Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

215
ды. Кез келген міндетті орындау 
еріктік қасиеттер мен күш-жігерді –
табандылықты, ынтаны, батылдық-
ты, шыдамдылықты талап етеді. Ал
міндеттер, яғни шартсыз түрде орын-
далуға тиісті әрекеттер рөлдік функ-
цияларды орындауға байланысты 
ажыратылады: қызметтік, отбасылық, 
азаматтық қоғамдық, және т.б. Пси-
хологияда тұлғаның жауапкершілік 
қасиетін анықтайтын субъективтік 
қадағалау деңгейі ұғымы бар.
ЖАУЛАСУШЫЛЫҚ 
– екі адамның 
бірімен-бірінің, не екі жақтың дұш-
пандық, жаулық жағдайда болып 
қалыптасуы. Ж. екіжақты қастандық 
әрекет ретінде шабу, шауып алу, 
жаулап алып бір елдің өзге елді отар-
лауы сияқты әрекеттері арқылы жү-
зеге асып жатады. Ж. тек екі мем-
лекет не екі тайпа арасында ғана 
емес, сонымен қатар жеке адамдар 
арасында да болып жататын әрекет.
Ж. халықтардың біріне-бірінің айдап 
салу, өшіктіру, жау етіп, дұшпан етіп 
көрсету нәтижесінен де байқалады. 
Осы орайда «Жауластырмақ жаушы-
дан, елдестірмек елшіден» дейтін ма-
қалда терең ойдың мәнін тұжырым-
дап берген.
Ж.-тың өршіген көрінісі жаугерші-
лік-соғыс жағдайымен бірімен-бірі 
қырып-жою әрекеттерімен ұштасып 
жатады. Ж. жеке адамдар арасында-
ғы кереғарлық қатынастан бастап 
екі мемлекет, екі халық, не қоғамдық 
саяси-экономикалық қатынастағы ел-
дер мен мемлекеттер арасында бо-
лып отыратын әлеуметтік жағдай, 
қоғамдық құбылыс болып саналады. 
Дүниежүзі халықтарының біздің ға-
сырымыздағы жағдайларды келешек-
те де бейбіт жолмен, ақыл-санамен 
шешіп отыруды игі мақсат етіп ұстанады.
ЖЕК КөРУ 
– тілімізде жеккөрініш-
ті, жексұрын, сүйкімсіз дейтін атау-
лармен қолданыла береді. Ж.к. сүй-
кімсіз, мінез-құлқы мен іс-әрекеті жа-
ғымсыз адамға қатысты білдіретін 
көңіл күйі. Ж.к. негізінен, адамның 
оғаш қылықтарын, дөрекі мінезі мен
жүріс-тұрысының да жексұрын қи-
мыл-қозғалыстарын білдіреді. Ж.к. 
адамның ұнамсыз, тартымсыз, қы-
лықсыз, жағымсыз түр-сипатынан, іс-
қимылынан, сөйлеген сөзінен, өзге 
адамдармен жағымсыз қарым-қаты-
насынан да көрініп тұрады да ма-
ңындағылардың ж.к. сезімін тудырады. 
Ж.к. адамның өзге адамдарға деген 
көніл күйінің қатынасын білдіретін 
сезімі. Ж.к. сезімінің туындауы ең ал-
дымен жеке басындағы кісілік қасиет-
терінің жоқтығы; екіншіден, маңын-
дағы адамдарға жағымсыз мінез-
құлқының ұнамсыз жақтарымен көз-
ге көрінуі; үшіншіден, өз басының 
әлеуметтік орны мен азаматтық бо-
рышына немқұрайды қарап, қарым-
қатынас жасаудағы жағымсыз, оғаш
әрекеттеріне байланысты болып оты-
рады. Ж.к. сәбилер мен бүлдіршін-
дердің өмірінен айқын байқалып 
отырады. Ойын үстінде балалар бірі-
не-бірі дөрекілік жасап, құрбысына 
әділетсіз әрекет жасаса, оны өзгелері 
жек көріп, оған жиіркенішті сезіммен 
қарайтын болады.
Ондай құрбыларымен бірлесіп ой-
нағысы келмей тартыншақтық көрсе-
теді. Ж.к. мінездің өзіндік ерекшелі-
гін білдіретін сезіммен тығыз бай-
ланысты психологиялық күй. Ж.к. 
сезімі адамды дұшпанға, қаскөйлердің 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: