1 Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

136 

 

                                                            79 - кесте 

 

ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ 

__________________________________________________________________ 

 

 

№

 

 

КЕЗЕҢДЕРІ 

 

 

УАҚЫТЫ 

 

 

1 

 

 

  

ЕРТЕДЕГІ ҚАЗАҚТЫҢ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ     

             ОЙ-ПІКІРІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ 

 

 

Б.д.д V ғ.ғ. 

 

2 

 

 

ЕРТЕ ТҮРКІ  ЖӘНЕ  ОРТАҒАСЫРЛЫҚ 

ИСЛАМДЫҚ КЕЗЕҢ 

 

 

        VІ - ХІV ғ.ғ. 

 

3 

 

 

  ҚАЗАҚ АҚЫН-ЖЫРАУЛАР КЕЗЕҢІ 

 

         ХV - ХVІІІ ғ.ғ. 

 

4 

 

 

   

РЕСЕЙЛІК-СОВЕТТІК ОТАРШЫЛДЫҚ    

                               КЕЗЕҢ 

 

 

ХІХ – ХХ ғ.ғ. 

 

5 

 

 

       ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ 

         ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ КЕЗЕҢІ 

 

 

ХХ ғ. ортасынан 

беріге дейін 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

137 

 

80 - кесте 

 

ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНДАҒЫ БАСТЫ ҰҒЫМДАР 

 

 

 

ҰҒЫМДАРЫ 

 

 

 ФИЛОСОФИЯЛЫҚ МӘНІ 

 

 

АРУАҚ 

 

жан денеден бөлек өмір сүреді деген көне ұғымнан 

туған діни наным, адамдарды желеп-жебеп 

жүретін рухы (аруағы). 

 

 

 

ЖЕРҰЙЫҚ 

 

«жер» - халық, мемлекет, «ұйық» - ұю, бірігу, 

яғни ұлт болып, бір мемлекет болып бірігу

; 

 

 

 

ҚАНАҒАТ 

 

барға риза болу, місе тұту, нысаптан шықпау, 

нәпсіге ермеу. Қанағатшыл кісі – кішіпейіл, 

қарапайым, игі жұмсақ. 

 

 

ҚАРА ӨЛЕҢ 

 

еркін, халықтық сарын; 

 

 

 

ТӘҢІРІ 

 

мықты, ер, құдіретті, яғни көне түркілердің діни 

наным-сеніміндегі Көк-Аспанмен теңдестірілген 

Құдай образы. 

 

 

 

БАҚСЫЛЫҚ 

 

Шаманизм - бақсылық, бақсыға табыну. Дәстүрлі 

ой машығының ең көне түрлерінің бірі. 

Тотемизмнен кейінгі, монотеистік діндерден 

бұрынғы ритуалды – магикалық дүниетаным; 

 

 

 

БЕРЕКЕ 

 

Адамның, отбасының, яғни қоршаған ортаның 

табиғатпен үйлесімділігі, жарасымдылығы; 

 

 

 

 

138 

 

81 - кесте 

 

ҚАЗАҚТЫҢ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ 

 ОЙ-ПІКІРІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ 

____________________________________________________ 

 

 

 

 

ФИЛОСОФ-ЖЫРАУ-ИДЕОЛОГ 

 

 

 

1. БЕЛГІЛІ БІР АСПАПТА ШЕБЕР ОРЫНДАУШЫ 

Мысалы:

 «Нағыз қазақ –қазақ емес, нағыз қазақ –

домбыра!» (Қ.Мырза-Әлі) және т.б. 

2. ШЕШЕН – ОРАТОР

 

Мысалы:

 «Орақ тілді от ауызды», 

«Қара қылды қақ жарған» және т.б. 

3. АЙТЫСКЕР – АҚЫН 

Мысалы:

 «Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ!» 

 

және т.б. 

4. БИ

 

Мысалы:

 «

Жер дауы  мен жесір дауы» (елдің сыртқы 

және ішкі саясатына араласатын саясаткерлер), т.б. 

 

139 

 

82 - кесте  

  

ЕРТЕ ЖӘНЕ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ КЕЗЕҢДЕГІ  

ҚАЗАҚТЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ 

_______________________________________________________ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ТҮРКІ КЕЗЕҢІ

 

– фетишизм, 

тотемизм, анимизм, 

шаманизм элементтерінің 

болуы, жоғары құдай – Көк- 

Тәңірі идеясы және т.б. 

 

ИСЛАМНЫҢ 

ЫҚПАЛЫ-

 

жергілікті наным-сенімдерді 

ығыстырып шығарды, қазақи 

түркі мәдениеті қалыптаса 

бастады, ертедегі қазақтың 

эпостық жыр 

шығармаларындағы 

философиялық толғауларға 

қайтадан бетбұрыс жасалды

 

және

 

т.б.

 

 

Көк –Тәңірі, 

Ұмай - Ана,

  

Қыдыр-Ата,

  

Қорқыт–Ата

 

және т.б.

 

 

 

 

           Жүсіп Баласағұни 

(ХІ-ғ.),

 

Махмұд Қашқари 

(ХІ-ғ.),

 

Қожа Ахмет Иассауи 

(1094-1167),

 

Ахмет Йүгнеки 

(ХІІ-ғ.), 

Сүлеймен Бақырғани 

(1104-1186),

 

Майқы би Төбейұлы 

(1105-1225),

 

Мөңке би Төлеұлы 

(1205-1259),

 

Едіге Құтлық-Қабанұлы

(1354-1419), 

Бәйдібек би Қарашаұлы 

(1356-1419)

 

және т.б. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ТҮРКІ ЖӘНЕ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ИСЛАМДЫҚ КЕЗЕҢ 

 

140 

 

83 - кесте 

  

ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНДАҒЫ  

АҚЫН–ЖЫРАУЛАР КЕЗЕҢІ 

__________________________________________________________________ 

 

 

 

 

 

 

 

          

1-ші КЕЗЕҢІ:   

           ХV - XVІІІ ғ.ғ. 

             

2-ші КЕЗЕҢІ:  

         ХІХ – ХХ ғ.бас.  

 

Қазтуған-жырау Сүйіншіұлы 

(ХVғ.),

 

 

Асан-Қайғы Сәбитұлы 

(1361-1469),

 

 

Аймадет Доспамбет 

(1490-1523),

    

Жиембетжырау Бортоғашұлы

(ХVІғ.),

 

Шалкиіз Тіленшіұлы 

(1465-1560),

 

Ақтамберді Сарыұлы 

(1675-1768),

 

Тәтіқара ақын 

(ХVІІІғ.),

 

Бұқар Қалқаманұлы 

(1685 -1777),

 

Шал-Тілеуке Құлекеұлы 

(1748-1819)

 

 

 

    

Махамбет Өтемісұлы 

(1804-1846),

 

Шернияз Жарлығасұлы 

(1806-1867),

 

Жанақ Сағындықұлы 

(1770-1846),

 

Шөже Қаржаубайұлы 

(1808-1895),

 

Сүйінбай Аронұлы 

(1815-1898),т.б.

 

 

«Зар-заман поэзиясы» өкілдері – 

Дулат Бабатайұлы 

(1802-1874),

 

Шортанбай Қанайұлы 

(1819-1881),

 

Мұрат Мөңкеұлы 

(1843-1906),

 

т.б.

 

 

Ақмолла Мұхамедиярұлы 

Нұржан Наушабайұлы 

Әбубәкір Кердері 

Шәді Жәңгірұлы 

Мақыш Қалтайұлы 

 

 

 

 

АҚЫН-ЖЫРАУЛАР КЕЗЕҢІ 

 

 

 

 

141 

 

84 - кесте 

 

РЕСЕЙЛІК-СОВЕТТІК ОТАРШЫЛДЫҚ КЕЗЕҢДЕГІ  

ҚАЗАҚТЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-ші 

кезеңдегі - ХІХ ғ.қазақ     

           ағартушыларының        

         әлеуметтік-қоғамдық      

              көзқарастары 

 

       Алаш-Қазақ ұлттық-  

        мемлекеттік құрылым      

                     идеясы 

 

        Шоқан Уәлиханов 

(1835-1865),

             

     Ыбырай Алтынсарин 

(1841-1889),

 

          Абай Құнанбаев 

(1845-1904) 

                           

және т.б. 

 

 

 

   

 

 

 

Әлихан Бөкейханов 

(1866-1937),

 

Ахмет Байтұрсынов 

(1873-1938),

 

Міржақып Дулатов 

(1885-1935), 

Жүсіпбек Аймауытов 

(1889-1931),

 

Мағжан Жұмабаев 

(1893-1938),

 

Халел Досмұхамедов 

(1883-1937),

 

Сұлтанмахмұт Торайғыров 

(1893-

1920) және т.б. 

 

 

 

 

 

     

 

 

  

Шәкәрім Құдайбердіұлы 

(1858-1931),

 

Мәшһүр-Жүсіп Көпеев 

(1858-1931)

 

және т.б. 

 

 

 

   

 

 

Сәкен Сейфуллин 

(1894-1938),

 

Бейімбет Майлин 

(1894-1938),

жүктеу/скачать 6,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: