Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

252
ға бесенеден белгілі болып отыр. 
Елімізде осы ғылым саласында 1993-
2010 жылдар арасында 3 жерде дис-
сертациялық кеңес (ҚазҰПУ, Тұран, 
ҚазҰУ) жұмыс істейді.
Бұларда 70-тен астам кандидаттық, 
30-ға жуық докторлық диссертация-
лар қорғалды. Бір әттеген-айы осы-
нау ғылыми ізденістердің біразы (мо-
нография, оқулық, оқу құралдары 
т.б.) ТМД елдерінде, әсіресе, Ре-
сейде жарияланған зерттеулердің қа-
зақша аудармасы, не болмаса олар-
дың жергілікті жағдайға байланыс-
ты ішінара өзгертілген (модифика-
цияланған) түрі болып келеді.
Мәселен, суицидке байланысты, мі-
нез-құлықтың ауытқушылығы мен 
өзін-өзі бағалай білуге байланысты 
қорғалған диссертациялардың ТМД 
елдерінде қорғалған жұмыстардың 
қазақша варианты деуге дәлеліміз 
жеткілікті.
Бұлардан ұлттық психологиялық ерек-
шеліктер байқалмайды. Бізде педа-
гогикалық психология мәселелерін эт-
нопсихологиялық аспектілермен бай-
ланыстырып зерттеу жүргізуге ұм-
тылыс бар. Бірақ бұларда әлемдік 
этнопсихологияның мәселелері кө-
бірек сөз болады да, қазақ ұлтына
тән ғылыми түйіндер жол-жөнекей, 
үстірт қарастырылады.
Ұлттық психология мәселелерінің түр-
лі аспектілерін зерттеуде педагогика 
ғылымы саласындағы әріптестері-
мізді үлгі тұтқанымыз абзал. Өйт-
кені олар өз зерттеулерінде бұл мәсе-
леге ерекше мән беріп келеді. Ал 
психологияда мұндай жағдай, жоға-
рыда айтқанымыздай жоқтың қасы.
Осы айтқандарды ескере келе ал-
дағы жерде ерекше ескеретін басты 
инновациялық бір мәселе – ол ұлт-
тық психологияның тестілерді жасау 
мәселесі. Қазіргі кезде тестілік зерт-
теудің ауқымы бізде тесттер оқу ағар-
ту саласында жыл сайын ҰБТ деген 
атпен қолданысқа түсіп жүр.
Ал мұның ұлттық психологиялық 
мазмұнын анықтау күні бүгінге дейін 
психолог ғалымдардың назарынан 
тыс қалып келеді. Осы мәселені со-
нау 1932 жылдың өзінде қазақ пси-
хологиясының ақсақалы Сәлкен Ба-
лаубаев (1902-1972) Мәскеудің «Пси-
хология» журналында арнайы мәсе-
ле етіп көтерген еді.
Мұның дүниеге келуі – психология-
да үлкен жаңалық (инновация) бол-
мақ. Содан бері 80 жылдай уақыт 
өтіпті.
Ал бұл салада ешқандай қозғалыс 
байқалмайды. Айта берсек шешуін 
күтіп отырған осы секілді ұлттық пси-
хологиялық мәселелер шаш етектен 
деуге болады.
Мұндай жағдайда Қазақстан психо-
логиясындағы инновациялық серпін 
туралы айту қиын.
ИНСАЙТ 
– (ағылш. 
insight – 
түсі-
ну) – 1) неғұрлым жалпы мағынасы 
– бір нәрсені іштей сезу, ішкі түйсік; 
2) стандартты жағдайда – кез келген 
өзіндік сана-сезім немесе өзіндік ұғы-
ну; 3) психотерапияда – біреудің бұ-
рын аңғарылмаған психикалық кү-
йін түсіну немесе білу; 4) еске түсір-
мей-ақ, бұрынғы тәжірибеге сүйен-
бей, бір нәрсені жаңадан дұрыс аңғару;
5) гештальтпсихологияда – пробле-
малар сол арқылы шешілетін про-
цесс. Бұл орайда И. шешімге сәйкес 
адамға байланысты түсіндіруге мүм-
кіндік беретін модельді немесе оқиға 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: