Қ. Күзембаев, Т. Құлажанов Г. Күзембаева Азық-түлік өнімдерін тану

Усірицаларды
Қара және Қиыр шығыс теңіздерінен ауланады. Олар 
қозгалмай теңіз түбіне жабысьш өседі. Тез көбееді. Устрицаларды жасанды 
түрде өсіреді. 4-5 жыл жасында сауда орындарына түседі. 
Устрицалардың тағамдық қүндылығы жоғары. Олардың езіндік 
химиялық кұрамы бар. Оның қүрамында көп мөлшерде гликоген бар, кейде 6% 
дейін жетеді. Құрамында йод, фосфор және кейбір металл қоспаларының 
болуы маңызды орын алады. Балык етіне қарағанда устрицаларда В тобы және 
С витамині көп болады. 
Тағамға тірі күйінде қолданылады. Дұрыс сақталса, 10°С температурада 
10-15 күн бойы тірі сақталуы мүмкін. Сақтаудың ең жақсы температурасы 
шамамен 0°С, -3°С темен температурада олар тіршілігін жояды. 
Теңіз тарақтары
көп мөлшерде Қиыр шығыста ауланады. Олардың 
өлшемі өте ірі, ал салмағы 200г дейін. Тарактардьщ еті дәмді, краб етіне үқсас. 
Оның құрамындағы күргақ зат мөлшері 17% және одан жоғары. Тарактар 
витаминдерге, әсіресе В тобы витаминдеріне, йод және баска минералды 
заттарға бай. Ол саудаға мұздатылған түрде түседі.Піскён және кептірілген 
түрде, сонымен қатар салат, турама, котлеттер және баска тагам жасауда 
қолданьглады. Сақтау мерзімі- -18°С температурада 2 айға дейін. 
Калшарлар
— тещз моллюскалары. Олар тропикалык суларда тіршілік 
етеді. Оньщ еті жүғымды-нәрлі болып келеді. Кальмарларды консервілейді, 
сондай-аң терісі мен тұмсығьш және сүйегінен арылтканнан кейін пайдалануға 
дайын болатын жартылай фабрикаттар шығарады. Оның салмағы 70-3 50г. 
Кальмар етін кептіреді, ал кейде мүздатады. Кепкен кальмар етінде 20-25% су, 
шамамен 70% белок, 1% май және 5-6% минералды заттар болады. 
Кальмардьгң етін пайдалану алдында салкын суға салып жібітіп, сыртқы 
кабыршағынан тазартьш, мүқият жуады (2—3 рет). Кальмарды түзды суға 
салып, баяу жанган отқа қойып, 3—5 минут қайнатады (I кг кальмарға 2 л су 
және 15 г тұз керек). Ет ыстық суда неғүрлым көп жатса, ол солғүрлым қатты 
болады. Қайнап піскен кальмарды сорпасынан алмай. салқындату керек. 
Кальмардьщ етін салатка және винегретке косады, сондай-ак оны кекөніспен 
қосып бүқтырады (5—10 минут), ал консервіленген кальмарды бірден 
пайдалануға болады. Сақтау мерзімі- -16°С температурада 6 айға дейін. 
Ине терілілердщ ішінде трепангтар, кукумариялар, теңіз кірпілерінің 
кәсіптік маңызы зор. Трепангтар мен кукумариялар кептірілген түрде, кейде 
355 

тоңазытылған түрде түседі, олардан консервшер жасалады, Терпангтар кең 
тараған. Олар тек жоғары күнды ғана емес, сонымен катар емдік касиетке ие. 
Шығыс елдерде терпангтарды теңіз женьшені деп атайды және тез шаршағыш 
адамдарға үсынады. Дәмі кағынан терпангтар балықтардың піскен 
шеміршегіне ұқсас. Оларды мүздатады, кептіреді, олардан май және томат 
қосылған консервілер жасайды. 
Баддырлар ішінде тамаққа ламинария немее теңіз орамжапырағы 
қолданылады. Ол саудаға кептірілген және мүздатылған түрде түседі, олардан 
консерві жасайды. Қүрамьшда йод мөлшері жоғары болғандыктан жүрек-жүйке 
ауруларымен, астеросклерозбен ауыратын адамдарға үсынады. 
Мүздатылған теңіз өнімдері қоғамдық тамақтану орьшдарьщца -10-нан -
12°С дейін температурада 14 тәулік сақталады. 

Пайдаланылған әдеоиеттер 
1. Товароведение пищевых продуктов: Учеб. Для студ., обуч. по спец. 100: 
«Технол. и орг. обществ. питания»/О.Г.Бровко, A.C. Гордиенко, A.b. 
Дмитриева и др.- 4-ое изд., перераб.-М.: экономика, 1989г.-424 с. 
2. Микулович Л.С. и др. Товароведение продовольственных товаров. Минск 
БГЭУ, 1998г. 
3. Габриэльянц М.А., Козлов А.П. Товароведение мясных и рыбных товаров. 
М.: Экономия, 1986г. 
4. Техническая микробиология рыбных продуктов. Под ред. E.H. Дутова. М.: 
Пищевая промышленность, 1976г. 
5. Гончарова В.И., Голощанова Е.Я. Товароведение пищевых продуктов. -
М.: Экономика, 1990г. 
6. Лазарев Е.И. Товароведение продовольственных товаров. - М.: Экономикс, 
1982г. 
7. В.А.Донцов, Н.Е.Конненко, Н.З.Бескровная. Товароведение пищевых 
продуктов.-М.: Экономика, 1964 г. 
8. Грундке Г. Основы общего товароведения. - М.: Экономика, 1967г. 
9. Драмшева СТ. Теоретические основы товароведения продовольственны: 
товаров: Учебн. - М . : Экономика, 1996г. 
10. Колесник А.Г. и др. Теоретические основы товароведения 
продовольственных товаров: Учебн. Для вузов. - М.: Экономика, 1990г. 
11. Николаева М.А. Товароведение потребительских товаров. - М.: Норма 
1997-1998гг. 
12. Справочник товароведа продовольственных товаров. - М.: Экономика, 
1987г. 
13. Теплов В.И. Товароведение продовольственных товаров: Учебник — М.: 
Экономика, 1989г. 
14. Кононенко И.Е., Ольшанская И.З. и др. Товароведение пищевы? 
продуктов —М.: Экономика, 1983г. 
15. Боровикова Л.А.,Гримм А.И., Дорофеев А.Л. и др. Исследование 
продовольственных товаров.-М.: Экономика, 1980г. 
16. Джафаров А.Ф. Товароведение плодов и овощей. - М.: Экономика, 1985г 
17. Бухтарева Э.Ф., Иленко-Покровская Т.П., Твердохлеб Г.В. Товароведение 
пищевых жиров, молока, молочных продуктов. - М.: Экономика, 1985г. 
18. Коробкина З.В. Товароведение вкусовых товаров. — М.: Экономика, 
1981г. 
19. Кузембаев К., Налеев О., Изтаев А. Технологические основи 
производетва национальных крупяных продуктов. Алматы, мектеп, 1998г. 
250с. 
357