«Қазақ тілінің фонетикасы мен лексикологиясы» пәні бойынша

Шымкент, 2019

Құрастырушы: Ф.ғ.к., доцент м.а. Темірбекова Г.Қ.
Әдістемелік нұсқаулық оқу жоспары мен «Қазақ тілінің фонетикасы мен лексикологиясы» пәнінің бағдарламасының талаптарына сәйкес құрастырылып, пәнді меңгеру бойынша қажетті мәліметтерден құралады.
Әдістемелік нұсқаулық 5В011700 – Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығының студенттеріне арналған.
Рецензент: ф.ғ.к., доцент м.а. Ақылбаева Г.И.Тілдік пәндер кафедрасы

Әдістемелік нұсқаулық Тілдік пәндер кафедрасының мәжілісінде

(№ , . .2018 ж.), Филология факультетінің әдістемелік комиссиясы мәжілісінде (хаттама № , . . 2018 ж.) қаралып, бекітілген.

МАЗМҰНЫ
Қазақ тілінің фонетикасы мен лексикологиясы» пәні ҚР Жоғары оқу орындарының филология факультеттерінде жеке курс ретінде енгізілген. Тілдік коммуникацияны ғылыми тұрғыдан жүйелеп, заңдылықтарын негіздеп оқытатын «Қазіргі қазақ тілі» кешенді курсының «Қазақ тілінің фонетикасы» мен «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы» пәні алғашқы саласы болып саналады.
Пәнді оқытудың мақсаты – сауатты жазу мен дұрыс сөйлеу заңдылықтарының негізінде студенттерге тілдің дыбыстық жүйесінен, дауысты-дауыссыз дыбыстардан, қазақ тілінің дыбыстық құрамы мен ерекшеліктерінен, үндестік заңынан, орфоэпия мен орфографиядан мәлімет беру және қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы туралы тыңдаушыларрға жүйелі ғылыми-теориялық білім беру, алған білімдерін практикалық және лабораториялық дәрежеде пысықтап, толықтырып бекіту.

Пәнді оқытудың міндеттері:

Пәнді оқытудың негізгі мақсатына орай төмендегідей нақты міндеттер қойылады:

• 
  фонетика мен лексикологияның негізгі зерттеу нысаны, дамуы мен қалыптасуы туралы мәлімет беру;
  
• 
  қазақ фонетикасының зерттелуіне шолу жасау;
  
• 
  тіл дыбыстарын игерту;
  
• 
  дауысты және дауыссыз дыбыстардың ерекшеліктерін меңгерту;
  
• 
  буын, екпін, тасымал туралы мәлімет беру;
  
• 
  дыбыстардың бір-біріне әсер ету заңдылықтарымен, дыбыстың өзгерістердің түрлерімен таныстыру,
  
• 
  орфоэпия мен орфография принциптерін игерту;
  
• 
  тілдің сөздік құрамына толық шолу жасау;
  
• 
  сөздердің шығу төркінін оқыту;
  
• 
  тұрақты тіркестер мен еркін тіркестердің айырмашылығына талдау жасау;
  
• 
  сөздіктердің шығу тарихына шолу жасау.
  

№1 тақырып. Фонетиканың зерттеу объектісінің мақсаттарына қарай салалары. Тіл дыбыстары туралы түсінік. Дыбыстардың акустика-артикуляциялық қасиеттері

1. 
   Курстың мақсаты мен міндеті
   
2. 
   Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі мен оның дамуы. Қазақ тілінің дыбыс жүйесінің өзіне тән ерекшеліктері
   
3. 
   Фонетиканың зерттеу объектісінің мақсаттарына қарай салалары.
   
4. 
   Қазақ тілі фонетикалық жүйесін зерттеуде қолданылатын амал-тәсілдер
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№2 тақырып. Дыбыс жасауға қатысатын сөйлеу мүшелері. Олардың актив және пассив түрлері мен атқаратын қызметтері

1. 
   Дыбыс жасауға қатысатын сөйлеу мүшелері
   
2. 
   Актив сөйлеу мүшелері
   
3. 
   Пассив сөйлеу мүшелері
   
4. 
   Сөйлеу мүшелерінің атқаратын қызметтері
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№3 тақырып. Дыбыс және фонема. Фонеманың түрлері. Әріп туралы ұғым. Әліпби. Басқа тілдерден (орыс, араб, парсы т.б.) енген дауыстылар. Дауысты дыбыстар (вокализмдер)

1. 
   Дыбыс пен фонема. Арасындағы айырма мен ұқсастық
   
2. 
   Фонеманың түрлері
   
3. 
   Әріп. Оның түрлері
   
4. 
   Әліпбидің сипаттамасы
   
5. 
   Басқа тілдерден енген дауысты дыбыстар
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№4 тақырып. Дауысты дыбыстардың жасалуы мен топтастырылуы. Дифтонг және дифтонгоид.

1. 
   Дауысты дыбыстар. Оның ерекшелігі мен сипаты
   
2. 
   Дауыстылардың іштей жіктелуі
   
3. 
   Дифтонг пен дифтонгоид
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   
5. 
   Томанов М. Тіл тарихы туралы зерттеулер. – Алматы: Ғылым, 2002. – 616 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№5 тақырып. Дауыссыз дыбыстар (консонантизм). Басқа тілдерден енген дауыссыздар. Дауыссыз дыбыстардың жасалуы мен топтастырылуы

1. 
   Дауыссыз дыбыс туралы түсінік
   
2. 
   Басқа тілдерден енген дауыссыздар
   
3. 
   Дауыссыздардың іштей жіктелуі
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№6 тақырып. Байырғы қазақ буындары. Буын жылысуы мен буын ығысуы. Оның себептері

1. 
   Буынның сипаттамасы
   
2. 
   Буынның түрлері
   
3. 
   Байырғы қазақ буындары
   
4. 
   Буын жылысуы мен буын ығысуы. Оның себептері
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№7 тақырып. Дауыс ырғағы (интонация) және кідіріс (пауза) туралы түсінік, оның маңызы. Сөйлеудің фонетикалық бірліктері: кідірістік және буындық жіктері (фраза, такт (синтагма)

1. 
   Дауыс ырғағы (интонация) туралы түсінік
   
2. 
   Кідіріс (пауза) туралы түсінік
   
3. 
   Дауыс ырғағы мен кідірістің мәнерлеп оқудағы маңызы
   
4. 
   Сөйлеудің фонетикалық бірліктері: кідірістік және буындық жіктері (фраза, такт (синтагма)
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№8 тақырып. Екпін (акцентуация). Екпіннің басты түрлері: ой екпіні және инверсия, көңіл-күй екпіні, сөз екпіні

1. 
   Екпіннің сипаттамасы
   
2. 
   Екпіннің түрлері
   
3. 
   Ой екпіні мен инверсия
   
4. 
   Көңіл-күй екпіні
   
5. 
   Сөз екпіні
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№9 тақырып. Сөз екпіні және оның түрлері: үнді, лебізді. Лебізді екпіннің түрлері: тіркес және көмекші екпін. Тұрақты және тұрақсыз екпін

1. 
   Сөз екпінінің түрлері
   
2. 
   Әлем тілдеріндегі екпіннің сипаты
   
3. 
   Лебізді екпіннің түрлері
   
4. 
   Тұрақты және тұрақсыз екпін
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№10 тақырып. Дыбыстардың өзгерістері. Оның түрлері. Игерулі өзгерістер (іргелес, алшақ, ілгерінді, кейінді және тоғыспалы ықпалдар). Ассимиляция мен сингармонизм

1. 
   Дыбыстардың өзгерістері. Оның түрлері
   
2. 
   Игерулі өзгерістер (іргелес, алшақ, ілгерінді, кейінді және тоғыспалы ықпалдар)
   
3. 
   Ассимиляциямен сингармонизм
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№11 тақырып. Диссимиляция. Аккомодация. Дыбыстардың үнемделуі. Шектік (позициялық) өзгерістер. Игерусіз өзгерістер

1. 
   Диссимиляция
   
2. 
   Аккомодация
   
3. 
   Дыбыстардың үнемделуі
   
4. 
   Шектік (позициялық) өзгерістер
   
5. 
   Игерусіз өзгерістер
   

5. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
6. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
7. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
8. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№12 тақырып. Графика және орфография. Қазақ алфавитінің құрамы. Қазақ орфографиясы туралы қысқаша мәлімет. Қазақ орфографиясының негізгі принциптері

1. 
   Графика
   
2. 
   Орфография туралы түсінік
   
3. 
   Қазақ алфавитінің құрамы
   
4. 
   Қазақ орфографиясы туралы қысқаша мәлімет
   
5. 
   Қазақ орфографиясының негізгі принциптері
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№13 тақырып.Орфоэпия туралы қысқаша мәлімет. Орфоэпия мен орфография мәселелерінің арақатынасы. Фонетикалық транскрипция. Қазақ орфографиясының нормалары

1. 
   Орфоэпия туралы қысқаша мәлімет
   
2. 
   Орфоэпия мен орфография мәселелерінің арақатынасы
   
3. 
   Транскрипция мен транслитерация
   
4. 
   Фонетикалық транскрипция
   
5. 
   Қазақ орфографиясының нормалары
   

1. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. – Алматы: Сөздік-словарь, 1999. – 200 б.
   
2. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы: Ғылым, 1988. – 144 б.
   
3. 
   Еспекова Л.А. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014
   
4. 
   Калиев Б.А. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы, 2014. -168 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№14 тақырып. Лексикологияның басты салалары. Семасиология. Сөз мағыналарының түрлері. Сөздің лексикалық мағынасының түрлері: негізгі және туынды мағына, тура және ауыспалы мағына, деректі және дерексіз мағына

1. 
   Лексикологияның басты салалары
   
2. 
   Семасиологияның зерттелуі
   
3. 
   Сөздің лексикалық мағынасының түрлері: негізгі және туынды мағына, тура және ауыспалы мағына, деректі және дерексіз мағына
   

1. 
   Болғанбаев Ә., Қалиұлы Ғ. Қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. – Алматы: Санат, 1997. – 256 б.
   
2. 
   Құлжанова Б. Қазіргі қазақ тілі. Лексикология (сөздік құрам). – Алматы, 2015. – 193 б.
   
3. 
   Сарбасова Қ. Қазіргі қазақ тілінің лексикасы мен фразеологиясы. – Алматы, 2012. – 215 б.
   
4. 
   Сарекенова Қ.Қ. Қазіргі қазақ тілі лексикологиясы. – Алматы, 2014. – 214 б.
   
5. 
   Томанов М. Тіл тарихы туралы зерттеулер. – Алматы: Ғылым, 2002. – 616 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.
  

№15 тақырып. Сөздің еркін және фразеологиялық байлаулы мағынасы, синтаксистік шартты мағына, узуалды және окказионалды мағына

1. 
   Сөздің еркін мағынасы
   
2. 
   Сөздің фразеологиялық байлаулы мағынасы
   
3. 
   Сөздің синтаксистік шартты мағынасы
   
4. 
   Узуалды мағына
   
5. 
   Окказионалды мағына
   

1. 
   Болғанбаев Ә., Қалиұлы Ғ. Қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. – Алматы: Санат, 1997. – 256 б.
   
2. 
   Айғабылов А. Қазақ тілінің лексикологиясы. – Алматы: Дәуір-кітап, 2013. – 104 б.
   
3. 
   Қалиұлы Ғ. Қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. – Алматы: Сөздік-словарь, 2006. – 264 б.
   
4. 
   Қордабаев Т. Қазақ тіл білімінің қалыптасу тарихы. – Алматы: Мектеп, 1987. – 189 б.
   
5. 
   Құлжанова Б. Қазіргі қазақ тілі. Лексикология (сөздік құрам). – Алматы, 2015. – 193 б.
   
6. 
   Сарбасова Қ. Қазіргі қазақ тілінің лексикасы мен фразеологиясы. – Алматы, 2012. – 215 б.
   

• 
  оқу материалын конспектілеу;
  
• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  жеке әңгімелесу.
  

• 
  семинарда баяндама жасау;
  
• 
  СӨЖ орындау;
  
• 
  емтиханға дайындық.