Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

459
зерттеуде қолданылады, мәселен, 
тілі мен ойлауын дамыту ерекшелік-
тері, эмоциялық ерекшеліктері мен 
ерік-жігер іс-әрекеттері, қызығуы 
мен бейімділігі, мінез бітісі мен қа-
білеттілігі.
Бақылау әдісі дегеніміз – әр түрлі та-
биғи жағдайда жеке тұлғаның іс-
әрекеті мен қылықтарын қабылдау-
дың негізінде мақсатты зерттеу.
Бақылау табиғи жағдайда жүргізіле-
ді. Ескеретін мәселе, бақылау жүр-
гізілген кезде сол қадағалау нысаны
болып отырған адам бақылау жүргізі-
ліп жатқанын білмеуі керек, егер сез-
ген жағдайда шынайылық жоғалады.
Психологиялық зерттеудердің таби-
ғилығын сақтау-бақылауға қойыла-
тын бірінші талап. Бақылау әдісіне 
қойылатын екінші талап – бақылау 
үнемі мақсатты болуы қажет, яғни 
зерттеудің мақсаты мен міндеттері 
айқын қойылуы керек.
Бақылау әдісіне қойылатын үшінші 
талап – оның нәтижесін тіркеу. Не-
гізінен әртүрлі техникалық құралдар
(бейнекамера, фотокамера, т.б.) жаз-
балардың түрлері (стенограммалар, 
хаттамалар, бақылау күнделіктері т.б.). 
Психологияның негізгі әдістерінің
бірі – эксперимент.
Эксперимент әдісі. Егер бақылауда 
зерттеуші өзін қызықтыратын пси-
хикалық үрдістердің байқалуын бей-
жай күтетін болса, ал экспериментте 
зерттеуші өзіне қажетті жағдайда 
жасайды. Сөйте отырып, экспери-
ментатор оларды тұрақты қамти ала-
ды. Басқа зерттеушілермен бірдей 
жағдайда зерттеуді қайталай оты-
рып, экспериментатор зерттеушінің 
әрқайсысының үрдістерінің дара ерек-
шеліктерін анықтай алады.
Экспериментатор өзінің жағдайына 
қарай тәжірибені жүргізу шартын 
өзгерте алады. Бұл эксперименттің 
негізгі артықшылығы, сонымен қатар 
ол оқу-тәрбие үрдісінде тәсілдерді 
табуға мүкіндік береді.
Эксперименттің барысында арна-
улы құралдар мен аппараттардың 
көмегімен психикалық үрдістер 
өзгерістерінің уақытын дәл көрсетуге 
болады, мәселен, жауап беру (реак-
ция), оқу, еңбек, дағдылардың қалып-
тасу жылдымдығы.
Психологиялық зерттеулерде негізі-
нен екі түрлі эксперимент қолданы-
лады. Олар зертханалық (лаборато-
риялық) және табиғи деп аталады.
Зертханалық эксперимент арнайы
ұйымдастырылып, құралдар мен ас-
паптарды қолдану арқылы жүргізіле-
ді. Зертханалық эксперимент адам-
ның психкалық ерекшеліктерінің 
физиологиялық тетігін зерттеуде ерек-
ше. Бұл әдіс жекелеген таным үрдіс-
тері мен психикалық қалыпты тиім-
ді зерттеу үшін қолданылады, ең ал-
дымен, түйсіктер, қабылдау, ес, зейін
зерттеледі. Мәселен, қабылдаудың 
жылдамдығы, зейіннің көлемі, ес 
ассоциациясының ерекшелігі қара-
пайым немесе электрондық тахистас 
көп сияқты құралдар көмегі пайдала-
нылады.
Ғылыми білімнің саралануы мен да-
муында тәжірибелік әдіс жетекші рөл
алатындығы дәлелденді. ХІХ ғасыр-
дың екінші жартысында психология
өз алдына жеке ғылым ретінде фило-
софиядан бөлініп шығуы оның экс-
перименттік ғылым болуынан туын-
даған үрдіс еді. Лабораториялық экс-
перименттің нәтижелілігі мына тө-
мендегі жағдайлардан пайда болады

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: