Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

590
бұл әдістің әр түрлі варианттары-
мен ойдағыдай жұмыс жүргізуде. 
Мысалы, осы әдіс арқылы проф. 
Н.И.Красногорский балалардың 
жоғары дәрежелі жүйке қызметінің 
даму жолдарын, проф. А.Г.Иванов-
Смоленский адамдардың бірінші жә-
не екінші сигнал жүйелерінің қызме-
тін зерттеген.
Эксперимент жүргізу үшін арнаулы 
лабораториялық мекемелер қажет 
болатынын айттық. Енді
 
оқушылар-
ды кейбір қарапайым аспаптардың 
атымен таныстырайық. Мысалы, пси-
хикалық процестердің пайда болу 
шапшаңдығын өлшеу үшін – 
хронос-
коп, 
тері түйсігінің сезгіштігін бай-
қау үшін – 
эстезиометр, 
зейіннің кө-
лемін анықтау үшін -
тахистоскоп, 
есітуді өлшеу үшін – 
аудиометр, 
де-
недегі бұлшық еттердің жұмысын 
тіркеп отыру үшін – 
эргографты 
пай-
даланады. Бұлардан басқа құрылысы 
әлдеқайда күрделі құрал-жабдықтар 
да толып жатыр.
Лабораторияда жүргізілетін экспе-
рименттің нәтижелілігі мына төмен-
дегі жағдайларға байланысты болады:
1. Байқалатын объекті жөнінде экспе-
риментатордың күн ілгері болжамы-
ның (гипотезасының) болуы тиіс;
2. Тәжірибе түріне лайықты жұмыс 
жағдайын жасау (жазып отыру, инс-
трукциялар т.б. жазу-сызу құралда-
рымен қамтамасыз ету);
3. Тәжірибені күн ілгері белгіленген 
жоспар бойынша арнаулы методи-
каға сай жүргізу;
4. Бір құбылысты бірнеше рет тек-
серуден өткізіп, оларға сандық және 
сапалық жағынан дербес талдау жа-
сау;
5. Алынған мәліметтерге байланысты 
негізгі және ішінара қорытындылар 
шығара отырып, эксперимент жүр-
гізуде ашылған кейбір ғылыми дере-
ктерді (егер зерттеу жұмысы мектеп 
жағдайында жүргізілген болса) оқу-
тәрбие процесінің сапасын жақсарту 
үшін пайдаланса, бұл эксперименттің 
негізгі мақсатының орындалғаны бо-
лып табылады.
Табиғи эксперимент. Эксперименттің 
екінші бір түрі – табиғи эксперимент 
деп аталынады. Табиғи эксперимент-
ті психологияға тұңғыш енгізген жә-
не оны өзінің зерттеулерінде көп 
пайдаланған көрнекті орыс психоло-
гі А.Ф.Лазурский (1874-1917) болды. 
Бұл әдістің байқау әдісінен айыр-
машылығы, мұнда эксперимент жүр-
гізуші өзіне керек құбылысты табиғи 
жағдайда тудырып отырады. Егер 
оқушылардың ойлауын, сезімін, ер-
кін зерттеу керек болса, бұл үшін пси-
холог қандай болмасын бір әрекет 
ұйымдастырады. Мысалы, өзіне тән 
ережелері бар ойын ұйымдастырыл-
са, сол ойын үстіндегі оқушылардың 
психологиялық ерекшеліктері жазы-
лып, кейін оған мұқият талдау жа-
салынады. Табиғи эксперименттің 
кейбір түрлері арқылы (оқыту, кон-
статациялау эксперименттері т.б.) 
мұғалімдер оқушылардың кейбір қа-
сиеттерін тәрбиелеуге, жетілдіруге,
сабақ үлгерімі мен тәртіптілігін арт-
тыруға мүмкіндік алады.
Бір экспериментте III-IV класс оқу-
шыларының ақыл-ой әрекетіндегі 
сөз бен көрнекіліктің арақатынасын 
анықтау үшін зерттеуші балаларға 
оқыған текстеріне ат қоюды, осы 
текстегі суреттер бойынша әңгіме 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: