Бағдарламасы (өз тәжірибемнен) Түсінік хат

Түсінік хат.

Бұл құрал орта 5-9 сынып бойынша үйірме жұмысына арналған. Ағартушы, ақын Абай өмірі мен шығармашылығын таныту мақсатында беріліп отыр. Туған тілін сүюден, елін, адамзатты құрметтеуге деген сезімдері тәрбиеленеді. Білімділік пен біліктіліктің ұрығын себеді.

Ұлы данышпан ақынның өшпес мұралары ешқашан мұқалмайды да, жұқармайды. Оны үнемі келешек жастарға насихаттап, ұрпақтан-ұрпаққа аманат етіп жеткізіп отыру біздің парызымыз.

Осы талапты нығайту мақсатында жүргізіліп отырған «Абайтану» үйірмесі қазақтың дара ақыны-Абай мұраларын насихаттау, өмірі мен шығармашылығын оқушыларға таныту.
Жылдық сағат саны: 34

Аптасына: 1 сағат

• 
  Аты әлемге танылған әдебиет өкілінің өмірі мен шығармашылығынан ақпарат алу;
  

• 
  Абай өмірі мен тарихын тану;
  
• 
  Әдеби сайыстарға оқушыларды дайындау;
  

ІІ тоқсан

ІІІ тоқсан

ІV тоқсан

Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті:

ыстық қайрат,

нұрлы ақыл,

жылы жүрек

Абай.

• 
  Абай Құнанбаев өмірбаяны
  
• 
  Абай Құнанбаев ШҚО, Абай ауданы, Жидебай аулында дүниеге келген.
  
• 
  Ұлы ақын, композитор, философ, ағартушы, қазақтың реалистік жаңа жазба әдебиетінің негізін қалаушы.
  

Бұл медреседе араб, парсы’ тілдерінде, негізінен, дін сабағы жүргізілетін еді. Оқып жүріп, үздік шәкірт атанады. Ол көптеген шығыс ақындарының шығармаларымен, араб, иран, шағатай (ескі өзбек) тілінде жазылған ертегі, дастан, қиссалармен танысады, Шығыстың Низами, Науаи, Сәғди’, Хафиз, Фзули сияқты ұлы ғұлама, классик ақындарына бауыр басады. Медресенің үшінші жылында Абай Семей қаласындағы “Приходская школаға” да қосымша түсіп, орысша сауатын аша бастайды. Бірақ бұл оқуын әрі жалғастыра алмай, небәрі 3 жылдан соң оның мұсылманша да, орысша да оқуы аяқталады. Абайдың басқа балалардан алымдылығын аңғарған Құнанбай оны елге шақырып алып, өз жанына ертіп, әкімшілдік-билік жұмыстарына араластырмақ болады. Сөйтіп 13 жастағы Абай ел ісіне араласады.

( «Көзімнің қарасы» әнімен ішке жастарымыз кіреді.)

Қаптың аузы ашылсын...

Құнан біздің қазақтың кең даласындай,

Сахараның биік бір қаласындай.

Құнан өлсе алдынан жарылқасын,

Артында алтын қалды ат басындай –

деп қазақ даналары жырлап өткендей бүгінгі кешіміз Дана Абай, дара Абай болған, Абай ата рухына арналады.

Жақсы ән мен тәтті күй.

Көңілге түрлі ой салар,

Әнді сүйсең, менше сүй –

деп Абайдың өзі жырлап өткендей бүгінгі «Әнді сүйсең, менше сүй» атты кешімізді ашық деп жариялаймыз!

• 
  Ал, жастар, мысалы мен Абай атамыздың 200 өлеңін жатқа оқи аламын. Ал сіздер аулымызға келіп қалған екенсіздер, қаншалықты Абай мұрасын жаттап, қолданып келе жатқандарыңды көрсетіңдерші.
  
• 
  Көрсетсек, көрсетейік! Айналайын, Александар бауырым өзің бастап жіберші.
  

2-сынып оқушылары

Мынау тұрған Абайдың суреті ме?

Өлең сөздің ұқсаған құдіретіне.

Ақыл, қайрат, білімді тең ұстаған,

Өр Абайдың төтеген кім бетіне?

Ақын атын таратқан әрбір тұсқа,

Өлеңімен өлмейтін салған нұсқа.

Қол бастар ер, ел сүйген ақын болған,

Қандай арман бар дейсің бұл туыста?!

Терең ойдың түбінде теңізі бар,

Тесіле кеп қарасаң, көңіл ұғар.

Сол тереңге ешкімді түңілте алмай,

Есіл сабаз ызамен өткен шығар! –

деп Жамбыл атамыз айтқан екен. Сендер, Абай атамыздың тұңғиықтағы қара сөздерін, асыл маржан өлеңдері мен аудармаларын жатқа оқиды екенсіңдер. Ал енді поэмаларын тексеріп көрейінші. Мен сендерден поэмадан үзінді сұраймын, ал сендер жастар мүдірмей жауап берулерің керек. Ал бастаймыз. Бірінші «Масғұт» поэмасынан бастайық.

Ал Амиржан өзің бастап жібер.

Енді «Ескендір» поэмасы

(Шәкәрімнің бір өлеңі оқылу керек)

деп Шәкәрім атамыз өзі айтып кеткендей, Абай десек, Шәкәрім есімізге түсері сөзсіз. Ендеше келесі кезекте Шәкәрім атамыздың поэмасы «Қодардың өлімі»

Нұржанат – Абу-Бакир – Нұржанат – Абу-Бакир

Келесі ғашықтық дастан, «Шынайы махаббаттың қос шынары» «Қалқаман-Мамыр» поэмасы

Абай атамыздың жалпы алғанда 4 поэмасы бар. «Масғұт», «Ескендір», аяғы бітпей қалған «Әзім әңгімесі» және орыс жазушысы Лермонтовтан аударған «Вадим» поэмасы. Енгді осы поэмадан үзінді тыңдап көрелік.

• 
  Жарайсыңдар, балалар. Сендер поэманы біледі екенсіңдер. Ал енді Абай атамыздан қалған қымбат қазыналарымыздың бірі, терең тұңғиықта жатқан қара сөздерді білесіңдер ме?
  
• 
  Әрине, білеміз. Айналайын, Аяна қарындасым бастап жіберші.
  

Өлсем, орным қара жер сыз болмай ма?

Өткір тіл бір ұялшақ қыз болмай ма?

Махаббат, ғадауатпен майдандасқан,

Қайран менің жүрегім, мұз болмай ма? –

деп Абай тегін айтпаса керек. Ал айтыңыздаршы, осы Абайды танытқан қазақтың ірі тұрға азаматы кім еді?

- Мұхтар Әуезов болатын. Ол Абай атамыз туралы «Абай жолы» деген 4 томдық роман жазып қалдырды.

«Қазақ жазушыларынан, әрине, Абайды сүйемін! Менің бала күнімнен ішкенасым, алған нәрімнің бәрі де Абайдан. Таза әдебиет сарынына бой ұрғанда, «Абай» деген сөз «қазақ» деген сөзбен теңбе-тең түсетіндей кездері бар секілді» - деп Мұхтар Әуезов атамыз айтып кеткен екен.

- Олай болса, «Абай жолы» романынан үзінді тамашалайық:

13 жасар Абай науқастанып, ауылына қайтқан кезі. Далада әкесі Құнанбай, әжесі Зере және шешелері күтіп тұр еді.

(Өлең оқылады)