Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

457
ғылымның дұрыс және жемісті да-
муы мүмкін. Әдістерді негіздеу де-
геніміз – сол ғылымның әдіснамасы 
мен әдістерінің арасындағы байла-
нысты қалыптастыру. Бұл жағдайды 
психологияға қолданғанда психика-
ны философиялық тұрғыдан түсіну. 
Зерттеу әдістеріне, оны құруға, 
ұйымдастыруға және нәтижелерін
талдауға негізгі талаптарды анық-
тайды, зерттеу әдісі әр уақытта да 
белгілі бір әдіснаманы бейнелей-
ді. Психологиялық зерттеулердің 
объективтілігіне қойылатын жалпы 
талаптарға мыналар жатады:
1. Объективтік психологиялық зерт-
теулер қағидасы зерттеу пәні ерек-
шеліктеріне тәуелді көптеген әдіс-
намалық құралдармен іске асады. 
Оны былай түсіну керек: психика, 
сана, ішкі және сыртқы көріністердің 
бірлігінде зерттеледі. Осыған бай-
ланысты бұл қағиданың талаптары
бойынша кез келген психкалық құ-
былыстар сыртқы себептер мен іш-
кі жағдайлардың бірлігінде қарас-
тырылады. Психологияның негіз-
гі қағидаларының бірі – детерми-
низм қағидасын (психикалық құбы-
лыстардың себептік тәуелділігі) іске 
асыру психологиялық зерттеулерді 
объективтік принципке сәйкес құру 
болып табылады. Объективтік қағида 
адамды іс-әрекет үрдісінде зерттеуді 
талап етеді, сондықтан да адамның 
психикалық ерекшеліктерін оның 
қылықтары бойынша бағалауға бо-
лады.
Объективтік қағида зерттеулерде қол-
данылатын әдістер және зерттеуші-
нің көзқарасы алынған нәтижелерге 
әсер етуін талап етеді.
2. Психикалық құбылыстарды даму 
үстінде зерттеу. Психологиялық зерт-
теулерді құрудың негізгі қағидасы 
психикалық құбылыстарды даму үс-
тінде зерттеу болып тыбылады. Объек-
тивтік дүние әр уақытта қозғалыста 
және өзгерісте болады, сондықтан да 
оны бейнелеу өзгеріссіз, қозғалыссыз 
болуы мүмкін.
Егер де психикалық құбылыстар үз-
діксіз өзгеріп, дамып отырса, ондай
жағдайда жан-жақты байқауға ба-
ғытталған кез келген зерттеулерді құ-
ру міндетті түрде қарастырылуы қа-
жет. Психикалық құбылыстарды да-
му барысында зерттеуде адамдардың 
тек психикалық сапаларын анық-
тау жеткіліксіз, сонымен қатар пси-
хикасының қалыптасқан және қа-
лыптасып келе жатқан жаңа ерек-
шелігін талап етеді.
3. Жеке тұлғаны талдау-жинақтау 
түрінде зерттеу әрбір адамның пси-
хологиялық келбетінде барлық адам-
дарға тән жалпылық, даралық қасиет-
термен сипатталады.
Әрбір адамның бойында жеке тұлға 
ретінде жалпылық, ерекшелік және 
даралық қасиеттердің болуы зерттеу 
жұмысын ұйымдастыруды талдау-
жинақтау қағидасын басшылыққа 
алуды қажет етеді. Күнделікті өмірдің 
әртүрлілігіне қарамастан, әрбір адам
өзіне тән даралық психикалық қасие-
тін сол күйінде сақтайды. Осы жағдай 
жеке тұлғаны талдау-жинақтау тұр-
ғысынан зерттеуді қажетсінеді. Адам-
ды талдау тұрғысынан зерттеу жеке 
тұлғаны әр түрлі өмір жағдайлары 
мен іс-әрекетте психиканың элемент-
терін тануға көмектеседі, ал жинақ-
тау – барлық жекелеген құбылыстар-
дың өзара байланысын анықтауға 
мүмкіндік береді.
Жеке тұлғаның психологиялық үр-
дістерін, дара психологиялық ерек-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: