Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

207
туралы айта отырып, олардың да 
іс-әрекеті адамның ойлау үрдістерін 
еске түсіретіндігін немесе соған жа-
қындайтындығын аңғарамыз
. 
Осын-
дай іс-әрекеттерді жануарлар соқыр 
сезіммен орындайды (мәселен, май-
мылдардың жаңғақты шағуы).
Соңғы жылдары жануарлардың ой-
лауы туралы мәселе әртүрлі май-
мылға жүргізілген көптеген экспе-
рименталдық зерттеулер көрсекенін-
дей, шимпанзе алғашқы абстракция-
лық қабілеттерді меңгерген: маймыл-
дар қабылданатын заттардың түсін 
түрінен және көлемінен немесе түрін 
түсінен және көлемінен ажырата бі-
леді. Жоғары сатыдағы жануарлар-
дың (маймылдардың) интеллектуал-
дық мінез-құлқын бір жүйелі зерттеу 
белгілі неміс психологы В.Келлер-
ден басталды. Мінез-құлықтың осы 
түрін зерттеу үшін Келлер белгілі 
мақсатқа жету мүмкін болмаған кез-
де маймылды өте қиын жағдайда 
сынады, өзінің тамағын алуға маймыл 
айналып баратын жол немесе арна-
йы құрал пайдаланды.
Мәселен, маймылды үлкен темір 
торға орналастырады, қатарына оның
қолы жетпейтін қашықтыққа та-
мағын қояды. Тек тордың артқы қа-
бырғасында орналасқан есік арқылы 
айналып өтетін жолды пайдаланған-
да ғана маймылдың оған қолы жете-
ді. Келлердің жүргізген зерттеулері 
төмендегі жағдайды бақылауға мүм-
кіншілік жасады. Алдымен маймыл 
тамақты алу үшін сәтсіз әрекеттер 
жасап көрді: аяғын созып та, секіріп
те көрді, бірақ ештеңе шықпады, 
енді ол сәтсіз әрекеттерді тоқтатып, 
қозғалмай отырып, белгілі бір шешім 
алғанша тынышталды.
Жануарлар міндеттерді интеллек-
туалдық тұрғыдан шешуге қалай кел-
ді, түсіндіру өте қиын, бұл үрдісті әр-
түрлі зерттеулер әралуан түсіндіреді. 
Кейбіреулер маймылдың мінез-құл-
қын адам интеллектісімен жақында-
ту мүмкіншілігіне тоқталады, оны 
шығармашылық көрегендіктің белгі-
сі ретінде қарастырады. Австрияның 
психологі К.Вюлердің түсіндіруін-
ше, маймылдардың құралдарды пай-
далануы бұрынғы тәжірибенің ауы-
суының нәтижесі ретінде көрінеді. 
Қазіргі зерттеушілердің көзқарасы 
бойынша, интеллектуалдық мінез-
құлықтың негізін жеке заттардың 
арасындағы күрделі қатынастардың 
бейнеленуі құрайды. И.П.Павлов 
маймылдардың мінез-құлқына жүр-
гізген бақылаулары бойынша олар-
дың интеллектуалдық мінез-құлқын 
«қолмен ойлау» деп атады.
Сонымен, жоғары сатыдағы сүт-
қоректілерде және адам тәріздес май-
мылдарда интеллектуалдық мінез-
құлық ерекше жоғары дамыған. Мә-
селен, алма ағашының басындағы 
алманы көріп, алып жемек болып 
ұмтылып, секіріп көреді, бірақ қолы 
жетпейді, содан кейін қасында жат-
қан жәшіктерді бірінің үстіне бірін 
қойып, қолын созып көреді, бірақ 
алмаға жете алмайды, жерден таяқ 
алып, жәшіктің үстіне шығып, әрекет 
жасап көреді, алманы алып жейді, 
осында маймылдың істеген әрекетте-
рі адамның интеллектілік іс-әрекеті-
не жуықтайды, оларда көргенін есте 
сақтау қасиеттерінің бар екендігін 
аңғаруға болады.
Демек, жануарлардың өте күрделі 
ортаға бейімделуі олардың қарапа-
йым жүйке жүйесі мен арнайы се-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: