1 Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

142 

 

85 - кесте 

 

ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 

__________________________________________________________ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тәңіріге, аруаққа сиыну, тәубелік ой-сана 

 

Философиялық ой ерекше формада – әдеби шығармада, 

өлең-жырларда, нақыл сөздерде, айтыс өнерінде  

көрініс тапты 

 

Қазақ философиясында экзистенциялық сарын басым 

 

Болмыс пен бейболмыс, Абсолюттік Жаратушы,  

жалған дүние мәселелері 

 

 

 

 

    

Батыс философиясындағы жүйеліліктен гөрі,  

жеке-ойшыл тұлғалардың дүниелік көзқарастары 

құндылыққа ие 

 

 Адам, мораль, эстетика, әдептілік тақырыптарына 

 көп көңіл бөлінді 

 

 

 

 

 

 

Әлеуметтік әділеттілік, еркіндік, ізгі қоғамды аңсау 

 

 

 

 

 

 

ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ 

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 

 

143 

 

86 - кесте 

 

ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ҚАЗАҚТЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ 

________________________________________________________________ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

Қасымжанов Ағын  Хайроллаұлы 

(1931- 2000),

 

 



 

Әбділдин Жабайхан   Мүбәрәкұлы   

(1933ж.туғ.), 



 

Нысанбаев Әбдімәлік 

(1937ж.),  



 

Қасым Рахматуллин

 (1920-2006),

  



 

Досмұқан Кішібеков 

(1925),

 



 

Қажымұрат Әбішев

 (1931 ж.туғ.),

  



 

Төлеуғазы Әбжанов

 (1934 ж.туғ.),

 



 

Мұрат Сәбит 

(1938 ж.туғ.),

 



 

Аманкелді Айталы

 (10.09.1939ж.туғ.),

 



 

Сәбитқазы Ақатай

 (1942-2003),

 



 

Аманжол Қасабек 

(05.04.1943ж.),

 



 

Мұхамадияр Орынбеков 

(1946-2006),

 



 

Серік Мырзалы 

(1946ж.туғ.),

 



 

Ғарифолла Есім 

(15.04.1947ж.туғ.),

 



 

Жақыпбек Алтаев 

(1948 ж.туғ.),

 



 

Алтай Тайжанов 

(1949 ж.туғ.),

  



 

Ақылбек Келбұғанов 

(1951-1986),

 



 

Мұхтар Изотов 

(1954 ж.туғ.),

 



 

Серік Нұрмұратов

 (1958ж.),

 



 

Мұртаза Бұлытай

 (1969 ж.туғ.) және т.б.

 

 

 

ҚАЗАҚТЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ 

 

ҰСТАНҒАН БАҒЫТТАРЫ:

 

Қазақ Елі - өз тәуелсіздігін алғанға дейінгі 

көзқарастардан, догмалардан арылып, әлемдік 

философияға жақындай түсу, тіл, дін, діл 

мәселелеріне көңіл бөлу, қазіргі заманғы шетел 

философиясы ағым-бағыттарын зерделеп,  

қазақ философиясын  

ұлттық мүдде тұрғысынан қайтадан жаңғырту 

 

 

 

144 

 

Қосымша сұрақтар: 



 

Қазақ философиясының өзіне тән ерекшеліктері. 



 

Қазақ философиясының дамып, қалыптасуының негізгі кезеңдері. 



 

Ертедегі түркілердің  мифологиясы. 



 

Тәңіршілдік (Тенгрианство). 



 

Түркі халықтарының исламдық көзқарастарының ерекшеліктері. 



 

Түркі философиясының қайнар көздері қандай? 



 

Түркі философиясының ерекшеліктері қандай? 



 

Түркі фәлсәфасы - дегеніміз не? 



 

Неге тоталитарлық идеология түркі философиясына қарсы шықты? 



 

Түркі философиясының інжу-маржандары қандай? 



 

Орта ғасырдағы түркі ойшыл-философтарына жалпы сипаттама 

беріңдер? 



 

Құт ұғымының мәнін ашып көрсетіңіздер? 



 

XIXғ.

 

қазақтың қоғамдық және философиялық ойының дамуы. 



 

Абай - қазақ-түркі философиясының көрнекті өкілі екенін дәлелдеңдер. 



 

Философиялық мұраның тұлғаның рухани қалыптасуындағы рөлі 

қандай? 



 

Абайдың адамгершілік жөніндегі философиясы. 



 

Ш.Құдайбердіұлының  діни  философиясы.

 

 



 

М.Шоқайдың әлеуметтік-философиялық көзқарастары. 



 

Советтік дәуірдегі – Қазақ философиясы.  



 

Қазақ философиясына ұлттық тәуелсіздік тұрғысынан (немесе ұлттық–

дүниетанымдық көзқарас тұрғысынан) сипаттама беріңдер. 

 

 

Нақыл сөздердің мән-мағынасын түсіндіріп беріңіз!

 

 

 



 

Таза мінсіз асыл тас су түбінде жатады, 

          Таза мінсіз асыл сөз ой түбінде жатады. 

          Су түбінде жатқан тас – жел толқытса шығады, 

           Ой түбінде жатқан сөз – шер толқытса шығады (Асан-қайғы).  



 

Біріңді, қазақ, бірің дос, 

Көрмесең – істің бәрі бос (Абай) 



 

Бір озған, бір жыққан үнемі озып, үнемі жығып жүрмейді (Абай). 



 

Дүние – үлкен көл, заман – соққан жел (Абай). 



 

Әрбір ғалым – хакім емес, әрбір хакім – ғалым (Абай). 



 

Жақындықты ат айырады, оқымағанды хат айырады. 



 

Жүйрік атқа жел қамшы. 



 

Ат орнына тай төлеу. 



 

Ат аунаған жерде түк қалар. 



 

Бір атқа екі жүйрік керек емес. 



 

Ат қадірін жоқ білмес, ас қадірін тоқ білмес. 

145 

 



 

Жортар аттың тоғы игі. 



 

Атты қамшымен айдасаң, жаяу қаларсың. 



 

Атың арық болса, бір шап, отының аз болса, бір жақ. 



 

Ат алсаң, ауылыңмен ал. 



 

Тамырыңнан түйе сұрасаң, қорыққанан бие берер. 



 

Құлынды атқа санама, жақынды жатқа санама. 

 

Қайталауға арналған тест сұрақтары: 

1.

 

Қазақтың ертедегі философиялық ой-пікірлері бізге қалай жетті?- 

ертегі, аңыз, мақал-мәтел, т.б. түрінде

; 

2.

 

Қазақ философиясындағы басты мәселе: 

антропология

; 

3.

 

Көшпелі қоғамның ерекшелігі: 

дәстүршілдік

; 

4.

 

Көне  көшпенділердің философиялық-этникалық идеялары мынада 

айтылады: 

мифтер және эпостар

; 

5.

 

Көне түркі мифологиясындағы әйел-құдайдың аты? - 

Ұмай

; 

6.

 

Қазақтың жадында қалған жаратушы ие: 

Көк-Тәңірі

; 

7.

 

Сақ-Скифтер (өткен бабаларымыз) жайлы мол деректер қалдырған 

көне грек ғұламасы: 

Герадот

; 

8.

 

Сөйлеген сөздері, ой-толғамдары, пайымдаулары т.б. Платон, 

Аристотель, Геродот, Страбон шығармаларында жоғары бағаланған, 

есімдері Құрметпен аталған көшпелі сақ-скифтер: 

Токсарис, 

Иданфирис және Анахарсис

; 

9.

 

«Тіл мен күншілдікті жүгендей біл» деген кімнің уағызы? - 

Анахарсис

; 

10.

 

Ертедегі түркі бабаларымыздың тотемдік-аңы: 

Көк-Бөрі

; 

11.

 

«Сынбас темір жоқ, өлмес өмір жоқ, бәрі де өледі, тек мәңгі жасайтыны 

– артына қалдырған игілікті ісі» деген сөздерді айтқан атақты жырау, 

Сыр бойында туып-өскен Ұлы Дала ойшылы: 

Қорқыт-Ата

; 

12.

 

Әлем философиясында «Екінші ұстаз» деген атымен қалға

н, 

арабтілді 

түркі ойшылы: 

әл-Фараби

; 

13.

 

Қазақ ағартушылары мен шығыстағы араб-мұсылмандық ойшылдарын 

біріктіретін философиялық қағида: 

деизм

; 

14.

 

Қазақ топырағында дүниеге келген суфист, «Диуани–Хикмет» (Ақыл 

кітабы) еңбегін жазған: 

Қ.А.Иассауи

; 

15.

 

Ортағасырлық Шығысқа танымал Ж.Баласағұнның еңбегі: 

жүктеу/скачать 6,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: