Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

142
құбылыстардың қиын да тұтас жү-
йесін қалыптастырудың өзіндік за-
ңының өмір сүруі және жұмыс істе-
уі туралы айтқан болатын. Гештальт-
психологтардың зерттеулерінде күр-
делі құбылыстардың элементтері жә-
не оның байланыстары бойынша
зерттеу осы байланыстардың құры-
лымын анықтаумен ауыстырылды. 
Осы себептерден ғылымдағы бұл ба-
ғытты кейде «құрылымдық психо-
логия» деп атайды (гештальт деген 
сөздің қазақша мағыналарының бірі 
«құрылым» деген мағынаны береді).
Г. көптеген өкілдері психологиялық 
білімнен, басқа жаратылыстану ғы-
лымдарының салаларының бірінен 
базалық білім алды, бұл олардың 
психологиялық көзқарасына ерекше 
ықпал етті. В. Келер, мәселен, физика-
ны оқып, үйренді және қабылдау мен 
ойлау үрдістерін түсіндіруде қажетті 
білімді пайдаланды. Кез келген құбы-
лыс пайда болады және белгілі бір 
жүйенің бөлігі ретінде өзіндік ерек-
шелік сипаттамасын алады деп жазды
В. Келер. Г. ұстанымдары мен қағи-
далары жеке тұлға мен тұлға аралық 
мінез-құлыққа қолдануды өзінің тео-
риялық және эксперименталдік зерт-
теулерінде К. Левин іске асырды.
Орта, Левиннің айтуынша, физика-
лық бірлікте емес, психологиялық тұр-
ғыдан анықталуы қажет, демек, адам-
дардың оған әсер ететін субъектив-
тік қабылдауы арқылы беріледі. Г.
идеялары психологияның көптеген
негізгі проблемаларын талдауда жа-
ғымды рөл атқарды. Көп жағдайда
Г. бихевиоризмге және өмір сүріп 
отырған психологиялық бағыттарға 
қарсы. Жас эксперименталдық пси-
хологияның ұзақ уақыт бойы зерт-
теу нысаны түйсіктер болды. Пси-
хикалық өмірдің бейнелік аспектісі 
психологиялық зертханаларда қан-
шама күш салынса да тек ашылмай 
ғана қалған жоқ, керісінше, жоқ бо-
лып кетті.
Бірақ бейне категориясын ұсынып 
отырған сол аспект әлеуметтік тео-
риялық талдаудың және эмпирика-
лық зерттеудің пәні ретінде міндет-
ті түрде қарастырылуы қажет еді. 
Идеалистік философияның үстемдік 
ету жағдайында қалыптасқан оны 
іске асыруға Г. талпынған еді, оның 
бағыттары мен нәтижелеріне әсері 
тиді. Гештальтизмнің қалыптасу ке-
зінде тұтастық және бөліктері проб-
лемасына ерекше мән берілді. Бар-
лық уақытта да психикалық өмірді 
оны тұтастықта, ішкі байланыста
қарастыру негізгі мәселе болып кө-
терілді. Болашақ гештальтистер екі
зертханада тәрбиеленді: Ф.Брента-
нонның шәкірті – К.Штумпфа (Бер-
лин) және Геттинген университетін-
де Г.Мюллерде тәрбиеленді. Олар 
өздерінің мақсаты – психологияны 
емес, логиканы реформалау мәселе-
сін қойды. Олардың айтуынша, логи-
ка феноменологияға айналуы тиіс. 
Осы мақсатты орындау үшін бұрын-
ғы интроспективтік әдіс жарамсыз 
деп табылды. Оны жетілдіру негізін-
де феноменологиялық әдіс қалыптас-
ты. Бұл бағыттың түсіндіруінше, бей-
ненің негізгі қасиеті константтылық 
немесе қабылдаудың өзгерген жағ-
дайдағы тұрақтылығы, сонымен қа-
тар егер қабылданатын зат тұтас 
түрінде қабылданбайтын болса, қа-
былдаудың тұрақтылығы бұзылады.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: