1 Қазақ халық және ұлт тілдерінің қалыптасуы
Тәуелдік жалғауының ерекшеліктері, тарихи дамуы
жүктеу/скачать 1,26 Mb.
|
Бакыт жазган жауаптар (копия)
| 36.Тәуелдік жалғауының ерекшеліктері, тарихи дамуы
Тәуелдік категориясы және тәуелдік жалғаулары. Меншіктік пен меншіктелуші арасындағы қатынас, яғни, тәуелділік категориясы түркі тілдері құрамындағы байырғы құбылыстардың бірі. Түркі тілдері тарихындағы ең көне мұралар тілінде де қазіргі тілдегі тәуелдік категориясы мен оның көріністері көп өзгеріссіз берілген. Көне түркі тілінде тәуелдік категориясы морфологиялық тәсілмен (арнаулы қосымшалармен), морфология-синтаксистік тәсілмен (ілік жалғаулы сөз бен тәуелдік жалғаулы сөздің тіркесі), синтаксистік тәсілмен (ілік жалғаулы жіктеу есімдіктері арқылы) берілген. Жекеше: І ж. –м, (-ым, -им, -ум, -үм, -ам, -ем): будун-ым (халқым), қаң-ым (әкем), қут-ым (құтым, бақытым). ІІ ж. –ң, (-ың, иң, уң, -ұң, -үң, -аң, ең): қут-ың (сенің бақытың). ІІІ ж. –ы, -сы, (-ы, -и, -сы, -си, -зы, -зи): уйасы (оның ұясы, ұрпағы), қағаны (ханы), айғучысы (уәзірі). Көптік: І ж. –мыз (-мыз, -миз, -мүз, -ымыз, -имыз, -умуз, -амаз, -әмәз), ханымыз, ечимиз, қағанымыз. ІІ ж. –қыз, -киз, (-ыңыз, -иңиз), -үнүз: адашыңыз (сіздің жолдастарыңыз), қағаның (сендердің хандарың). ІІІ ж. –ы, -сы, -си (-зы, -зи) –сылар, -силар. Жазбалартіліндетәуелдіктетұрғансөзжіктеуесімдіктеріментіркесіп те, тіркеспейжеке де айтылабереді. Яғни, қазіргіқазақтіліндегідей, бірдеменіңкітабым, бірдекітабым, түріндежеке де айтылады. Тәуелдікжалғауларыныңашықдауыстыларданбасталатынварианттарыкөнетүркіескерткіштерініңбәріндебірдейкездесебермейді. БұлварианттаркөбінесеШығысТүркістаннантабылғанжазбалартілінде (манихейліктекстер, кейбірұйғыржазбаларында) ғанаұшырасады. Түркітанудатәуелдікжалғауларыныңарғынегізі – жіктеуесімдіктерідейтінпікіртұрақталды. Түркітілдерініңтарихынзерттеушілерөтекөнедәуірдеекпінтүскенбуыннанкейінайтылғанайтылғанжіктеуесімдіктері бара-бара өзіненбұрынтұрған, негізгілогикалықекпінтүскенсөздіңэнклитикасынаайналғандейтінпікірдібекергешығармайды. 37.Орта ғасыр түркі тіліндегі сөзжасамдық тәсілдерді оқыту 38.Рай категорияларының дамуындағы тарихи өзгерістер жүктеу/скачать 1,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|