ОҢТҮстік қазақстан облысы бәйдібек аудандық білім бөлімі

1	Түбір мен қосымша	Сайыс	2
2	Дара сөздер мен күрделі сөздер	Саяхат	1
3	Біріккен сөздер	Ізденіс	1
4	Қос сөздер	Лекция	1
5	Тіркесті сөздер	лекция	1
4. Морфология
	Зат есімдердің жасалу жолдары.	Қорыту	2
	Деректі және дерексіз зат есідер	Ізденіс	2
	Сын есімдер	Лекция	1
	Сын есімдердің жасалу жолдары	Лекция	1
	Сапалық және қатыстық сын есім	Жарыс	1
	Сын есімнің шырайлары.	Білімді тексеру	2
	Сын есімдердің түрлері.	Семинар	2
	Есімдіктердің түрлері	Ұжымдық	2
	Етістіктің түрлері	Лекция	2
	Сабақты және салт етістік	Ізденіс	2
	Етістің түрлері.	Саяхат	2
	Есімше	Лекция	1
	Көсемше	Лекция	1
	Тұйық етістік	Семинар	1
	Үстеудің түрлері	Қорыту	2
	Еліктеу сөздер	Дебат	2
	Одағай	Қорыту	1
	Көмекші есімдер	Семинар	1
	Көмекші етістіктер	Лекция	1
	Шылаудың түрлері.	саяхат	2
5.Синтаксис
	Күрделі сөздер	Лекция	1
	Тұрақты тіркестер	Семинар	1
	Сөздердің байланысу тәсілдері	Ізденіс	1
	Сөздердің байланысу түрлері	Лекция	1
	Сөз тіркесі білдіретін синтаксистік қатынастар	Ізденіс	2
	Сөйлемнің түрлері	Семинар	2
	Сөйлем мүшелері	Сайыс	2
	Бастауыш	Саяхат	2
	Баяндауыш	Лекция	2
	Толықтауыш	Семинар	2
	Анықтауыш	Ізденіс	2
	Пысықтауыш	Қорытынды	2
	Айқындауыш мүшелер	Біліді бекіту	2
	Бірыңғай мүшелер	Лекция	1
	Оқшау сөздер	Лекция	1
	Жай сөйлемнің түрлері	Семинар	1
	Атаулы сөйлем	Лекция	2
	Құрмалас сөйлем. Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері	Лекция	1
	Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері	Ізденіс	2
	Аралас құрмалас сөйлем	Ізденіс	2
	Құрмалас сөйлемнің тыныс белгілері	Білімді тексеру	2
	Төл сөз бен төлеу сөз	Лекция	1
	Төл сөз бен автор сөз	Лекция	1
6. Пунктуация
1	Сөйлем соңына қойылатын тыныс белгілері	Лекция	1
2	Сөйлемнің ішіне қойылатын тыныс белгілері	Лекция	1
7. Стилистика
1	Ауызекі сөйлеу стилі	Семинар	1
2	Көркем әдебиет стилі	Ізденіс	1
3	Публицистикалық стиль	Шығармашылық	1
4	Ресми іс қағаздар стилі	Ізденіс	1
5	Ғылыми стиль	ізденіс	1

Жоғарыда аталған сөзімнің нақты айғағы ретінде ҰБТ-ке дайындық

курсының бірнеше сабақ үлгісін ұсынамын.


Сабақтың тақырыбы: Сөздердің байланысу түрлері
Сабақтың мақсаты: Білімділік: оқушылардың сөздердің байланысу түрлері туралы алған білімдерін нығайту,бір жүйеге келтіріп қорыту,теориялық білімін бағалау.

Дамытушылық: ойын түрлері арқылы оқушылардың тапқырлық,ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру,шығармашылыққа баулу,өз ойын тиянақты жеткізуге дағдыландыру.

Тәрбиелік: оқушыларды туған тілі-қазақ тілін қүрметтеуге, дамытуға, адамгершілікке, ізеттілікке, әдептілікке тәрбиелеу.

Пәнаралық байланыс: әдебиет.

Көрнекілігі: интерактивті тақта,тірек сөздер,тірек сызбалар,кесте.


Сабақтың барысы:
1.Ұйымдастыру.

2.Үйге берілген тапсырманы сұрау.

3. Жаңа сабақ.

4. Жаңа сабақ бойынша жаттығу.

5. Сабақты пысықтау.

6. Бағалау.

7. Үйге тапсырма.

Үй тапсырмасын сұрау.
1.Сұрақтар:

1.Сөздердің байланысу тәсілдері қандай?

2.Сөздердің жалғау арқылы байланысу тәсіліне он сөз тіркесін жаз(2 мин.)

1. 
   Шылаулар арқылы байланысқан сөз тіркестерін жаз.
   
2. 
   Орын тәртібі арқылы байланысқан он сөз тіркесін жаз.
   
3. 
   Интонация арқылы байланысқан сөздер.
   

2. Көркем шығармадан жазып келген сөйлемдердегі сөздердің байланысу тәсілін талдау.Мысалы: Аймен аталас емеспіз,күнмен баталас емеспіз,бұлтпен туысқанымыз жоқ,сол күні жауған жаңбырмен жуысқанымыз жоқ.

Аймен аталас Ай+мен көмектес септік жалғауы

Күнмен баталас Күн+мен көмектес септік жалғауы

Бұлтпен туысқанымыз жоқ Туыс-қан-ымыз т.ж 1 жағы

Жаңбырмен жуысқанымыз жоқ жаңбыр+мен көмектес септік жалғауы

Сол күні жауған орын тәртібі арқылы.

Аталас емеспіз орын тәртібі арқылы

Жаңа сабақ: Сөздердің байланысу түрлері

(1) Қиыса байланысқан сөз тіркестері. қиысу	2.Матаса байланысқан сөз тіркестері. матасу	3.Меңгере байланысқан сөз тіркестері. меңгеру	4.Қабыса байланысқан сөз тіркестері. қабысу	5.Жанаса байланысқан сөз тіркестері. жанасу
Баяндауыштың бастауышпен жақ жағынан үйлесе байланысқан түрі.	Біріншісі зат есім немесе затталған сөз ілік септік жалғауында, екінші сөз тәуелдік жалғауында келу арқылы байланысу.	Барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес септік жалғаулары мен септеулік шылаулар арқылы байланысқан түрі.	Орын тәртібі жағынан іргелес тұру арқылы байланысқан түрі.	Орын тәртібі жағынан іргелес тұрып та, алшақ тұрып та байланысуы.
Санжар өлеңді жақсы айтқанмен, өзін көрсете алмай жүр.	Ана тілі-бұл атаңның, анаңның тілі, туған халқыңның тілі.	Экологияны сақтайық, соған ат салысайық.	Мәліктің талдырмаш жас денесі баяғы сол арықтау қалпында.	Шақырылған қонақтар кештете келді.
Санжар көрсете алмай жүр бастауыш баяндауыш қиысу	Атаңның тілі Анаңның тілі Халқыңның тілі Ілікжалғаулы тәуелдік сөз жалғау III Жағы матасу	Экологияны сақтайық табыс жалғаулы етістік сөз етістікті меңгеру	Талдырмаш денесі сын есім зат есім арықтау қалпында сын есім зат есім есімді қабысу	Кештете келді үстеу етістік жанасу

Тапсырмалар:
1 –тапсырмасы.

1.Мәтіннің мағынасын түсініп оқы.

Мәтін ішінен сөз тіркестерін жасап,байланысу түрін анықта.
Естілген сөзді ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар: әуелі-көкірегі байлаулы берік болмақ керек; екінші-сол нәрсені көргенде, я естігенде ғибратлану керек, көңілденіп, тұншығып, ынтамен ұғу керек. Үшінші-сол нәрсені ішінен бірнеше уақыт қайтарып ойланып, көңілге бекіту керек. Төртінші-ой кеселді нәрселерден қашық болу керек.

А. Құнанбайұлы.

Отыз бірінші сөз.

Үлгі: Естілген сөзді қабысу есімді;

2 -тапсырмасы.

1. 
   Сөйлемді дұрыс құра.
   

2. 
   Сөздердің байланысу түрін сызба түрінде көрсетіп түсіндір.
   

3-тапсырмасы

1. 
   Бүгінгі сабақ барысы туралы ой толғау жазу.
   

2. 
   Шығарма тақырыбы:
   

1. 
   Адал достық.
   
2. 
   Табиғат аясында.
   
3. 
   Басты байлық - денсаулық.
   

4 4

1. 
   Суретте. Өз досының бейнесі.
   
2. 
   Салыстыр. Сөздердің байланысу тәсілдерін салыстыр.
   
3. 
   Суретте. Табиғат көрінісі.
   
4. 
   Салыстыр. Сөздердің байланысу түрлерін салыстыр.
   

1. 
   Матасуды табыңыз.
   

В. Көкке қарады. Е. Қаланың іші.

С. Ұзын бойлы.

2. Есімді қабысу.

А. Қара шашты Д. Дауыстап сөйледі

В. Жоғары шықты. Е. Жақсы оқиды.

С. бырт-бырт үзді

3. Меңгеруді белгіле.

А. Жас-кәрінің тілегі Д. Ертелі - кеш дайындалды.

В. Ұлжан да күлді. Е. Бақытты болашақ.

С. Бөжейді жоқтады.

4. Қиыса байланысқан сөз тіркесі.

А. Бағдарлап қарады. Д. Бірге дайындалды.

В. Отанға оралу. Е. Сәбит дайындалды.

С. Жіп-жіңішке темір.

5. Жанасуды тап.

А. Күз аспаны. Д. Қалың кітап.

В. Үй іші. Е. Сіз барасыз.

С. асығып-үсігіп киінді.

6. Орын тәртібі арқылы байланысқан сөз тіркесі.

А. Хат арқылы жеткізді. Д. Туған жерге.

В. Ұстазымнан үйрендім. Е. Абайды оқыдым.

С. Марат-студент.

7. Жалғау арқылы байланысқан сөз тіркесі.

А. Қаз-қатар тізілді. Д. Сен үшін келдім.

В. Сіздің арқаңызда. Е. Кеңесіп пішкен тон

С. Екпінді жел.

8. Интонация арқылы байланысқан сөз тіркесі.

А. Тарс-түрс дауыс. Д. Бұл - жігіт.

В. Қып - қызыл көйлек. Е. Қара торы.

С. Оспан кіріп келді.

9. Сөздердің байланысу түрлері қанша?

А. 5 Д. 6

В. 4 Е. 2

С. 3

10. Ілік жалғаулы сөз бен тәуелдік жалғаулы сөздердің тіркесуі.

В. Меңгеру Е. Қиысу

5. Сабақты пысықтау.

6. Оқушыларды бағалау.

7. Үйге тапсырма:

Көркем шығармалардан сөйлем жазып, сөздердің

байланысу түрін ажырату.

Дамытушылық: Топпен жұмыс жүргізу арқылы дүниетанымын, ойлау қабілетін арттыру, шығармашылық ізденісін дамыту.

Тәрбиелік: оқушыларды тілді құрметтеуге, алға қарай ұмтылушылыққа, ынтымақтастыққа баулу.

Сабақтың түрі: сайыс сабақ.

Сабақтың әдісі:интеллектуалды ойын,жаттығулар, ой тастау, топпен жұмыс.

Пән аралық байланыс: әдебиет.

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, үлестірмелі қағаздар, «Бәйге» ойыны.

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі

а) психологиялық дайындық

ә) сабақтың мақсатын, жоспарын, жүру барысын таныстыру.

б) оқушыларды үш топқа бөлу:

I – топ . «Салалас» тобы.

II-топ. «Сабақтас» тобы.

III-топ. «Аралас» тобы.

1. 
   Үй тапсырмасын «Бәйге» ойыны арқылы тексеру.
   

Ұпай саны 10-50-ге дейін.

1-қатардағы - 20. Жайылма сөйлем.

40. Шартты бағынынқылы сабақтас құрмалас сөйлем деген не? Жасалу жолдары.

10. Жақты және жақсыз сөйлемді салыстыр.

50. Мезгіл бағынынқылы сабақтас сөйлем.

30. ыңғайлас салалас құрмалас сөйлем.

2-қатардағы - 30. Себеп-салдар салалас құрмалас сөйлем.

50. Қимыл - сын бағынынқылы сабақтас сөйлем

20. Толымды, толымсыз сөйлемдер.

40. Талғаулы салалас сөйлем.

10. Салалас құрмалас сөйлем.

3-қатардағы 50. Себеп бағынынқылы құрмалас сөйлем
20. Қарсылықты салалас

40. Қарсылықты бағынынқылы сабақтас сөйлем

10. Аралас құрмалас сөйлем

30. Түсіндірмелі салалас

Әр топ мұшелері өздері таңдаған сұрақтарға жауап беріп, ұпайларын алады.
Дұрыс емес жауабын келесі топ мүшесі толықтырады.
2).Қайталауға арналған жаттығулар.
«Салалас» тобына арналған үлестірмелі қағаздағы тапсырмалар: Көп нүктенің орнына жақшада берілген сөзді сабақтас құрмалас сөйлемге айналдыру керек.

1.Мақтаны көтерген нәзік қыз алаңқайлау аралықпен зыр (жүгіру, келу)..., жаңа терген мақтасын атып ұрды.

2.Бетіндегі шып-шып теріне мақтаның ұсақ ұлпалары (жабысу)..., беті де мақта сияқты болып кетіпті.

3.Түнде мылтық (атылу)..., дауысы қатты естілді.

4. Кеше кешке уақытым (болмау)..., сүйікті телехикаямды көре алмадым.
«Сабақтас» тобына берілген тапсырмалар:
Көп нүктенің орнына салалас құрмалас сөйлем болатындай

етіп толықтыр.

2.Онда талай жастар білім (алу)..., еліміздің әр жерінде еңбекке араласуда.

3. Қыз кітапты партаға (қою)..., оны оқуға кірісті.

4. Болат қарындасына сыйлық (әперу, келу)..., бірақ ақшасы жетпеді.

«Аралас» тобының тапсырмасы.

1.Абай үйге (кіру).., Әбіш конверттегі бар қағазды оқып шыққан еді.

2.Күн (шығу)..., ел тұра (бастау)..., - Нұрлан әлі жоқ.

3.Амантай Серғазыларға (ақылдасу еді)..., Жамантайдың науқасының түрі жаман (болу)... , олар ырық бере қоймады.

4). Тестпен жұмыс.

1). Шартты бағыныңқылы сабақтасты белгіле.

А. Сөз жүйесін тапқан кезде,мал иесін табады.

В .Сөз жүйесін тапса, мал иесін табар.

С. Сөз жүйесін тапты, мал иесін тапты.

2). Шартты, қарсылықты, мезгіл бағыныңқы сабақтасқа ортақ қосымшаны тап.

А. -са, -се

В. -ғалы, -гелі

С. –дықтан, -діктен

3). Талғаулы салаласқа тән қатарды көрсет.

А. Соңғысы алдыңғы сөйлемнің мазмұнын талдап түсіндіреді.

В. Жай сөйлемнің біріндегі іс,оқиға екіншісіне қарама-қарсы болады.

С. Жай сөйлемдері бір-біріне тәуелсіз,тек біреуі ғана жүзеге асады.

4). Себеп- салдар мәнді жалғаулық :

А. неге десеңіз, сондықтан, өйткені;

В. неге солай, солай, осылай;

С. біресе айтты, кейде айтпады.

5). Сабақтас пен салаласқа тән ортақ термин:

А) ыңғайлас ;

В) қарсылықты;

С) түсіндірмелі.

6). Мақсат бағыныңқы сабақтас.

А .Ойын аяқталған соң, Санжарлар үйге қайтты.

В. Жұмысын ерте бітіргендіктен,қосымша тапсырма бердім.

С. Келгендердің бәрі разы болсын деп, жан-тәні қалмай қалбалақтауда.

7). Қарсылықты бағыныңқы сабақтас.

А. Олар теңізге ерте шықты,бірақ жолы болмады.

В. Ұлберген кедей болғанымен,киім-кешегін таза ұстайтын.

С. Теңіздің суы мөп-мөлдір екен.

8). Кезектес салалас сөйлем.

А. Клубта кейде кино болады,кейде қызықты баяндамалар оқылады.

В. Түнгі кезекте болғандықтан ,шаршап та отырмын.

С. Арман өлеңді жақсы айтқанымен, өзін көрсете алмай жүр.

9). Түсіндірмелі салаласты тап.

А. Оларда пасықтық бар, - адамдық жоқ.

В. Тұманның қалыңдығы сонша - түк те көрінбейді.

С. Гұлбаршын сәлем беріп еді,- ол қырын қарап кетті.

10). Ынғайлас мәнді жалғаулық.

А. Бірақ,дегенмен;

В. Алайда, неге десеңіз;