Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

217
тін өзіндік ерекшелігі. «Жаңағы Абай 
мен жеңілтек чиновник арасында бол-
ған өткір қағысуды да түгел естіген 
болатын (Әуезов)».
Ж-тің бір ерекшелігі – дәйексіз, 
тұрлаусыз, айнымалы, бір жерде шы-
дап тұра алмайтын адам. «Дәйексіз 
шегір көздері қазір-ақ шатынап, 
сынып кеткелі тұрған шыны тәрізді 
(Сәрсенбаев)».
 
Ж. мінез ерекшелік-
тері адамдардың өзара қарым-қаты-
насында ой жүйесінің дәлелсіз, тия-
нақсыз екендігін де білдіреді. Ж. 
мінезі шыдамы жетпейтін ісі мен сө-
зінде тиянағы жоқ табансыздықты да 
білдіреді. Ж.-тің тағы бір ерекшелі-
гі – ұшқалақтық, жеңілтек мінезді, 
ұшып-қонған ұстамсыз, дегбірсізде-
ніп, жеңілтектік қимыл-қозғалысы-
мен ұшып-қонып жүреді. «Артур құ-
саған ұшқалақтары рюмкесін әлден 
көтеріп, жымыңдап тұрған-ды (Ә.Нұр-
пейісов)».
Ж. мінездің сипаты ретінде адамның 
кісілік келбеті мен абырой-атағына 
нұқсан келтіретін ерекшелік. Жеңілтек 
қылықты адамда байыптамаушы-
лық, қысқа қайырымдылық, үстірттік 
жиі байқалады. Ондай адамдарға 
салиқалы, жауапты істерді атқаруға 
сенім білдірмейді. «Сол айтқанына 
кейін өзі «жеңілдік», ұшқарылық 
болды-ау деп өкінген де болатын. 
(М.Әуезов)». Жеңілтек мінез көрсе-
тетін адам көпшілік қауым арасын-
да абыройлы бола алмайды.
ЖИЕНБЕТ БОРТАҒАШҰЛЫ –
 
XVII ғасырдан бізге жеткен мұралар-
дың біразы Жиенбет есімімен байла-
нысып жатады. Оның шығармалары-
нан дербес билік құруды көксеген 
сол заманның өктем тұлғасының үні
естіледі. Мәселен, оның інісі Жолым-
бетке айтқан толғауында өз басының 
көңіл күйін, толғаныс-тебіреністе-
рін, арман-мұңын жырлайды.
Өмірінің соңғы жылдарында Жиен-
бет жырау ханның қуғынына ұшы-
рап, шет жерде жүрсе керек. Осы жайт 
мына жолдардан жақсы аңғарыла-
ды: Азап шектім аралда, Қашырды 
бүйтіп өлімнен, Қайырымсыз болған 
хандарға, Тиер ме екен бір күні, Жол-
барыстай шеңгелім! 
Жиенбет жырларынан да әртүрлі 
моральдық психологиялық топшы-
лау 
–
пайымдаулар, педагогикалық 
түйіндер, яғни келер ұрпаққа тәлім 
берер тамаша пікірлер де ұшыраса-
ды. Осы айтылғанға орай жырау тол-
ғауларындағы мына жолдарға бір 
сәт назар аударып көрелікші: Менің 
ерлігімді сұрасаң, Жолбарыс пенен 
аюдай, Өрлігімді сұрасаң, Жылқы-
дағы асау тайындай, Зорлығымды 
сұрасаң, Бекіре менен жайындай, Бе-
ріктігімді сұрасаң, Қарағай менен 
қайыңдай... 
Бұларда өз заманындағы жас жет-
кіншектерге жан-жақты жетілген, ел-
ге қорған болатын батырлардың өне-
ге, үлгісі суреттеледі. Айлар, жылдар 
бойы шыдамдылыққа, жүректілік-
ке, төзімділікке, қару-жарақты мең-
геруге баулу арқылы ғана жас ұрпақ-
ты ел қорғаны етіп тәрбиелеуге бо-
лады. Жырау жастарды өзі секілді 
жауынгер, ер тұлғалы болуға шақы-
рады. Мәселен, Жиенбет толғауын-
дағы: «Менің ер екенімді көргенсің», 
«Сенсіз де күнім көрермін», «Қайра-
тым қанша қайтса да, мұныңа ханым
шыдаман», «Жолбарыстай Жолым-
бет», «Бас кессе де басылмай, ақ ісім-
ді жасырмай»,

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: