Лекция №2. Компьютерлік жүйелерге кіріспе: аппараттық және бағдарламалық қамтамасыз ету. Операциялық жүйелер

2023-2024 ХБК(ҚазБСҚА) Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар Н.Р. Мұсабеков
1 
«Халықаралық білім беру корпорациясы» ЖШС 
БЕЛСЕНДІ ҮЛЕСТІРІЛЕТІН МАТЕРИАЛ 
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар 
ҚТИМФ 
5 кредит (1/2/0) 
1-ші семестр, 2023 – 2024 оқу жылы 
Лекция №2
. Компьютерлік жүйелерге кіріспе: аппараттық және 
бағдарламалық қамтамасыз ету. Операциялық жүйелер.
 
Н.Р. Мұсабеков
, 
Ассистент-профессор 
 
ДК аппараттық және бағдарламалық қамтамасыз ету
Компьютер - 
ақпаратты құруға, өңдеуге, сақтауға және беруге арналған әмбебап электрондық 
бағдарламамен басқарылатын құрылғы. Компьютерлік жүйе екі негізгі элементтен тұрады: аппараттық 
және бағдарламалық қамтамасыз ету
.
Аппараттық қамту
- бұл компьютердің материалдық бөлігі (оның құрамдас бөліктері мен 
компоненттері).
Бағдарламалық қамтамасыз ету
қауіпсіздік
(PO)
компьютер
Сонда 
бар
жиынтық
барлығы
бағдарламалар, компьютердің жұмысы үшін қажет.
Қазіргі заманғы ДК жеке жұмыстарды автоматтандыру, шаруашылық ақпараттарды өңдеу, оқыту 
және т.б. Барлық компьютерлерде, кейбір қоспағанда, жалпы схема немесе олар айтқандай, архитектура 
бар.
Компьютердің архитектурасы – бұл пайдаланушының тапсырмалары мен бағдарламалау 
тапсырмаларын орындауға мүмкіндік беретін аппараттық және бағдарламалық құралдар жиынтығы.
Архитектура компьютердің негізгі бөліктерін және олардың арасындағы байланыстарды білдіреді.
Компьютер архитектурасының негізгі компоненттері: 
-
 
процессор, 
-
 
аналық плата, 
-
 
ішкі (негізгі) жады, 
-
 
сыртқы жады, 
-
 
Енгізу құрылғылары, 
-
 
шығару құрылғылары. 
Процессор 
Обработка
Оперативная
память 
Хранение
Устройство 
ввода 
Внешняя 
память 
Устройство 
вывода 
Сетевые 
устройства 
Ш
и
 

2023-2024 ХБК(ҚазБСҚА) Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар Н.Р. Мұсабеков
2 
Қазіргі компьютерлердің архитектурасы магистральдық-модульдік принципке негізделген: 
компьютер бөлінбейтін, біртұтас объект емес. Ол бірнеше құрылғылардан – модульдерден тұрады. 
Пайдаланушы өз қалауы бойынша осы модульдерден өз компьютерін конфигурациялай алады. 
Барлық компьютерлік модульдер бір-бірімен электронды желілер жиынтығы арқылы қосылған - тас 
жол (жүйелік шина). Шина - бұл көптеген сымдардан тұратын кабель. 
Магистраль компьютер құрылғылары арасында мәліметтер алмасуды қамтамасыз етеді. 
Заманауи компьютерде ол жүзеге асырылады 
ашық сәулет принципі
.Бұл өндірушіге қарамастан, 
бір-бірімен толық үйлесімді жаңа құрылғыларды пайдалана отырып, тұтастай компьютерді және оның 
жеке бөліктерін үнемі жақсарту мүмкіндігі. Қосымша перифериялық құрылғыларды ақпараттық 
магистральға қосуға болады, ал кейбір құрылғы үлгілерін басқалармен ауыстыруға болады. Мысалы, ішкі 
жадты ұлғайтуға (қосымша модульдерді енгізуге), видеокартаны күштірекімен ауыстыруға, қатты дискіні 
қосуға және т.б. 
Перифериялық құрылғыны физикалық деңгейде магистральға қосу арнайы блок арқылы жүзеге 
асырылады -
контроллер(адаптер).
Құрылғының жұмысын бағдарламалық басқару бағдарлама арқылы 
жүзеге асырылады -жүргізушіқұрамдас болуы мүмкіноперациялық жүйе (OS). 
Олардың жинағы интерфейс деп аталады. 
Интерфейс 
екі жүйенің (және міндетті түрде есептеуіш немесе ақпараттық жүйелер емес), 
құрылғылардың немесе олардың арасында ақпарат алмасуға арналған бағдарламалардың өзара әрекеттесу 
мүмкіндіктерінің, әдістері мен әдістерінің жиынтығы. 
Құрылғылар арасында деректер алмасу шиналар арқылы жүзеге асырылатындықтан, 
интерфейстерді үйлестіру үшін барлық сыртқы құрылғылар шинаға тікелей емес, олардың контроллері 
(адаптерлері) және порты. 
Құрылғыны басқа біреудің портына қате немесе білмеу арқылы қосуды болдырмау үшін әр 
құрылғыда «бөтен» қосқышқа сәйкес келмейтін жеке штепсельдік пішін бар. Әрбір құрылғының 
жұмысын бағдарламалық басқару драйвер бағдарламасы арқылы жүзеге асырылады. 
Заманауи дербес компьютер жұмыс үстелі (desktop), портативті (notebook) немесе қалталы (notebook)
нұсқада жүзеге асырылуы мүмкін. 
Компьютердің негізгі конфигурациясы – компьютермен жұмыс істеу үшін жеткілікті аппараттық 
құралдардың ең аз жиынтығы. Қазіргі уақытта жұмыс үстелі компьютерлері үшін негізгі конфигурация 
төрт құрылғыны қамтиды деп саналады: 
• Жүйелік блок; 
• Монитор; 
• Пернетақта; 
• Тышқан. 

2023-2024 ХБК(ҚазБСҚА) Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар Н.Р. Мұсабеков
3