Музыка студиясының оқушыларға эстетикалық тәрбие берудегі маңызы

Әсемдік ізгілік сезімін оятады.

Д.Б. Кабалевский

Эстетикалық тәрбиенің жарқын құралдарының бірі- музыка. Музыка осы маңызды міндетті орындау үшін балада жалпы музыкалық қабілетті дамыту керек.Музыкаға үйрету- тәрбиелеуші процесс; оның барысында педагог музыкалық тәжірибе жинақтауға, ең қарапайым мәліметтер, білім, дағдылар алуға көмектеседі.Өз тарапынан бала оны белсенді түрде меңгереді.Жантанушы Л.С. Выготскийдің айтуынша, тұтастай алғанда тәрбие, атап айтқанда, оқыту ісі дамытудан «озық» жүріп отыруы, сөйтіп, оны соңынан ілестіріп отыруы тиіс.Музыкалық дамыту тәрбие мен оқыту процесіне байланысты. Егер бала өз талабымен құмарта ән салып, аспапта ойнау, мәнерлі де дұрыс істесе, онда оның музыкалық дамуының жеткіліктідәрежеде жоғары екендігі туралы айтуға болады.

Біздін елде соңғы жылдары білім беру үдерісі күрделене түсті және оқыту жүйесінің өзіндегі жаңа тұжырымдамаларымен және теорияларымен молықты.Кез келген шығармашылық еңбектің ең басты құраушысы шығармашылық атмосферасы, процесі және жұмысқа арналған қажетті шарттары болып табылады.Оқушылар үшін оқуға міндетті болып келетіні тақырыптық материалдар, олардың шығармашылық әлеуетін ашатын қызықты тапсырмалар орындау. Бұл музыка студиясының сабақтарында өнердің межелес түрлерінің өзара әрекеттестігін талап етеді.Дәстүрлі бағдарламалық материалға кіріктірілген енгізу оқушылардың шығармашылық әлеуетін кеңейтеді, байытады.Мұғалім үнемі бір әдісті қолданып ,бір ғана тапсырманы орындаумен сабақты өткізіп отырса, ол балалардың сабаққа деген қызығушылығын басып тастайды, қызығушылық болмаған жерде балалардың қабілеті дамымайды. Музыка өнері балалардың өнерге қуанышымен қызығушылығын тудырады, осы жерде ұстаздың мақсаты-балалардың ынтасын өшіріп алмай оны лаулатып көтеріп, жетілдіру. Өнермен айналысу өте зор еңбек, өкінішке орай оны көпшілік түсіне бермейді. Студияға келуші оқушылардың көбі оқу барысында оларға қойылатын талаптарға көніл аудармайды. Аспапта ойнау күнделікті үйдегі дайындықты қажет етеді, бірақ балалар көбіне мұны түсіне бермейді, кейде ата-аналарда оны түсінбейді; «...маған балам домбыра ойнау білсе жеткілікті, нота сауаты сабақтары керек емес» дегендей артқа тартады. Осындай пікірлер бізге жиі кездеседі, сондықтан 1-ші сыныпқа көп балалар келгенімен барлығы мәреге жетпейді. Соңғы үш жылда студияға қабылданған оқушылардың саны өскенімен оқу сапасы әлі көңілден шықпайды. Себебі неден? Баланың көңілімен музыка мектебінің бағдарламасының сәйкессіздігі. Гимназистердің оқу жүктемесі өте көп. Осы себептер бойынша аспапты меңгеруі мен классикалық музыкаға қызығушылық төмендейді. Баланың музыкаға қызығушылығын көтеру үшін олардың мотивациясын арттыруы қажет. Аспапта жақсы ойнауға сынып атмосферасы, мұғалімге деген сыйластыгы, сүйішпеншілігі әсер етеді.байқаулар мен концерттерге катысуы оқушылардың музыка сабақтарына деген қызығушылығын көтереді. Ал енді одан да жоғары мотивациялардың түрі оқушыларды марапаттау және мадақтау.

Музыка студиясында музыка әдебиет сабақтарында өнердің межелес түрлерінің өзара әрекеттестігін пайдалануға болады.

• 
  жеке тұлғаның рухани және эмоциялық бейнелік құралымын дамыту;
  
• 
  жаңа материалды игерудегі шығармашылық еркіндік пен бастаманы дамыту;
  
• 
  тіпті балаларға таныс материал болғанның өзінде де кез келген сабақ олардың дәстүрлі пәндік білімдер қосалысындағы өнер саласындағы ұғымдарын тереңдете түсіп, жаңа білімді игеруін көздейді;
  
• 
  материал мазмұнында тарихи фактордың болуы;
  
• 
  сабақта оқу материалын тану үдерісінде белсенді өмірлік позицияның, шығармашылық дербестіктің дамуына жағдай жасайтын проблемалылықтың болуы;
  
• 
  уақытты барынша аз жұмсаған, назар мен ішкі күш-жігер айтарлықтай жұмылдырылған кезде білімнің тиянақтылығына қол жеткізу. Музыка әдебиеті бағдарламасы өнер мектебіндегі теориялық, практикалық, шығармашылық, қорытынды бақылау оқу материалына икемделген. Бағдарлама меңгерілген материалдық терең деңгейін ұстайды. Шығармашылық тұлға, музыканы сүйіп білуі, музыканың материалдың қызықсыз құрғақ ұйымдастырылуы мүмкін емес. Оқу бағдарламасының материалы қалыпты бағдарлама. Балалар өздеріне теория жағынан білімдерін көтеруі қажет: жанр, форма, музыка әдістері, музыка аспаптары, оркестр және ансамбльдер құрамы.
  
• 
  Бірінші оқу жыл бағдарламасында монографиялық тақырыптар, композиторлардың тарихи-көркем шығармалар стильдері мен ерекшеліктерін түсінуге көмектеседі.Монография сабағының оқылуы өмірбаянынан құрылады, шығармаларына шолу, мінездеме беру, талдау жасау. Өмірбаян жайлы оқытылу мақсаты- жарқын, ашық қызықты композиторлардың тірі көрінісін жаңаша жасау. Осы сабақ кезінде музыка үзінділері, бейнелеу өнер шығармалары, поэзия түрімен. Музыка мектебіндегі негізгі даму бағыты – симфония – сонатолық циклдармен, соната формасы.
  
• 
  Екінші оқу жыл – орыс классикалық музыкасына арналған. Ең басты көңіл операға бөлінеді. Оқу барысында шығарманың шығу тарихи, мазмұнына мінездеме және композицияны тани бөледі. Окушылар орыс операсының заңдылықтарымен таныс болады.
  
• 
  Симфониялық шығармалар, романс және әндер орыс жанрының әр түрлілігімен байлығын көрсетеді.
  
• 
  Үшінші оқу жылында- совет кезеңдегі музыка негізі. Қиындық деңгейі көтеріле түседі. Сазды талдау, шығарма түрлері, және форма атты дидактикалық тапсырмалар қиынға түседі.
  
• 
  Төртінші оқу жылында- Қазақстанның музыка мәдениетіне шолу. Қазақ халық композиторлар шығармалары. Оқу барысында оқушылар қазақ халық музыкасының асыл мұрасы, оның байлығы, халық әндері мен күйлерінің формасымен таныс болады. Оқушылардың қазақ музыка мәдениеті жайында өз ойларын жетік жеткізе білулеріне, дамыту керек.
  
• 
  Халық шығармашылық курсын оку кезінде үн таспа арқылы тыңдау, оқушылардың әнді немесе күйді өз орталарынан сахна төрінде орындалуына үлкен мүмкіншілік береді. Қазақстаннын шебер композиторлар өмірбаяны, шығармашылық жолдарымен танысады. Олар: Е.Брусиловский, А. Жұбанов, Л.Хамиди, М.Төлеубаев, Ғ.Жұбанова және т.б..
  

• 
  Мұғалім-музыкант өз алдына мақсат қояды: музыка- эстетикалық мәдениетінің қалыптасуы, музыка өнері арқылы әңгімелеу. Негізгі мақсат музыка әдебиетіне байланысты мұғалімнің келесі тапсырмалары арқылы шешіледі.
  

• 
  - жаңа білім қолдану, қабілет икемі;
  
• 
  - өтілген материалдарды бекіту;
  
• 
  - шығармашылық икем мен қабілетін дамыту;
  
• 
  - тану қабілеті;
  

• 
  - рухани мәдениет құлықтылығының қалыптасуы;
  
• 
  - дуние жүзілік және азамат мәдениетінің құндылықтары;
  
• 
  - жоғарғы эстетикалық ережелер;
  

• 
  - баланың зерделі ой өрісінің дамуы;
  
• 
  - өзіндік білім алу қабілеті;
  
• 
  - өз бетімен ізденіп, алған білімді түсініп талдау жасау;
  
• 
  - баланың эмоциялық көңілінің дамуы.
  

Әдістемелік жұмыста алға қойылған мақсаттармен шешімдер үшін қатар түрі құрылған.

1.Білім сабағы. Мұғалімнің сабақ түсіндіруі және оқушылар жауаптары.

2. Практикалық жұмыс. Оқушылардың жазба жұмыстары, бақылау жұмыстары, рефераттар, кестелер.

3. Шығармашылық тапсырмалар.

4. Музыка тыңдау.

5. Тест.

Аса белсенді оқушылар бастауыш сыныптарда өздерінің қызықты етіп рефераттарымен ортаға шығуларына болады. Музыка әдебиеті сабағын мұғалім өзінің білім дәрежесіне қарай құрады.Теориялық және практикалық сабақтарын ауыстырып құрамдауға болады.Үй тапсырмасын немесе өтілген тақырып бойынша қайталау сұрақтарын сабақ басында немесе соңына қоюға болады. Жұмыстың әр түрлілігі қолданады: мұғалімнің түсіндіруі, үй тапсырмасын тексеру, жеке сұрақ, шығармашылық топ.

Оқу әдістемесінің түрлері: түсіндірмелі, суреттемелі, ақпараттық және хабарлама түрінде.

Тәрбие әдістемесі: пікір, жаттығу, жеке үлгі. Балалардың практика кезінде пән бойынша алған білімдерін дұрыс қолданып көрсетуі, олардың эстетикалық сезімдерін дамыта түсуі ықтимал. Сонымен қатар монографиялық тәртіптермен, дәстүрлі халық мектептеріне арналған бағдарламада жанрлық, тарихи стильдіқ тәртіпті, музыка материялдарының бөлінуі.

• 
  Бірінші оқу жылына музыка әдебиетінің базалық білім жүйесі енеді. 5-7 сыныптарға музыка әдебиеті тарихи түпкілігінен құралған.
  
• 
  Екінші оқу жылы стильдік (классицизм, романтизм, барокко) жанрлық ( опера, соната, симфония) монографиялық тәртіп бойынша.
  
• 
  Үшінші оқу жылы: советтік кезең жанрлық тәртіп бойынша окылады( симфония , театрлық музыка, кантата, ораториялық музыка).Бағдарламадағы маңызды орынды шығармашылық тапсырмалар алады.
  

Музыка әдебиет пәнінің музыка тыңдау кіреді,оны аспаптық орындауымен өткізуге болады.Мысалы, фортепиано немесе домбыра мен орындау пайдаланып қарастыру.

Әр аспаптың өз орындаушысы болатыны анық.Осылардың ішінде қобыз- ең киын аспаптың бірі.

Қобыз аспабының алға қойған міндеті –домбыра күйлерін қобызда да ойната отырып, қара домбырамен де ойнайтын күйлерді өңдеген жазу.Осындай жаңа үрдісті біздің студия мұғалімдері алып жатыр.

Бүгінде балаларға арналған музыкалық педагогика оқу құралдары жан-жақты жазылып жүр.Қазақстан композиторларлары да балалар үшін көптеген шығармалар жазған, бірақ жас музыкантардың қазақ халқының өнерімен, тарихымен танысуы жеткіліксіз болып келеді.

Алайда кіріктірілген сабақтарды асыра пайдаланудың қажеті жоқ, олар жалпылау немесе қорытындылау сабақтары ретінде өткізілуі тиіс.Жалпы тәрбие жұмыстарының мазмұны мен жұргізу әдістері барынша ойланып жасалса, ыңғайлы әрекеттерге баланың өзі де ынталы болады.Бүл оңай шаруа емес, ол үшін жетекшісі шебер, мінезге бай ізденгіш болуы керек. Міне,сондықтан да әрбір маман өз жұмысын деңгейде және өте жауыпкершілікпен орындайтын болса, өз еліне деген намысын түсіне білсе, біз Елбасымыздың 30 елдің қатарында болуға қойған мақсатына тез арада жетеміз.

Әдебиет:

1.Выготский Л.С. Психология .М.Апрель Пресс 2000ж..

2.Некрасова О.А. Музыкасабағы Музыка анықтамалығы Тамыз 2012.

3.Топоркова Л.К. – кпн, педагог ДМШ №1Астана