Шартсыз рекфлекстердің ерекшеліктері

471
жарыққа шықпастан көп бұрын со-
вет физиологы П.Қ.Анохин ұсынған 
осы теория (1935) рефлекс туралы 
ілімнің шығармашылықпен дамы-
тылуының айғағы еді. Сөйтіп физио-
лог Н.А.Бернштейн айтқандай, қазір 
рефлекстердің жасалу жолын доға-
мен белгілемей «рефлекс шеңбері» 
арқылы жасалатындығын мойындау 
бірден-бір ғылыми түсінік болып 
отыр.
Рефлекс туралы теорияның негізгі 
қағидаларын нағыз ғылыми тұрғы-
дан тұжырымдаған атақты орыс фи-
зиологы И.М.Сеченов болды. Ол өзі-
нің 1883 жылы жазған «Ми рефлекс-
тері» деген еңбегінде психикалық 
құбылыстардың табиғатын рефлекс 
тұрғысынан түсіндірді. Сеченовтің 
отандық ғылым алдыңдағы баға жет-
пес еңбегі мынада: ол рефлекстік 
теорияның негізінде ғасырлар бойы 
жұмбақ болып келген психикалық 
құбылысты материалистік тұрғыдан 
алғаш рет шешті. И.М.Сеченов мы-
надай қарапайым тәжірибе жасады: 
құрбақаның үлкен ми сыңарларын 
аралық, мидың тұсынан тіліп алып
тастап, оның аяғын қышқыл ері-
тіндісімен тітіркендірді, ол осы ті-
тіркендіруге жауап ретінде келетін 
рефлекстің қандай жылдамдықпен 
пайда болатынын бақылады. И.М.Се-
ченов мидың тілінген жеріне ас тұ-
зының кристалын салғанда онда 
рефлекстің тежелуге ұшырағанын 
көрген. Бұл тәжірибе рефлексті ми-
дың тежей алатындығын айқын көр-
сеткен И.М.Сеченовтің ми қабығын-
да қозу мен қатар тежелу процесі де 
қоса қызмет атқарады деген пікірі 
психикалық әрекеттің мидың күрде-
лі жұмысына байланысты екендігін, 
оның барлық көріністерінің негізінде 
қозу мен тежелуге байланысты пай-
да болатын рефлекстер жататынды-
ғын тамаша дәлелдеп берді.
И.М.Сеченовтің ми қызметінің реф-
лекстік механизмі туралы идеялары 
И.П.Павловтың шартты рефлекстер 
туралы ілімінде (бұл ілім жоғары жүй-
ке қызметі туралы ілім деп те атала-
ды) дамытыла түсті. И.П.Павлов өзінің 
көптеген шәкірттерімен бірге отыз 
бес жыл бойына рефлекстердің жаңа 
түрін – шартты рефлекстерді зерттеді. 
Олардың көптеген заңдылықтарын 
ашты, шартты рефлекстердік шартсыз 
рефлекстерден ерекшеліктерін қар-
сетті. И.П.Павлов ашқан шартты 
рефлекстердің ерекшеліктерін келесі 
беттегі таблицадан көруге болады:
Жоғарыдағы кестеден осы екі түрлі 
рефлекстің бір-бірінен қандай айыр-
машылықтары бар екенін жақсы аң-
ғаруға болады. Мәселен, мұнда шарт-
ты рефлекстердің үнемі өзгеріп оты-
ратындығы, егер оларды туғызған 
жағдайлар қайталанбайтын болса, 
осындай рефлекстердің жойылып 
кететіндігі айтылған.
Рефлекстің осы екі түрінің арасында 
мүлде байланыс жоқ деуге болмай-
ды. И.П.Павлов шартты рефлекстер 
сыртқы жағдайлардық әсеріне бе-
йімделуіее қарай шартсыз рефлекс-
терге ауысып отыратындығын, сөй-
тіп бұл екеуінің арасында өзара бай-
ланыстың барлығын талай рет айтқан 
болатын.
И.П.Павлов лабораториясында жүр-
гізілген тажірибенің қысқаша мазмұ-
ны мына төмендегідей: егер итке бір 
мезгілде екі тітіркендіргіш әсер етсе –
бірі шартсыз рефлексті туғызатын –
тамақ, екіншісі өздігінен жануарда 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: