Павлодар қаласының «Дарынды балаларға арналған №8 лицей-мектебі»мм қазақ тілі мен әдебиет мұғалімі Игілікова Г. К. Диалогтік оқыту

Диалогтік оқыту дегеніміз – мұғалім мен оқушы, оқушы мен оқушының арасындағы қарым-қатынас жасау үдерісі.Диалогқа түсуінің құралы – тіл.

Тіл – құрылымдық жүйе, ал сөйлеу – оның сыртқы көрінісі. Белгілі бір тілді меңгеру -сол тіл, тілдің құрылымдық жүйесін меңгеру болып табылады. Бірінші «Бетпе-бет» кезеңінде Бағдарламаның жеті модулін және жеті модульге қарастырылған идеяларды, стратегияларды, жаңа тәсілдерді меңгеріп, алған теориялық білімді мектептегі тәжірибемен ұштастырдым.

Сыныпта тіл қаншалықты қолданылса, оқушылардың білім алуына соншалықты әсер етеді. Диалог сөйлесу, талдау және дәлелдеу барысында жүзеге асатынын Барнс көрсетті. ( Нұсқаулық, 39 бет). . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Оқу орыс тілінде жүретін мектептерде қазақ тілі сабағындағы оқушылардың сөздік қорын дамыту жұмыстары сұрақ – жауап, сөйлесу, әңгімелесу,әңгіме, түсінігін айтқызу, көрнекілік, аударма,ойын әдістері және жаңа тәсілдер арқылы жүзеге асады.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Қазіргі кезде диалогтік оқыту өте маңызды. Сыныптағы оқушылардың бірлескен сұхбаты үлкен пайда келтіретіндігін көрсететін жеткілікті дәлелдер бар. Олар:

• 
  Оқушылардың тақырып бойынша өз ойларын білдіруіне мүмкіндік береді;
  
• 
  Басқа адамдарда түрлі идеялардың болатындығын оқушылардың түсінулеріне көмектеседі;
  
• 
  Оқушылардың өз идеяларын дәлелдеуіне көмектеседі;
  
• 
  Мұғалімдерге оқушылардың оқыту барысында олардың оқушылары қандай деңгейде екендігін түсінуге көмектеседі (Нұсқаулық, 39-бет).
  

Мерсер мен Литлтон диалог сабақта оқушылардың қызығушылықтарын арттырады деп көрсеткен. Выготский диалог құру нәтижесінде білім алады деп жорамалдайды. Александер (2004) пікір алмасу оқушылармен диалог құру арқылы іске асатынын анықтады (Нұсқаулық, 40-бет).

Мерсер әңгімелесудің үш түрін көрсеткен: әңгіме-дебат, топтық әңгіме, зерттеушілік әңгіме.

Әңгіме-дебат барысында оқушылардың ой-пікірлері бірлесуден гөрі, көбіне бәсекелестікке бағытталады. Топтық әңгіме кезінде айтылған пікірлермен тыңдаушылардың әрқайсысы механикалық түрде келіседі, қандай да идеяны төзімділікпен тыңдайды. Зерттеушілік әңгіме жүргізілу үстінде қатысушылар бір-біріне сұрақ қояды, айтқандарын дәлелдейді.

(Нұсқаулық, 40-бет)

Сабақтар барысында әңгімелесудің үш түрі байқалды. Мысылы: «Қошқар мен теке» мультфильмін көріп, жалғасын рөлдік ойынмен көрсету тапсырмасында балалар шығармашылық тұрғыда қатысып, кейін жұмыстың нәтижесін көріп, өз – өздеріне риза болды. Осы жерде топтың көшбасшысы Маргарита бірден рөлді бөліп тастап, топпен сценарийді құрастыра бастады. Рөлдік ойын шығармашылық қабілеттерін дамытуға, қазақ тілінде сөйлесуі мен тілдесуі ортасының кеңейтуге қамтамасыз етті. Бұл рөлдік ойында бірнеше оқушыларды қатыстырумен топтық әңгіме түрі көрінді. Топ ішіндегі әңгімелесуде олар тез, өз бетімен әңгімеге араласу дағдыларын, өздерінің қызығушылығын, белсенділігін таныта алатындарын көрсете білді. «Ата – анасына не істесең, алдына сол келер» тақырыбында «Ана жүрегі» бейнеролігі көрсетілді. Осыдан әңгіме – дебат туындады. Оқушылар ой- пікірлерін білдіріп, әрқайсысы өз шешімдерін қалады. Топта бір шешімге келіп, «Ананың жүрегі не ойлайды?» сұрағы бойынша постер дайындады.Жұмысқа берілген қысқа уақыт ішінде топтардың тез және үйлесімді жұмыс жүргізіліп жатқанын, кенеттен пайда болған ойларын суретке түсіруге жұмылдырғаны байқалды. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Бағдарламаның жеті модулі түгелдей диалог арқылы жүзеге асады. Өйткен сабақтың негізгі кілті тілдік қарым – қатынастық. Сабақта тілдік қатынас үш түрлі жолмен жүзеге асады.

1. 
   Жұптық
   
2. 
   Топтық
   
3. 
   Ұжымдық
   

Оқытудың ұжымдық қалпы жұптық және топтық қалыптарда өзара біріктіреді.Өйткені оқыту, сөйлесу үрдісі бүкіл топтағы оқушылармен де, жеке екі оқушының арасында да жүреді.

Выготский диалог құру нәтижесінде білім алады деп жорамалдайды. Диалог жүргізу мүмкіндігі болған жағдайда, оқыту жеңіл болмақ. (Нұсқаулық,39 бет). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

«Әдептілік – адамның бет - бейнесі» тақырыбы бойынша, әр топқа білімдерін анықтау үшін төмен деңгейдегі сұрақтары қойылды. Әдептілік дегеніміз не? Әдептілік ережелірін анықта. «Әдепті, әдепсіз бала» көрінісін көрсету. Оқушылар сұрақтарға дұрыс жауап бере отырып, шығармашылық тұрғыдан орындағанын көрінді. Осыдан жоғары деңгейдегі сұрақтарға жетелеп отырдым. Жағдайят хат берілгенде, шешу жолдарын өздерінін тәжіребилерінен алып, сұрақтарға қиналмай жауап берді.

• 
  ойларын еркін жеткізе алмауы,
  

• 
  жоғары деңгейдегі сұрақтарға бірден жауап бере алмауы;
  

• 
  сөздік қорларын диалогтік оқыту арқылы дамыту;
  
• 
  жоғары дәрежелі сұрақтар қою;
  
• 
  сыни тұрғыдан ойлауға жетелеу;
  

• 
  оқушыларды тақырып бойынша өз ойларын білдіре алды;
  
• 
  оқушылардың өз идеяларын дәлелдеуіне көмектеседі;
  
• 
  ауызекі сөйлеу дағдылары қалыптасады;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
  

• 
  сыныпта психологиялық ахуал, уәж тудыру;
  
• 
  оқушылар күнделікті өмірде білімдерін қолдана алуға биемдеу;
  
• 
  ауызекі сөйлеу дағдыларын жаңа тәсілдер арқылы қалыптастыру;