Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

139
лық мектептің негізгі қосқан үлесі –
«міндет» ұғымын енгізуі (В.Уайт). 
В.м. өкілдері интроспекция әдісін 
өзгертті. Субъекттің өзінің ішкі ойла-
ры, елестері, күйзелістері жөніндегі 
есебі белгілі бір қойылған сұраққа
жауапты іздеу, белгілі бір міндетті 
шешу жолымен жүрді. О.Кюльпе «Ой-
лау психологиясы» еңбегінде ойлау 
мен ерікті зерттеуде интроспекция-
лық әдісті қолданды.
Зерттеген мәселелері: «эмпирикалық 
ойлау» деп аталатын және формал-
дық логика заңдарына сүйенетін «та-
за ойлаудың» нақтылы жүзеге асуын 
көрсететін психикалық актілер мен 
күйлер. Н.Ахтың тағы бір қосқан үле-
сі – «детерминациялық тенденция-
лар» тұжырымдамасын шығарып, 
негіздеуі. Басқаша айтқанда, бұл –
себептендіру теориясы. Адамның бо-
йындағы осындай детерминациялық 
тенденциялары адамды түртіп оты-
ратын, санадан тыс процестерге жа-
тады.
Ойлау өзінен-өзі пайда болып қа-
лыптаспайды. Ол тікелей сыртқы ор-
та әсерінен пайда болады. Сезімдік 
елестер мен ойлаудың арақатынасын 
түсіндіруде бұлар мынадай пікірде 
болды. Өз-өздігінен сезімдік елестер 
мен олардың кез келген үйлесімі тіпті 
оңай логикалық есепті шешіп бере 
алмайды. Себебі, есепті шешу үшін 
берілген міндеттің сезімдік көрінісі-
нен тыс, одан еркін болатын, есептің 
(міндеттің) шарттары мен талаптары 
арасындағы қатынастарды ашу мен
саналау маңызды болып табылады. В.м. 
өкілдері ойлаудың басқа психикалық 
процестерден өзіндік ерекшеліктерін 
көрсетті: тұтастылығы, белсенділігі, 
бағыттылығы, бейнесіздігі және т.б. 
В.м.-тің негізгі идеялары О.Зельцтің 
еңбектерінде жалғасын тапты.
Ол ойлауды интеллектуалдық опера-
циялардың қызмет етуі ретінде анық-
тады. О.Зельц өз алдына ойлау іс-
әрекетінің қандай да бір нәтижесінің 
жүзеге асуындағы интеллектуалдық 
іс-әрекеттің әрбір сатысының қыз-
метін анықтау мақсатын қойды. Қа-
тынастарды саналау әрекеті ретіндегі 
ойлауды түсіндіру үшін оның міндет-
ті шешуде жүзеге асырылатын әре-
кет немесе операция ретінде қарасты-
ру керек. О.Зельц міндетті шешу ба-
рысы мен тәсілдерін сипаттауда үш 
ұғымды енгізді: арнайы реакция, яғ-
ни берілген жайтта қойылған мақсат-
қа сәйкес келетін объективті қажет-
ті жауап.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: