Рибосомалардың белсенді орталықтары

Сонымен рибосомада 4 белсенді (актив) орталықтар кездеседі:

1) а-РНҚ байланысатын орталық (М-орталық), бұл а-РНҚ-ның 5¹-трансляцияланбайтын учаскесінің 5-9 нуклеотидіне комплиментарлы 18Ѕ р РНҚ-ның бір учаскесі болып табылады.

2) Пептидил орталығы (П-орталық). Трансляция басталар алдында осы орталықпен инициаторлық аминоацил –т-РНҚ, яғни инициаторлық аминоацил т-РНҚ_и ^мет байланысады. Кейінірек П-орталықта өсіп келе жатқан полипептид тізбегіне енді–ғана қосылған пептедил-тРНҚ орналасады.

3) Аминқышқылы орталығы (А-орталық) –бұл орталықпен кезекті аа-т-РНҚ байланысады.

4) Пептедилтрансферазалық орталық (ПТФ-орталық)-полипептидтің аминқышқылдары арасында пептидтік байланыстарды пайда етуші және полипептидті бір аминқышқылына ұзартатын орталық.

Осы 4 орталық рибосома бөлшектерінде түрліше орналасқан: кіші бөлшекте–түгелдей М-орталық, А-орталықтың негізгі бөлігі және П-орталықтың шамалы бөлігі орналасқан; үлкен бөлшекте - П және А орталықтардың қалған бөліктері, яғни П-орталықтың негізгі бөлімі, А-орталықтың шамалы бөлімі және түгелдей ПТФ орталығы орналасқан.
Трансляция немесе ақуыз биосинтезінің иницияциясы

Ең алдымен а-РНҚ-ның 5¹-трансляцияланбайтын учаскесі рибосоманың кіші бөлшегімен (18Ѕ р РНҚ) байланысады. Бұл кезде инициаторлық кодон (АУГ) П-орталық деңгейінде орналасады, әрі қарай инициаторлық кодон мен (АУГ) инициаторлық аа-р-РНҚ (Мет-аа-т РНҚ_и ^мет) комплиментарлы байланысады. Ал, соңғысы үлкен бөлшектің П-орталығымен әрекеттесіп рибосоманың екі бөлшегінің біртұтас органеллаға жинақталуын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, трансляция иницияциясы үшін ГТФ және 3 иницияция факторлары-еİF-1, еİF-2, еİF-3, қажет. Бұлардың ішінде еİF-3 рибосоманың еркін кіші бөлшегіне қосылып, оның үлкен бөлшегімен күні бұрын байланысуын болдырмайды және онымен а-РНҚ-ның байланысуына көмектеседі.

Иницияциядан кейін трансляцияның негізгі кезеңі –элонгация (пептидтік тізбектің ұзаруы) басталады. Ол қайталанып отыратын циклдык сипатқа ие, яғни әрбір кезекті аминқышқылының полипептид тізбегіне қосылуы қайталанып отыратын ұқсас құбылыстардан тұрады.

Элонгация циклдарі 3 сатыдан тұрады.

а) аа-т-РНҚ байланысуы. Циклдың алғашқы сатысында рибосоманың бос А-орталығы а-РНҚ кодонына комплиментарлы антикодоны бар кезекті аа-т-РНҚ-мен байланысады. Жалпы алғанда бұл инициаторлық аа-т РНҚ-ның П-орталықпен байланысуы сияқты жүреді, яғни ГТФ молекуласы және 2 элонгация факторы (ақуыз) -ЕF -1_и, ЕF-1_ѕ пайдаланылады. ЕF-1_и факторы ГТФ-пен және рибосомаға енген кезекті аа-т РНҚ-мен қосылып кешен пайда етеді. Егер осы аа-т РНҚ-ның антикодоны А-орталықтағы а-РНҚ –ның кодонына комплиментарлы болмаса, кешен бұл жерде тұрақтамай, диффузия жолымен рибосоманы тастап шығады.