап тұрып, осы «Тау мен тасты су, адамзатты сөз бұзады» дейді Қырық төрт жасында өлген Спиноза өзінің соңғы, атақты ІІ ТАРАУ «АБАЙДЫҢ ЖҰМБАҒЫ» РОМАНЫ 2.1. Романның құрылымы және кейіпкерлер жүйесі Қазақ әдебиетіне алуан тақырыптағы кесек романдар берген Рамазан Бізде Абай өмірінен жазылған ұлы классигіміз Мұхтар Әуезовтің Ендеше бұл хамсаның жазылуы, жариялануы дұрыс па еді? “Әр дәуір, заман талабы оның ғарышты кезген өз Енді осы тұжырымды біз де өзімізше таратып көрейік. Абай қазақ үшін ұлы ұстаз, кемеңгер ақын, данышпан Бірақ заман өзгереді. Оның ғылым-білімі, ой-санасы, өмір салты Тіпті Абайдың өзі мен сөзі өзгермесе де, өскен, «Роман-хамсада Әуезовпен бәсекелесу де, оны қайталау да, әсіресе Роман-хамса әрқайсысы өз өрісімен дамып, өзгеше тынысын тауып Толғақ (Кенесары – Құнанбай – Қодар). Жұлдыз құрбандық (Шоқан, Достоевский, Құдайберді). Қызғаныш (Халиолла, Михаэлис, Шәкәрім). Хақиқат мекені (Саққұлақ шешен, Мұса мырза, Дологополов). Нұрсипат (Мәшһүр Жүсіп, Әлихан Бөкейханов, Мағауия). Осы бес кітаптағы баяндалатын оқиғалардың барлығына ортақ өзек Жақша ішінде аты аталған адамдардың бәрі де тарихи Әрине, осынау шағын мақаланың аясында кітаптағы Абай өмірін Сондықтан да біздің бір ғана жайтқа, Шоқан мен Рамазан Тоқтаров өзінің осы романында әлгі оқпандай олқылықтың Ол Абай мен Шоқанды кездестіреді. Бір емес, үш Осы ақыл Абайдың бүкіл өмір бойына көкейінде мәңгілік Өмірде кездеспесе де кездесуі әбден мүмкін адамдардың бір-біріне Жас Абайға осы үшеуінен кейін қатты әсер еткен Сол Шайхы ата Абайдың медреседе оқып жүргенде Шығыстың Толық ныспысы Шәмсиден Гебризи атанған бұл ғұлама кезінде Айтқандай-ақ, Абайға ондай ұстаз кездеседі. Ол – кәдімгі “Дүниеге көзімді ашқан Михаэлис” деп Абайдың өзі мойындаған Романда Абайдың азаматтық, адамгершілік бейнесінің ерекше жарқырап, жайнай Рамазан Тоқтаров бұл туындысына ұзақ дайындықпен келді. Әрине, бүгін бе, ертең бе, Р.Тоқтаров болмаса басқа Рамазан Тоқтаров Абайға арналған бұл хамсасында өзге ыңғайдағы, М.Әуезовтің «Хан Кене» пьесасының (1928 ж.) әсері, сондағы «Абай жолында» М.Әуезов Абайдың әкесі Құнанбай мен Кенесары Р.Тоқтаров М.Әуезов мүсіндеген дәуірдің мекен шақ жағынан Жазушы осы сәтте өзіне тән психологиялық реализміне тағы Шығармада Шыңғыс сұлтан, Шоқан Уәлиханов, Тәттімбет, Алшынбай, Гасфорт, Александрға дейінгі Николай патша Гасфортқа дала зиялыларын құрту Роман экспозициясында Кене хан інісі Науанмен арқадан ауғалы Р.Тоқтаровтың «Абайдың жұмбағы» романы өзіміз сипаттап отырған қырларымен-ақ Осы орайда оқырман тарапынан орынды сұрақ туатыны Осындай сұрақтың көлденең тартыларын алдын-ала ескерген автор Хамсаның прологында осылай делінген. Деуін десе де, Иә, Әуезовке түзету жүрмейді. Ол өзінің ойға алған Мәселен, Абайдың өз басының, шығармашылық мұрасының халықтық Баласы Әбдірахман қайтыс болғанда жазған топтама өлеңдерінің алғашқысын Осы тұрғыда келгенде Р.Тоқтаровтың Абай тақырыбына барып, ұлы Енді сол туындының арқалаған жүгі қандай, оның көркемдік Солардың бәрін бір-бірімен жалғастырып, тұтас бір көркемдік 2.2. Романдағы мінез бен тартыс «Абайдың жұмбағы» роман-хамсасындағы кесек тұлғалар мінезі өзіне Кенесары бейнесін эпизодтық сипаты бар бейне деп таныған Шыбын жаны мен қасық қанын тәуекелге тігіп, от Бірақ Құнанбай орта жолда қуғыншылықты кілт тоқтатып, кері Бірінші кітапта Құнанбай бейнесін, әсіресе, Құнанбай-Қодар ара Осындай данаға зәрулік те, оның келер шағы жеткен Осындай дағдырыс үстінде көзі ілініп кеткен Құнанбайға түсінде Дүниеге дабыл қаға келген дана Абайдың сәби шағын Екінші кітап «Жұлдыз құрбандық» деп аталған. Мұндағы негізгі - Қарашы, Мауқай-аға! Анық сұр жебе ғой! – Шоқанның Достоевскиймен әңгімесі, Құнанбайдың айналасындағы қым-қуыт тартыстар Абайға Абайдың алғашқы уайымы – Тоғжанға ғашықтық болса, Сап-сап көңілім, сап көңілім, Саяламай, сай таппай. Не күн туды басыңа, Күні-түні жай таппай, - дегенде айтқысы келгені не? Өзі ақырын, іштей ғана Абайдың Шоқанмен кездесіп, тілдесуі де шығарма мазмұнының терең Арқадан келіп, Семей топырағын қоныс еткен Жәдік өлімі «Сөйтіп Абай жиырма екіден жиырма үшке қараған жасында «Қызғаныш» атты үшінші кітапта Абай айналасында басты орынға «Хақиқат мекен» атты төртінші кітапта алдыңғы кітаптардағы тарыс - Уа, дариға, дүниеге Абай келді! – деп, ҚОРЫТЫНДЫ Суреткер М.Әуезов Абайдың бала шағынан қайтыс болған уақытына ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР Бердібаев Р. Роман және заман. Алматы: Жазушы, 1967. Қабдолов З. Жебе. Әдеби толғаныстар мен талдаулар. Алматы: Елеукенов Ш. Әдебиет және ұлт тағдыры. Алматы, 1997. Қирабаев С. Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті. Алматы: Жазушы, Нұрғали Р. Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры. Астана: Серікқалиев З. Ақ жол. Алматы: Ана тілі, 1990. Дәдебаев Ж. Шымырлап бойға жайылған. Алматы: Жазушы, Майтанов Б. Қаһарманның рухани әлемі. Алматы: Жазушы, Рахымжанов Т. Романның көркемдік әлемі. Алматы: Ана тілі, Хамзин М. Қазіргі қазақ романы. Қарағанды, 2001. – Әбдезұлы Қ. Т.Әлімқұлов шығармашылығы және 60-80 жылдардағы қазақ Тоқтаров Р. Ертіс мұхитқа құяды. Роман-дилогия. Алматы: Жазушы, Әшімбаев С. Ақиқатқа іңкәрлік. Алматы: Ана тілі, 1997. Зәкенұлы Т. Шындықпен сырлас қаламгер. // «Жас алаш». Тоқтаров Р. Тұлпардың сыны. Алматы: Жазушы, 1975. – 16. Тоқтаров Р. Таңбалы жарғақтың құпиясы. Алматы. 1992. 17. Хамзин М. Тереңнен сыр олғаған // «Қазақ 18. Тоқтаров Р. Абайдың жұмбағы. Роман-хамса. Алматы, 1999. 19.Ысмағұлов Ж. Абайтануға қосылған тың туынды. // Егемен 20. Ысмағұлов Ж. Абай жұмбағының терең тұңғиықтары // 21. Нұрғали Р. Сырлы сөз. Алматы: Жазушы, 22. Исмакова А. Казахская художественная проза: Поэтика, жанр, 23. Әуезов М. Абай жолы. Роман-эпопея. Алматы: Жазушы, 24. Қазақтың жүз романы. Астана: Фолиант, 2004. – 25. Дәдебаев Ж. Қазіргі қазақ әдебиеті. Алматы: Қазақ 26. Тоқтаров Р. Бақытты құлдықтың ақыры. Астана: Елорда, 27. Нұрғали Р. Сөз өнерінің эстетикасы. Астана: Елорда, 28. Әшімбаев С. Шындыққа сүйіспеншілік. Алматы: Жазушы, 1993. 29. Атымов М. Қазақ романдарының поэтикасы. Алматы: Жазушы, 30. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: Аруна, 2005. 6 жүктеу/скачать 23,92 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|