0 с бөлім Жалпы тыныс алудың кезеңдері

Энергетикалық алмасу
Нәруыздар, көмірсулар, майлар
Аминқышқыдары, моносахаридтер, май қышқылы мен глицерин
Кребс 
циклі
Тотықтырушы 
форфорлирлену
Дайындық кезеңі: аз мөлшерде энергия бөлінеді, ол жылу түрінде бөлінеді, АТФ түзілмейді.

❖
Бірінші кезең — жасушалардан тыс асқазан-ішек қуысынан шығатын
ферменттер әсерінен жүзеге асады. 
Бұл кезеңде полимерлердің ірі
молекулалары мономерлерге: 
нәруыздар-аминқышқылдарына, 
полисахаридтер жай қанттарға, майлар май қышқылдарына және
глицеринге ыдырайды. 
❖
Биологиялық “отынның” ең басты түрлерінің бірі — көмірсулар, атап
айтқанда, глюкоза. 
❖
Ферменттердің көмегімен және энергияның бөлінуімен жүретін
глюкозаның ыдырау процесі
гликолиз 
(грек. гликос — тәтті, лизис —
ыдырау) деп аталады.
❖
Глюкоза молекулалары АТФ-тің әсерінен белсенді күйге ауысады. 
Нәтижесінде
АТФ фосфор қышқылының бір молекуласын жоғалтады
және АДФ-ке айналады, 
ал 
глюкоза фосфор қышқылының
молекуласын байланыстыра отырып, глюкозофосфор қышқылына
айналады.
❖
Глюкозаның тотығуының соңғы сатыларында оттектің қатысуы немесе
қатыспауына байланысты әрі қарай қайта өңдеу екі бағытта жүруі
мүмкін.

➢
Екінші (оттексіз) кезеңде глюкозаның алтыкөміртекті молекуласы С6Н12О6 
пирожүзім қышқылының (ПЖҚ) екі үшкөміртекті молекуласына С3Н4О3 
ыдырайды. Мұнда сутектің төрт атомынан айырыла отырып, глюкозаның ішінара
тотығуы жүреді:
➢
С6Н12О6 →2С3Н4О3 + 4Н + 2АТФ
➢
Сутек электрондары мен протондары есебінен екі НАД(Н)-қа айнала отырып, екі
молекула НАД+ тотықсызданады. Ал глюкозаның жоғары энергетикалық
деңгейінен НАД+ молекуласының біршама төмен энергетикалық деңгейіне
ауыстырылған протондар энергиясы есебінен АДФ және фосфор қышқылынан
АТФ-тің екі молекуласы түзіледі. 
➢
Егер жасушада оттек болмаса немесе ол жеткіліксіз болса, онда ПЖҚ-ның екі
молекуласы екі НАД(Н) есебінен сүт қышқылына дейін тотықсызданады: 
2С3Н4О3 + 2НАД(Н) + 2Н+ →2С3Н6О3 + 2НАД+

➢
Егер жасушада оттек болса немесе оған оттек түсе бастаса, онда ПЖҚ сүт қышқылына
айналмайды, митохондрияға тасымалданады да, онда оттек қатысында СО2 және Н2О-ға 
дейін толық тотығады. Осы энергетикалық алмасудың (оттекті) үшінші кезеңінде, ПЖҚ-
ның екі молекуласының толық тотығуы 36 АТФ молекуласының түзілуіне әкеледі: 
2С3Н6О3 + 36Н3РО4 + 36АДФ + 6О2→ 36 АТФ + 42Н2О + СО2.
➢
Глюкозаның бір молекуласы толық ыдыраған кезде 38 АТФ молекуласы түзіледі. 
С6Н12О6 + 38Н3РО4 + 38АДФ + 6О2 →38АТФ + 44Н2О + 6СО2.
➢
АТФ 1 молінде 40 кДж энергия болады.
➢
38 моль АТФ-те: 40 × 38 = 1520 кДж энергия болады.
➢
Органикалық заттардың ыдырауы барысында түзілген энергияның 55%-і потенциалды
энергия түрінде сақталады, яғни АТФ-тің химиялық байланыс энергиясына түрленеді және
жасушаның тіршілік процесіне жұмсалады. Қалған бөлігі (45%) жылу энергиясы түрінде
пайдаланылады.

Митохондрияның құрылымдық компоненттері және олардың қызметі
➢
Митохондрия (грек. митос — желі және
хондрос — дән, түйір) — ұзындығы 1,5—10 
мкм, ені 0,25—1,00 мкм-дей екі мембраналы
органоид. Барлық эукариоттық жасушаларға
тән.
➢
Митохондрия — құбылмалы және
созылмалы органоидтер. 
➢
Алғаш рет оны 1850 жылы жәндіктердің
бұлшықетінде Р. А. Келликер анықтады
және оларға “саркосома” деген атау берді.
➢
1894 жылы Р. Альтман “биопласт” деген
атау берді
➢
ал “митохондрия” атауы К. Бенданың
арқасында 1847 жылы пайда болды. 

➢
Әрбір митохондрия екі мембранадан тұратын қабықшамен
қоршалған. 
➢
Сыртқы мембрананы ішкісінен қалыңдығы 10—20 нм болатын

жүктеу/скачать 5,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: