Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

97
БАЙҚАУ
– белгілі бір мақсат қойып, 
объектіні әдейі қабылдау. Ой жүгірту, 
зейін қою байқаудағы негізгі әрекет-
тер. Психологияда Б. кең тараған әдіс, 
оның мәнісі: зерттеуші басқа адамның 
іс-әрекетін, оның мінез-қылығын, пси-
хикасын, сыртқы көріністерін (қи-
мыл-қозғалыстарын, сөйлеген сөзге
реакцияларын, мимикасын, жалпы 
әрекетін), сондай-ақ адамның ерік-
күшін, сезім ерекшеліктерін, темпе-
раментін, жүріс-тұрыстарын жүйелі, 
жоспарлы түрде бақылайды, осыған 
орай ол адамның психикалық үрдіс-
тері, жай-күйі және психикалық қа-
сиеттері жөнінде қорытынды жасай-
ды. Белгілі жоспар бойынша жүйелі 
біраз уақыт бойына зерттелуші адам-
ның психикалық ерекшеліктерін қа-
дағалауды 
байқау әдісі
деп
 
атайды.
Б.ә. әдетте, табиғи жағдайда, зертте-
лінуші адамның әрекетіне әдейі ара-
ласпай-ақ жүргізіледі.
Байқау әрі жүйелі, әрі мақсатты үр-
діс, арнайы жүргізілген әрекет. 
Ғы- 
лыми байқау 
кездейсоқ, дұрыс ұйым-
дастырылмаған және жоспарлы түр-
де жүргізілмейтін қарапайым байқау-
дан өзгеше болып келеді. Ғ.б. үрді-
сінде аса сақ, дәлме-дәл болып, бай-
қалатын объектіге ешқандай бұрма-
лау жасамау керек. Мыс., мектептегі 
оқушының ойлау және сөйлеу ерек-
шеліктерін зерттеу керек болса, ол 
үшін зерттеуші оқушының сабақ үстін-
дегі жеке сөздерін, сөйлемдерін стено-
графиялап, күнделікке түсіреді, кейін
оны тиянақты түрде талдайды да, тиіс-
ті қорытынды шығарады. Ғылыми 
зерттеу жұмыстарының түрлі ерекше-
ліктеріне қарай байқау әдісінде кей-
де аспаптар да қолданылады. Мыс., 
зерттелінетін объектіні суретке түсі-
ру үшін фотоаппараттар, сыналушы-
ның сөз тіркестерін жазып алып, ке-
йін оны қайтадан жаңғырту үшін дик-
тофон, магнитофон т.б. пайдаланылады.
Б.ә. нәтижелі болып шығуына қажетті 
кейбір шарттар:
1) Байқаудың ұзақ уақыт бойына жүр-
гізілінуін және бір фактінің өзі бір-
неше рет қайталанып зерттелінуін қам-
тамасыз ету;
2) Зерттелетін объектіні айқын белгі-
леу және байқаудың мақсатын түсіне 
білу қажет. Мыс., байқау объектісі ре-
тінде сабаққа үлгерімі нашар оқушы-
ны алатын болсақ, мақсатымыз оның
сабақ дайындау кезіндегі ой жұмысы-
ның кейбір ерекшеліктерін білу;
3) Байқалған фактілерді сол сәтте жа-
зып отыру, кейін оған мұқият талдау 
жасау, басты фактілерді сұрыптап 
алу – осы әдіске қойылатын негізгі 
талаптардың бірі.
Сан рет жүргізілген байқаудың нә-
тижесіне байланысты сол сыналушы-
ға қатысы барлармен бірлесе отырып, 
оқушының оқу әрекетін дамыту үшін
нақты жұмыстар белгіленеді. Б. кезін-
де адамның мінез-құлқын дұрыс тү-
сіне білудің де маңызы үлкен. Қазір-
гі кезде күнделікті іс-тәжірибеміз-
де де, белгілі ғылым салаларында да 
объективтік байқау әдісі қолданыла-
ды. Бұл әдістің үш түрі бар: бір тү-
рі – мәнді және қызық деп тапқан пси-
хологиялық фактілерді анда-санда 
баяндап 
отыру.
Әдістің мұндай жолын 
кездейсоқ 
байқау 
деп атайды. Екінші түрі – 
нысанаға алынған объекттің қимыл-
қозғалыстарын жүйелі түрде 
үздіксіз 
байқау. 
Бұл – 
ұдайы байқау әдісі. 
Үшінші түрі – байқауға алынған 
объектіге белгілі бір мерзімде назар 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: