Тақырып: Қазақстан желдері

Тақырып: Қазақстан желдері

Дүние жүзінде өте көп желдердің түрлері бар.Мысалы:торнодо,Ебі,Қордай,Дауыл,Тау аңғарлық,Сайқан,Шілік,Муссон,Арыстанды-Қарабас,Мұғалжар және тағы да басқа желдер.соларға тоқталайық.

Жел дегеніміз не?

• Жел — ауаның жер бетіне қатысты көбінесе горизонталь бағытта қозғалуы; метеорологияның негізгі ұғымдарының бірі.

Тау аңғарлық жел

• Тау аңғарлық жел-жазда соғатын,тәулік ішінде бағытын өзгертіп отыратын жел түрі.
• Осы жел Жетісу қақпасы мен Іле аңғары сияқты жерлерде соғады.

Күшті жел

• Қазақстанда ең күшті желдер Жетісу қақпасымен соғатын және Каспий теңізінің шығыс жағалауында соғады.
• Олардың орташа жылдамдығы 6-8 м/сек.

Дауыл

• Жылдамдығы 15-20 м/сек-тан немесе сағатына 72 км/сағ-тан асатын қатты соққан желді дауыл деп атайды.

Ебі желі

• Ебі желі Жетісу Алатауының оңтүстік-шығысында Қытайда орналасқан Ебінұр көлі қазаншұңқырында,жоғарғы қысым пайда болғанда соғады.
• Мұндай антициклонда шығыс желі тұрады да,Қазақстан аумағындағы Алакөл көліне қарай соғады.
• Осы кезде төменгі қысым аймағы пайда болады.
• Жетісу қақпасы-ені тар тектоникалық жарық,ені 20 км-ден 40 км болатын,ең тар жері-10 км шамасында.
• Ебі желін алғаш рет сипаттап жазған қазақтың ғұлама ғалымы Шоқан Уәлиханов.

Сайқан желі

• Сайқан желі Ебі желіне кері бағытта Жетісу қақпасы арқылы Орталық Азияға қарай соғып тұратын жел.
• Алакөл үстінде жоғарғы қысым орнағанда,антициклон тұрақтап күшіне енген кезде,Сайқан желі солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай соғады.
• Сайқан желінің жылдамдығы 50-60 м-сек.
• Сайқан желі жауған қарды ұшыртады,топырақты құрғатады,мал басын шығынға ұшыратады,жол қатынасын қиындатады,балық аулауға зиянын тигізеді.

Шілік желі

• Шілік желі Шілік өзені бастау алатын мұздықтар өңіріндегі салқын ауаның Іле аңғарына қарай ығысуынан пайда болады.
• Жел өзен аңғарын бойлап,күндіз солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа,түнде керісінше бағытта соғады.
• Жылдамдығы 8-10 м/сек.
• Қарды ұшырады,жол қатынасын қиындатады.

Арыстанды-Қарабас желі

• Бұл жел Қартау жотасының оңтүстік-батыс беткейіндегі Арыстанды өзенінің аңғарымен соғады.
• Жел Мойынқұмның үстімен өткенде құм түйіршіктерін суырып,құмды қара бұрқасын тұрады,жолдың көріну қашықтығы азаяды.
• Сондықтан бұл желді халық Қарабас желі деп атаған.
• Арыстанды-Қарабас желі солтүстіктен үзбей соғып тұрады.
• Желдің жылдамдығы 35 м/сек.

Қордай желі

• Қордай желі Жамбыл облысының оңтүстік-шығысындағы Жетіжол жотасы мен Кіндіктас тау аралығындағы Қордай асуының үстінен соғатын жел.
• Қордай желінің жылдамдығы қыста 40 м/сек-қа жетеді.
• Яғни Қордай желі антициклон орнаған кезде 40 м/сек болса осы жел сағатына 144 км-ге дейін жетеді.
• Осы жел соғатын өңірлерде шамамен жылына 55 күн күшті жел соғады.

Мұғалжар желі

• Мұғалжар желі Мұғалжар тауынан соғады.
• Осы желдің әсері Маңғыстау,Атырау,Ақтөбе облыстарында байқалады.
• Жылдамдығы 50 м/сек-қа дейін жетіп,қатты дауыл түрінде соғады.

Муссон желі

• Маусым ауысуы кезінде желдің басым бағыты 120 – 180º-қа өзгеріп тұрады.
• Муссонның пайда болуының басты себебі — күрлық пен мүхиттың біркелкі ысымауы.

Бриз желі

• Бриз — теңіздердің, көлдердің жағасында тәулік ішінде өз бағытын карама-қарсы жаққа өзгертіп соғатын жел.
• Күндізгі Бриз теңізден құрлыққа карай соқса, ал түнгі Бриз құрлықтан теңізге қарай соғады.
• Бұл табиғи құбылыс негізінен жаз айларына тән.

Фен желі

• Фен- таулардан аңғарға қарай соғатын қатты өкпек, жылы жел.
• Ол ауаның тау жотасының қырқасынан асып, ық беткейіне төмен құлаған кезінде пайда болып, адиабатты жылынады.
• Мұндай жағдайда температура мен ылғалдылық күрт өзгеріп, қардың еруі мен көшкін жүруін тездетеді.
• Фен көбінесе тәулікке жуық соғады.
• Ол барлық тау жүйелерінде, әсіресе Кавказ, Памир, Альпі тауларында байқалады.

Торнадо

• Торнадо— найзағайлы бұлт астында, құрлық үстінде қалыптасатын өте күшті ұйтқи тез жылжитын ауа қабаты.
• Торнадо диаметрі ондаған метрге жетеді.
• Торнадо желінің жылдамдығы 50—100 м/с, ал талқандау жолағының ені жүздеген метрге жетуі мүмкін.
• Ауа райы ыстық кезде атмосфераның тұрақсыз стратификациясы кезінде қалыптасады.
• Торнадоның үлкендігі мен пішіні алуан түрлі болады.
• Көбіне диаметрі жүздеген метр шұңқыр пішінді, жер беті жағында қоқыс бүлты бар болады.
• Кейде торнадо жаңбыр немесе шаңнан метеорологтарға көрінбей қалуы мүмкін.
• Бұл жағдай күтпегендіктен көптеген шығындар мен зардапқа соқтырады