Троицкіде,   Оралда,  А страханда, Верныйда, С ан кт-П етерб ургте, Т аш кен тте  басыл-

К әр ім о в тер д ің   б асп аханасы   XIX ғасы рды ң  аяғы нан  1917  жы лға дейін 

2000-ға ж уы қ кітап шығарды, XX ғасырдың басында екі баспахана Орын- 

борда  б ір л ескен   к ә сіп о р ы н ға бірікті.  1912 жылы  С емейде  кітап  басуға 

ар н ал ған   б асп ахан а  ұйы м дасты ры лды ,  б асқа  қалалард а  бұлар  мем- 

лекеттік кәсіпоры н дар болды.  Баспахананы ң тек кана кітап басумен ай- 

налыспай, сонымен катар баспа кәсіпорны  болғанын да атап өткен ж өн.90 

Қ азақш а басылған  кітапты ң дам уы набелгілі баспагер Кашафутдин  Мах­

мудов  елеулі  үлес қосты ,  ол  1859  ж ы лдан  1899 ж ы лға дейін  казақтарға 

түсін ікті тілде 22 кітап  аударды ,  А кы лбек Сабалұлы  1909-1915  жылдар 

аралы ғы нда —  15  кітап, Ж үсіп бек Ш айхысламов  1879—1915 жылдарда — 

15  к іт а п ,  М акаш   Б алтаев  1904—1913  ж ы лдарда  —  7  к ітап ,  Ш ататөре 

Ж ә ң г ір о в   1910—1915  ж ы лдарда  —  9  к ітап ,  С п ан д и яр  К өбеев  3  кітап 

аударды .91

О ры с  тіліндегі  кітаптар  кітап хан алар  мен  кітап  саудасы   дүкендері 

бойынша таратылды. Олар негізінен Санкт-П етербург пен  Мәскеуде, сон- 

д ай -ақ   гу б ер н и ялы қ калаларда  басылды.  XX ғасы рды ң басы нда  кітап- 

хан алар  мен  кітап д үкен д ерін ің  ж елісі  кеңейді.  1906  жылы  «Х алы кты қ 

оқу орындары жаны ндағы  халы кты қкітапханалартуралы  ережелер» ба- 

сып  ш ы ғары лы п,  олар  К дзакстанд а да  қолданы ла  бастады.  1902  жылы 

Верныйда,  1897 жылы — Ақмолада,  1900 жылы Атбасарда оку орындары- 

ны ң  кітап хан алары м ен   бірге  ж алпы   ж ұртқа  колайлы   көп ш ілік  кітап - 

ханалары  пайда болды.  Верныйдағы, Петропавлдағы кітапханаларға 70— 

80 окы рман  барып жүрді.  Ал  1905—1907 ж ы лдарда-ак Петропавл уезінде 

47  кітапхана аш ы лды .92 К ітапханаларды ң корлары  да өсті;  мәселен  Вер- 

ныйдағы статистика комитетінің кітапханасында  1917 жылы 3500 аталым- 

мен  6600 дана кітап болған.93 Семейдегі кітапхана туралы мәліметтер бар, 

1902 ж ылы онда 2866 аталым кітап, ал мерзімді баеЪілымдар коры 59 ата- 

лымнан тұрған,  1903 жылы оны ң  100 оқы рманы  болған.

3.  Қ A3АҚСТАННЫ Ң М Е Р ЗІМ Д ІБА С П А С Ө ЗІ

XX ғасырдың басы на карай  Қазақстанда ұлттық казак зиялы ларыны ң 

қалы птасу  үрдісі  ж үріп  ж атты ,  оларды ң бір  бөлігі  еуропалы к білім  алғ- 

андар еді. Олар Ш ығыстың ұлттық қозғалысының ғана емес, сонымен катар 

Б аты сты ң   б у р ж у а з и я л ы қ   р е в о л ю ц и я л а р ы н ы ң   да  ы к п ал ы н ,  патш а 

режиміне оппозициялық пиғылдағы өз отандастарының үдей түскен кысы- 

мын бастан кешірді.  1905—1907 жылдардағы революциядан кейін Ресейдегі 

мұсылмандарды ң,  соны ң  іш інде  түрік  халы ктары ның  козғалы сы   жаңа 

қарқы н  алды.  М ерзімді  басп асөздің   пайда  болуы  мен  дамуына  капи- 

тализм нің, тауар-ақш а қаты настары ны ң, көлік пен  байланыстың дамуы 

да, өлкені  одан  әрі  отарлау да себепш і  болды.  Туып  келе ж аткан ұлттық 

бурж уази ян ы ң   үстемдік  етуші  орыс  бурж уазиясы м ен  бөсекесі,  шетел 

капиталы ны ң енуі білім беру, баспасөз ж әне байланыс жүйесі  реформа- 

сы ны ң кажеттігін туғызды.

1905  ж ы лы   Ресейде  баспасөз  бостандығы  жолындағы  күрес  ж еңіске 

жетті.  Орыс  тарихы нда  револю циялы қ  газеттер  түңғыш  рет  өзін  еркін 

сезіне бастады.  1900 жылға қарай Ресейдегі баспасөз жүйесі  1002 аталым- 

нан тұрса, ал  1905 ж ылдың өзінде-ақ  1350 газет пен журнал шыкты, пошта

698

арқылы 372 миллион дана газет таратылды.  1908 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: