1. Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі. Сөйлеу аппараттары. Дыбыс пен әріп

Бастауыш сыныптарда балалардың жазатын шығармаларын мынадай топтарға бөлуге болады:

1) оқушылардың оқыған яки естіген әңгімелеріне байланысты;

2) экскурсия бойынша;

3) өнер саласына (сурет, кино, қуыршақ театрінің спектаклдері т.б.) байланысты;

4) оқушының өз іс-әрекетіне (ойын, еңбек) байланысты тақырыптар.

ІІ сыныпта 20-30 сөз,

ІІІ сыныпта 30-60 сөз,

ІV сыныпта 60-130 дейін барады. 

Шығарма - мұғалімнің педагогтік шеберлігі еңбегін айқындайтын, оқушының әдебиеттік ұғымын, білімін байқайтын, сынайтын көрсеткіш.

Шығарма жазу 1-ші сыныпта басталады.Алғашқы шығармалар көлемі жағынан шағын болады.1-сыныпта шығарма жазу үшін арнайы сабақтар қажет емес.

Шығарма қазақ тілі сабағының негізгі бөлігі болып табылады.Шығарманың тақырыбы алдын-ала таңдалып алынады немесе оқылған ,өткен тақырыптарға сәйкестендіріп алынады.

Шығарма жазу барысында оқушылар қазақ тілі сабағында алған білім мен білік дағдыларын қолданады.Барлық жұмыстар мұғалімнің басшылығымен жүзеге асады. 1-ші сыныптағы шығарма жазу үйретуші бағытта жүргізіледі.

Шығарма жазуға дайындық және шығарма жазу барысында оқушыларға төмендегі дағдыларды қалыптастыру керек:

1.Бірлесе отырып шағын мәтін құрастыру;

2.Дайын сұрақтар бойынша өз ойларын жазбаша түрде қағаз бетіне түсіре білу;

3.Дұрыс сөйлем құрастыра білу. Сөйлемді бас әріппен бастап,аяқтай білу.

4.Өз ойын бейнелеу үшін сөзді дәл әрі нақты таба білу.

Шығарма жазу үшін оқушылардың ауызша сөйлеу тілі белгілі бір дәрежеде дамыған болу керек.Күнделікті сабақ барысында қарапайымнан күрделіге қарай жүйелі түрде жүргізілген жұмыс қана нәтиже бере алады. Ол үшін оқушының сөйлеу тіліне белгілі бір талап қоя білу керек.

Оқушының сөйлеу тілінің

-мазмұндылығын;

-дәлдігін;

-анықтығын;

-дұрыстығын;

-шығармашылықтығын;

-көркемдігін анықтау керек.

3-ші 4-ші сыныпта оқушыларға шығарма жазу барысына қатаңырақ талаптар қойылады.

Мұғалім бұл кезде оқушыларды :

1.Көрген ,бақылаған заттар мен құбылыстар туралы шағын әңгіме құрастыру.

Бұл жұмысты мұғалім алдын ала жан-жақты ойластырып, дұрыс ұйымдастыра білу қажет. Балаларды сөйлеткенде сөйлемдері әрі түсінікті, әрі жүйелі құрылуына, өз пікірлерін білдіруге назар аударған жөн. Сонымен қатар оқушылар айтып отырған әңгімелерінен үйренген жаңа сөздерін кірістіре сөйлеуін мұқият қадағалап осы сөздерді шығарма жазғанда да қолдануына жағдай жасау керек. Ол үшін мұғалім жетекші сұрақ қойып отырады. Сұраққа жауап беру арқылы естіген, оқыған әңгімелерінің мазмұнын өз сөздерімен айтып үйренеді және тілдің көркемдік кестесін пайдаланып, ойларын еркін білдіруге дағдыланады.