ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ГРАММАТИКАСЫН

242
анықтау мақсатында, оқу үрдісін ұйымдастыруды 
түбегейлі өзгерту қажет. Білім беруді дамытудың негізгі 
бағыттары мен инновациялық дамуын қамтамасыз 
ету, ғылыми-зерттеу жұмыстарының ықпалдастығы, 
ғылыми зерттеулерді қоғам сұранысымен тығыз бай-
ланыстыру, білім беру және ақпараттық жүйелерді 
жетілдіруді көрсетеді.
Білікті маман – бұл қай кезде де ең алдымен кәсіби 
деңгейі жоғары, интеллектуалдық, шығармашылық 
әлеуеті мол тұлға. Ол оқытудың жаңа технологияла-
рын өмірге ендіруге дайын, оқу-тәрбие ісіне шынайы 
жанашырлық танытатын қоғамның ең озық бөлігінің 
бірі ретінде есептелінеді және солай болуға тиіс.
«Грамматика» сөзінің (грек. grammatike) бастапқы 
мәні «оқу және жазу өнері» болған. Ал орта ғасырларда 
«еркін өнер» grammatika (лат.) кез келген білімнің бір 
компоненті болып есептелген. [1].
Келесі кезең, әсіресе ХІХ ғасырдың басынан «грам-
матика» түсінігі тіл білімінде де, және тілді оқуда да 
жаңа мазмұнға ие болды. Лингвисттердің пайымдау-
ымен грамматика мынадай мағынаға ие бола бастады:
- 
тілдің грамматикалық қатары;
- 
осындай қатарды зерттейтін тілбілімінің 
бөлігі;
- 
сөздердің өзгеру ережелерінің жиынтығы, 
олардың сөзтіркесіне, сөйлемге, кейде мәтінге бірігуі;
- 
ережелердің сипаттамаларынан тұратын 
оқулық [2].
Соңғы онжылдықтарда грамматика рөлінің шек-
тен тыс қысқарылуы байқалады. Ол өз кезінде 
студенттердің сөйлеуінде қателердің санының елеулі 
түрде ұлғаюына әкеп соқты. Көптеген отандық 
тіл жанашырлары мен педагогтар студенттердің 
қазақ тілінде сөйлегенде, пікір алысқанда көптеген 
қателіктерге ұрынатынын байқады. 
Қазақ тілін шет тілі ретінде оқитындар мен 
оқытушылардың арасында грамматиканы жүйелі 
түрде оқып үйрену керектігіне байланысты әр түрлі 
көзқарас бар. Бір біріне қарама қарсы екі көзқарасты 
ұсынамыз[3].
Кесте 1. Грамматиканы жүйелі оқып үйрену: қарсы 
және жақтаушылар
Қазақ тілі үйірмелерінде грамматиканы жүйелі 
түрде оқуды жақтаушылардың аргументтері 
Қазақ тілі үйірмелерінде грамматиканы жүйелі түрде 
оқуға қарсылардың аргументтері
1)Кішкентай кезінен бастап адамдарда категориялық 
ойлау басым бола бастайды. Грамматиканы 
грамматикалық категорияны игеру арқылы жүйеде 
оқу тілде жүйелік байланыстарды орнатуға мүмкіндік 
береді және сөйлеуді грамматикалық жағынан дұрыс, 
артық күш жұмсамай-ақ таза етеді
2)Грамматиканы оқу өте қызықты және тартымды, 
адамдарды жаңа ұғымдар әлеміне ендіреді.
3)Грамматиканы 
жүйелеп 
оқу 
сол 
тілде 
сөйлеушілердің менталитетін, мәдени ерекшеліктерін 
түсінуге көмектеседі.
4)Шетел тілінің грамматикасын оқу өзіңнің ана 
тіліңнің жүйелік ерекшеліктерін түсінуге көмектеседі.
5)Грамматиканы оқу логикамен жадының дамуына, 
ойлауды тәртіпке келуіне көмектеседі.
6)Жақсы қалыптасқан грамматикалық дағды ауызша 
және жазбаша сөйлеудің өзара іс-қимылы процессін 
жеңілдетеді.
1)Көптеген ана тілді спикерлер 
грамматикалық қателіктер жібереді, бірақ оны жа-
рамсыз деп ойламайды. Грамматикалық жағынан тым 
дұрыс сөйлеу білімді шетелдіктерді білдіріп қояды.
2) Грамматикалық анықтамалардағы грамматика 
түсініктемелері көп грамматикалық терминдермен 
құрылғандықтан оны бір дегенде түсіне салу өте қиын. 
Мұндай түсініктемелер дайындықсыз оқырманға 
көмек бермек түгіл, қайта оларды шатастырады.
3)Ережелерді механикалық түрде жазып және оны 
шынайы коммуникативтік жағдаяттардан алшақ еш 
мағанысыз абстракты мысалдар негізіндегі аударма 
мен жасанды жүйедегі жаттығуларды жасаумен шы-
найы грамматикалық сауаттылық келмейді.
4)Тіпті халықаралық емтихандар жүйесінде 
грамматикалық дағдының қалыптасу деңгейіне деген 
талап соншалықты үлкен орын алмайды және қатты 
бақыланбайды.
Қазақ тілін оқытуда материал нақты, анық, дұрыс 
берілуі тиіс. Ережеге сай белсенді грамматика орта мек-
тепте оқытылады, ал оданда күрделі енжар минимумға 
кіретін грамматикалық құбылыстар жоғары мектеп-
терде оқытылады.
Грамматиканы білу:
- 
түрін;
- 
мәнін;
- 
қолданылуын;
- 
бір немесе екінші грамматикалық құбылыстың 
тілдік функциясын білу дегенді білдіреді [4].
Тіл оқытудың практикалық мақсаты бойынша грам-
матиканы оқытудың міндеттері белгілі грамматикалық 
минимум аясында сөйлеу қызметіндегі грамматикалық 
дағдыны қалыптастыру болып есептеледі. Грам-
матиканы оқытудың коммуникативтік мақсаты 
грамматикалық материалдың көлеміне деген негізгі 
талапты білдіреді, яғни ол берілген бағдарлама аясын-
да қарым қатынас құралы ретінде тілді қолданушы 
үшін және осы жағдайда оны меңгеру үшін жеткілікті 
болуы керек.
Айтылғандардан сөйлеудің грамматикалық жағын 
меңгеруге жалпы бірнеше талаптарды қоямыз:
1. Студент өзінің ауызша сөйлесуінде грамматиканы 
дұрыс пайдалану керек;
2. Олар оқылым, тыңдалым кезінде өздерінің бар на-
зарын мазмұнды ақпарат алу үшін бағыттау керек [5].
Сонымен, жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, 
грамматикамен жұмыс теория жүзінде де тәжірибеде 
де дұрыс қолданылуы керек. Студенттер қазақ тілін 
үйрену барысында өздерінің ана тілінде түсінеді, са-
лыстырады, жат жаңа фактілер мен құбылыстар, жаңа 
грамматикалық категориялармен танысады. Грамма-
тиканы оқу үрдісінде студенттің логикалық ойлауы, 
олардың байқағыштығы, талдау мен синтез жасау 
қабілеті дамиды, есте сақтау көлемі ұлғаяды.

жүктеу/скачать 14,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: