Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев
жүктеу/скачать 11,21 Mb. Pdf көрінісі
|
b51b9b89e1b6b84ef8ef8f36547c93bb
| АЛҒАШҚЫ БАЛАЛЫҚ ШАҚ.
(Нә- ресте-бал бөбек) – Өмірге жаңа кел- ген нәресте күн санап өсіп отырады. Мәселен, оның өсуі туған кезіндегі- сімен салыстырғанда бір жыл ішінде 25 процент өседі. Нәрестенің сүйегі бірте-бірте қатайып, бірақ ол әлде де жұмсақ шеміршек тәрізді майысқақ келеді. Өйткені оның сүйегінде бор мен тұз қышқылы жеткіліксіздеу бо- лады. Организмнің үздіксіз өсіп, да- муы – өзара тығыз байланыста бола- тын процесс. Балалардың жас ерек- шелігіне байланысты түрлі мүшелер мен жүйелердің даму қарқыны бір- дей болмайды. Мәселен, адамның сү- йек, буын жүйелерінің дамуы жиыр- ма жасқа таман, көз бен есіту қызме- тінің дамуы жеті-он жас шамасында аяқталады. Нәрестенің жүйке жүйесінің даму қарқыны да айтарлықтай болады. Ал- ғашқыда жаңа туған нәрестеде кей- бір шартсыз рефлекстер болады да (тамақ, қозғалыс, бағдар т.б.) кейін олар көбейе түседі. Шартты рефлек- стер екі-үш жетіден кейін (мәселен, бір мезгілде емізуге байланысты реф- лекстер) пайда бола бастайды. Екін- ші айда баланың барлық анализатор- ларында шартты рефлекстер жасалу- ға мүмкіншілік туады. Мәселен, екі айлық бала жай суды тәтті судан, ал үш айлық бала тәттіні тұздан, сон- дай-ақ кейбір нәрсенің иісін ажыра- АҚЫЛ АЛҒА 33 та алады. Төрт айлық бала айналасы- на көз тоқтатады, үйдегі адамдарды бөтен кісілерден ажырата бастайды. Бес айда көзбен қолдың координа- циясы (үйлесімі) қиюласады да, бала төңірегіндегі нәрсенің бәріне ұмты- лады, оны аузына апарады. Алты- жеті айлық балада үлкендерге елік- тей бастаудың элементтері (алақанын бір-біріне соғу, ырықты қозғалыстар жасау т.б.) ересектер айтқан сөздерге ұқсас дыбыстар шығаруы байқала- ды. Шартты рефлекстердің анализа- торларда пайда бола бастауымен нә- рестелік кезең аяқталады. Бірінші жарты жылдықта ми қабы- ғында тежелудің барлық түрлері кө- рінеді. Бұл жағдайдың тәрбие про- цесі үшін ерекше маңызы бар екен- дігі белгілі. Жарты жастан былай қарай балада «Бұл не?» рефлекстері қауырт дами- ды. Қол сипай-сезу анализаторының қызметін атқаруға көшеді. Мұның өзі нәрселерді ұстай білу, отыру, еңбек- теуге, айналасындағылармен қарым- қатынас жасауға мүмкіндік береді. Олар үлкендердің сұрауларына жауап қайтаруға тырысады. АЛҒЫС – жақсылық жасағаны, іл- типаты, қызмет көрсеткені және т.б. үшін адамға (топқа, ұйымға) ризалық сезімі; өз тарапынан лайықты жауап беруге әзірлікпен білдіріледі. А. қо- ғамның құлықтық тіректерінің бірі болып табылады. А. – жақсылықты жақсылықпен өтеу жөніндегі мораль- дық талап. А. адам алғашқы қауым- дық ұжымда өзін бөлектей бастаған кезде, өзара қызмет көрсету тәжірибе- сі мүмкін болған уақытта пайда бол- ды. А. принципі әлеуметтік-құлықтық императив сипатында болды: сый- сияпат жасау міндетті деп есептеліп, барша жұрт тарапынан танылды. Бертін келе А. білдіру неғұрлым кең мәнге ие болды: тауарлар мен қызмет түрлерінің өзара айырбасының эконо- микалық және заңдық қарым-қаты- настарына құқықпен қалыптастырыл- маған қосымша деп саналды. Қазір- гі уақыттағы ұғынылуында А. адам- дардың қарым-қатынасындағы әділет- тілік принципінің аса маңызды көрі- нісі. А-ты жағымпаздықтан, пара- қорлықтан, жекелей және қоғамдық істерді жайғастырудың өзге де мо- ральға жат нысандарынан ажырата білу керек. Біреуге қатысты А. білді- ру міндеттілігі гуманизм, патриотизм, адалдық және т.б. принциптеріне келетін жағдаяттар моральдық тұрғы- дан неғұрлым күрделі болып шы- ғады. жүктеу/скачать 11,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|