Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

87
мен білім, ғылым мен мәдениет са-
ласында тамаша талантымен таныл-
ған Ш.Әлжанов жеке басқа табы-
нудың құрбаны болды.
ӘЛСІзДІК
– тілімізде нашарлық, 
күшсіздік, қуатсыздық, қайратсыз-
дық дейтін мағынада қолданылатын 
ұғым. Психикалық тұрғыда Ә. адам-
ның сезімдік танымы мен ақыл-ойы 
арқылы танып-білуінің ең төменгі 
деңгейі, физиологиялық тұрғыдан 
жүйке жүйесі қызметінің осалдығы. 
Ә. қозу, тежелу процестерінің шап-
шаңдығы мен сылбырлығына қатыс-
ты жайттарды да бейнелейді. Бойда-
ғы күш-қуатқа қатысты осалдық пен 
дәрменсіздік, ерік-жігерге қатысты 
қайратсыздық пен күшсіздік Ә-тің 
көріністері. Ә. кей жағдайда адам 
бойынан күш-қуаттың кетіп, белсіздікке 
ұшырауы. Мұндай жайт негізінен екі 
түрлі себепке (физиологиялық жә-
не биологиялық) байланысты. Адам-
ның Ә-ке ұшырауы бойынан әл-қуа-
ты кетіп, организмнің тозуы (қарта-
юы) биологиялық факторға жататын 
болса, оның ақыл-есінің нашарлап 
әлсізденуі психологиялық фактор бо-
лып саналады. Ә. адамның науқасқа 
шалдығуы салдарынан да болады. 
Қартайған адамдардың жасы жетіп, 
Ә-ке ұшырауы табиғи құбылыс. Алай-
да ерік-жігері күшті адам бойындағы 
күш-қуатын сақтап, әлсіздікке бой 
бермейді. 
ӘҢГҮДІК
– мінездегі ұнамсыз, жа-
ғымсыз сипат. Ә. адамды әдетте даң-
ғой, әулекі, әумесер деп те атайды. 
Оның мінез-құлқында аңқаулық, 
нанғыштық секілді сипаттар жиі кез-
деседі. Ә. даңғой, ұрыншақ, елірме, 
әулекі сияқты мінездің ұнамсыз кө-
ріністерінен де байқалады. Ә-тің бір 
көрінісі әулекілік пен әумесерлік. Әу-
лекілік адамды еліртіп, есіртіп әке-
тетін алаңғасарлық, ұрыншақтық қа-
сиет. Әумесер – алаңғасарланып не 
болса соған ұрынғыштық. Ә-тік си-
пат ерекшеліктерінің тағы бір көріні-
сі аңқаулық пен нанғыштық. Аңқау-
лық – нанғыш, бейқам, қулығы жоқ 
мінездің қасиеттері. Ә. мінездегі мін-
дердің сипат-ерекшеліктерінің күр-
делі, аса нәзік психологиялық құры-
лым екенін көрсетеді. Әулекілік –
адамды еліртіп, есіртіп әкететін даң-
ғойлық пен әумесерлік.
ӘҢГІМЕЛЕСУ
– 1) сөздің комму-
никациялы үрдіске негізделе мағлұ-
мат алатын психологиялық, педагоги-
калық зерттеу әдісі; 2) оқытудың 
сұрақ-жауап әдісі, жаңа білімдерді 
алу үрдісінде немесе бұрын алынған 
білімдерді қайталау мен бекітуде мұ-
ғалім оқушының ақыл-ой іс-әрекетін 
белсендендіру мақсатымен қолдана-
ды. Психологияда Ә. адам психика-
сының сырын зерттеудегі әдістің бір 
түрі. Зерттеуші әңгіменің алдына 
қоятын мақсатқа қарай даярланып, 
сөйлесетін кісіден жауап алуы үшін 
сұрақтарды алдын ала ойлануы қа-
жет. Ә. барысында сұрақтардың түрі
мен мазмұны әңгімелесіп отырған 
сыналушының өзіндік ерекшелікте-
ріне қарай түрленіп отырады. Сұ-
рақтар әңгіме етілетін тақырыпты 
толық қамтып, қойылған сұрақтар 
сыналушыға түсінікті болуы тиіс. Әң-
гімелесіп отырғанда зерттеуші сына-
лушының сырт көрінісін бақылап қа-
на қоймай, оның сөйлеу ерекшелік-
терін, мимикасын, қимылдарын, эмо-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: