toplum o kadar sağlam ve güçlü olur. KAYNAKÇA

22
алып, жайлы өмір үшін, жұмыс барысында жоғары 
жетістіктерге жету, қомақы қаржыға иелену үшін ке-
рек екенін аңғарса, толығымен тілді меңгеру бары-
сында ізденіп, соңына дейін оқуға ынтазары ашы-
лып, бір мезгіл ізденеді. Расыменде басына күн туып, 
шын мұқтаждық туындаса, халық нені болсада оны 
меңгереді. Демек ана тіліміздің ахуалына сәйкес, шы-
найы зәру туғызатын заң қажет. 
Еліміздегі үштілділің саясаты
Қазіргі таңда Қазақстан үштілділік саясатын қолға 
алуда. Осы заман ағалшын тілін қатты талап етіп 
келеді. Жаһандық әмбебап тілі екені сөзсіз. Қазақстан 
дамушы ел, сондықтанда ағылшын тілін үйрену, ке-
лешекте бізге көптеген мүмкімдіктер береді. Барлық 
әлем мойындаған ағылшын тілі – дипломатия тілі, 
БАҚ, медицина мен авиацияда кеңінен өріс алған. 
Әлемде 1,5 миллиард адам ағылшын тілінде сөйлессе, 
1 миллиард адам ағылшын тілін үйренуде. Осы үлкен 
сандарға қарап, қорытынды жасауға болады [4].
Үштілділік саясатына кейбір азаматтар өз 
наразылығын білдіруде. Олардың айтуы бойын-
ша, ең алдымен өз ана тіліміздің мәселесін шешіп 
алу керекпіз деген ойды алға тартады. Осының 
кесірінен, жастарымыз қай тілді үйренгенін түсінбей, 
мәңгүрттенеді дегендерде болды. Т.Тәңірбергенқызы: 
«Ағылшын тілін үйренгеннен біз мәңгүрттенбейміз. 
Ағылшын тілі қазақ тілін үйренуге ешқандай кедергі 
жасамайды. Тек соны түсіне білуіміз керек. Себебі, 
ағылшын тілі мемлекеттік тілмен бәсекелес емес» 
-деді. Әлемдік тілдік коммуникацияда, халықаралық 
қатынаста ағылшын тілі ойып тұрып орын алады. 
Сондықтанда жастарымызға жаппай үйрету за-
ман сұранысы. Елбасымыз ағылшын тілін үйренуге 
үлкен серпіліс жасау керектігін «Қазақстан- 2050» 
стратегиясында нақтылады. Көршілес мемлекеттер-
мен салыстырғанда мемлекетіміз жақсы жетістіктерге 
жетіп, алдыда тұр. Алпауыт мемлекеттермен бір 
дәрежеде тұру үшін ағалшын тілі жітік білген абзал. 
[5].
Ерлан Сағадиев үш тілді оқуға байлайнысты ре-
форма шығарды. Ол реформада химия, физика, био-
логия, 
информатика 
сабақтарыүштілдеоқытылу 
көрсетілді.Оның ішінде анатіліміз де қазіргі заманға 
сай жаңа әдістемелі кқұралмен оқыту көзделіп 
отыр. Осы сәтке орай, 73мың мұғалім арнайы оқу 
оқып, әдістемелікті меңгерді. Мәлімдемені іске асы-
ру барысында, мемлекетіміздегі 2,5 мың бас мектеп 
ғаламтор жүйесінеенеді. Е.Сағадиевтің айтуы бой-
ынша, ғаламтор жүйесі арқылы сапалы білімге қол 
жеткізуге болады. Президентіміздің халқына Жолдау-
ында үштілділік саясатқа басты назарды ұстаздарға ау-
даруды көрсетілді. Жаңаша оқыту, жоғары білім беру 
– мұғалімдердің парызы. Өзіңнің анатіліңді бағалай 
біліп, оны жітік меңгеріп, өзге тілдерді қатар ұстағанға 
не жетсін [6].
Қазақстан ағылшын тілін деңгейі бойынша 63 
мемлекеттің ішінде 54 орынды иеленді. Ол туралы 
EF Education First білім беру бағдарламасының бас-
шысы Эмма Уолтон хабарлады.Бірақ ол 7 жыл бойы 
тіл білімінің деңгейі артқаны жайлы мәлімденді. 
Жобаға 750000 Қазақстан азаматы қатысты. Алматы 
қаласының білім беру ұйымдары қауымдастығының 
президенті Шамшия Қанаева ағылшын тілінің 
әлсіздігі мұғалімдерді оқытуда деген шешімге 
келді.Ғаламторда ағылшын тілін меңгерту және 
студенттердің ынтасын көтеру үшін сабақтан тыс клуб-
тар мен телебағдарламаларды жүйелендіру ұсынылды.
Сонымен қатар, ол, студенттерді шетелге тілді үйрету 
мақсатымен жіберу керек екендігі жайлы айтты [7]. 
SWOT талдау
Күшті жақтары
Тақырыпқа сай тіл мәселесіне байланысты күшті 
жақтары зерттеу барысында анықталды. Біріншіден, 
соңғы жылдары басқа ұлт өкілдерінің қазақ тілін 
меңгеруге ынтасының артуы. Көптеген өзге ұлттар 
арасында мемлекеттің тілдің маңызды екенін 
көрсететін үгіт-насихаттар жүргізілу үстінде. Мыса-
лы «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» деген 
дөңгелек үстел өткізілуде. [8].
Сонымен қатар, ұлттық бірегейліктің және 
ынтамақтастықтың сақталуы. Барлық азаматтар 
біртекті қазақ тілінде сөйлей білсе, олардың арасында 
жақсы қарым-қатынастар қалыптасады. 
Үшіншіден, БАҚ қазақ тіліндегі ақараттар легінің 
көбеюі. Қазақ тілінің мәртебесінің артуы арқылы БАҚ-
та өзгерістер орын алады. Мысалы қазақша ақпараттар 
мен эфирдегі қазақша телебағларламалар саны артуда. 
БАҚ адамды қызықтыру арқылы кеңінен өріс ала ала-
ды. 
Әлсіз жақтары
Әлсіз жақтарына тоқтала кетсек, ең алдымен, қазақ 
тілін үйрене алмаған азаматтардың шетел асуына 
бірден бір себеп болуы; Еліміздің кей азаматтары 
қазақ тілін үйренуге ынта білдірмеу себебінен өзінің 
тіліне қолайлы мемлекеттерге кетіп қалып жатады.
Екіншіден, 
үштілділіктідамытуүшінөтекөптег
енқаражаттың жұмсалуы; 2018 жылға арналған 
республикалық бюджет жобасында мемлекеттік білім 
беру ұйымдарының кадрларының біліктілігін арттыру 
және қайта даярлау көзделіп, соған орай 6,9 млрдтеңге 
қаражат жұмсалды.[9].
Сондай-ақ, мемлекеттік қызмет салаларында тілді 
меңгерген білікті мамандардың аздығынан тиімсіз 
жұмыс істеуі. 
Оған қоса, орыс тілін білмейтін ауыл адамдарының 
жеке өміріндегі қиындықтары (оралмандар мәселесі). 
Қазіргі таңда ауылда тұратын азаматтар және 
оралмандардың орыс тілін білмеу мәселесі бар. Қалада 
орыс тілді сөйлейтін азаматтармен түсініспеушілік 
пайда болады. 
Мүмкіндіктер
Осы тақырыптың күшті жақтарына сәйкес, оның 
мүмкіндіктері бар. Біріншіден, жас ұрпақ ағылшын 
тілі арқылы өзінің ой-өрісін кеңінен дамытады, 
әлемдік аренаға толықтай үңіле алады. Ағылшын тілін 
меңгерген жас буын өкілдері өзінің мүмкімдіктерін 
көптеген салаларда арттыра алады. Мысалы білім 
саласында жақсы жетістіктерге жету мүмкімдіктері 
ашылады.
Бір қызығы, әлемдегі 10 миллион кітаптың 85 пай-
ызы ағылшын тілінде жазылған екен. Ол ғылымның 
негізгі жолы. Ағылшын тілін меңгерген жағдайда осы 
кітаптарды еркін оқи аласыз. Иновациялық ағымға 
жол ашылады [10;14-15 б].

23
Қазақ тілін жітік білген маманға жұмыс табу 
мүмкіндігі артады. Жұмысқа орналасу барысында 
мемлекеттік тілді білу жұмыс талабы болып сана-
лады. Оны меңгерген жағдайда оңай жұмысқа тұру 
мүмкімдігі бар.
Бұдан бөлек, үштұғырлы саясаттың арқасында 
Қазақстан дамыған 30 елдің қатарына кіреді. Дамыған 
30 елдер ағылшын тілін жақсы меңгерген. Осы арқылы 
Қазақстан үздік 30 елдердің құрамына ене алады.Сөзсіз 
осы мүмкіндіктер арқылы көптеген жетістіктерге же-
туге болады
Қауіп-қатерлер 
Осы мәселе туындау барысында, біршама қауіп-
қатерлер анықталды. Біріншіден, үштілділікті 
меңгереміз деп жүріп, шетелдің мәдениетіне артық 
еліктеушіліктерпайда болады. Шетелдің кейбір 
дәстүрлері біздің елге енеді. Соның кесірінен, өзіміздің 
мәдениетіміз шетке ысырылып қалуы ғажап емес. 
Келесі қауіп қаржымен байланысты, яғни үштілділікті 
меңгеру үшін сол салаға көптеген қаржы кетеді, соның 
әсерінен басқа да маңызды салаларға көңіл бөлінбей 
қалады. Жоғарыда айтылғандай үштілділікке қыруар 
қаржы кетеді. Оның орнына әлеуметтік жағдайдың 
сапасын арттыруға немесе басқада салалар назарсыз 
қалу қаупі бар.
Өкінішке орай, орыс тілін білмеуден адамдар 
арасындағы түсініспеушілік татулықтың бұзылуы. 
Таза орыс тілде сөйлейтін адам таза қазақша сөйлейтін 
адамды түсінбей жатуы түрлі жағдайларға әкелу қаупі 
бар.
Практиканың жетіспеушілігі. Теория мен практика 
қатар жүретін процесс болғандықтан практика үрдісін 
арттыру керек. Үш тілдің де тыңдалым, жазылым, 
оқылым сияқты практикалық тапсырмалардың санын 
арттыру. Қоса кеткенде, ағылшын тілінің дағдылары 
қиындық туғызады. 
Үйретуге арналған кітаптардың үйренушіге 
қызықты, тартымды болмауы. Көптеген оқулықтарды 
оқып отырғанда үйренуші адамның іші пысып кетеді. 
Сол себептен оқуға ынталандыратын мазмұны 
қызықтырақ, әрі көркем тартымды оқу құралдар ба-
спасын шығару. 
Сөз қорының аз болуы да мәселе болып табылады. 
Бірте - бірте тілді үйренушінің деңгейі артқан сайын 
әдеби шығармаларды түсінуге жол ашады. Ол оның сөз 
қорының көбеюіне алып келеді. Әдеби шығармалар 
сөздік қордың дамуында үлкен рөл ойнайды. 
Тілдің шұбарлануы, яғни қазақша сөйлеп тұрып 
орысшаны қосу. Тілдің тазалығы сақталмайды. Бір 
сөзі қазақша келесі сөзі орысша болып жатады. Ана 
тіліміздің шұбарлануы ол үлкен мәселе болып табы-
лады. Сенің ойың бір тілде толыққанды жеткізілуі 
керек. Басқа адам оның ойын түсінбей қалады деген 
мақсатпен сөйлемге орысша сөздер қосқан дұрыс 
емес. Сонымен қатар тілдің бұрмалануына төтеп бере 
білгеніміз абзал. 
Барлығымыз адам болғандықтан жалқаулық 
пен еріншектік мәселесі бар. Ол адамға рахат 
сыйлағанымен арты үлкен қиындықтарға алып келеді. 
Сондықтанда арлы адам болуымыз керек. Тілде бар да 
істе жоқ. Егер де шынымен қаласаңыз, ол істі жасай 
аласыз. Сондықтан да жалқаулықтан арылуымыз өте 
маңызды. Қазақ «Ерінбесең еңбегін өнеді» деп бекер 
айтпаса керек. 
Шешу жолдары
Зерттеу барысында, мәселеге қатысты шешу жол-
дары анықталды. Біріншіден,баланы бала-бақшадан 
бастап үш тілділікке баулу арқылы ынтасын ашу. Ба-
лаларды кішкентай кезінен бастап жан-жақты ету. Осы 
кезеңде олардың жады өте жақсы жұмыс істейді. 
Екіншіден, әрбір Қазақстан азаматы саналы түрде ат 
салысып, оның маңызын сезіну керек. Кейбір азамат-
тар бұл мәселеге немқұрайлықпен қарауда. Кез-келген 
мемлекет тұрғыны тіл тазалығынатолыққанды қарап, 
тіл үйренуде нәтижелі түрде ілгерілеуі керек. 
Қазір 21 ғасыр болғандықтан, тіл құралдарын 
мобильді түрде енгізу мүмкіндіге бар. Ғаламтор 
арқылы ұялы телефонға арнайы қосымшаларды 
жүктеп, күнделікті қолдануға болады. Ол қосымшаның 
құрамында грамматика, сөздердің аудармасы т.б 
қамтыла алады.
Айтып кететін жайт, шет тілінен енген халықаралық 
терминдерді аударуға тырыспау. Қазір барлық мемле-
кеттерге сай халықаралық сөздердің қазақша аударма-
лары бар. Мысалы «альтернатива» сөзінің аудармасы 
– баламалы, «интернет» - ғаламтор, «прогресс» - үдеу. 
Осы сөздерді қазақша жаттау қиындықтар туғызады. 
Білгір мамандарды даярлау. Өз саласының маманы, 
білікті де білімді оқытушыларды дайындау. Соны-
мен қатар, ол мамандар қызықты методикалар арқылы 
үйренушінің тарапынан қызығушылықтар ояту 
арқылы нәтижелі жұмыс жасауы тиіс. 
Көптеген адамдар, өзінің бос уақытын қызықты ки-
ноларды көруге арнайды. Сол себептен, субтитрмен 
киноларды шығару. Фильмды көре отырып, сонымен 
қатарлас тілді үйрене алады. 
Мектеп қабырғасындағы тілдер сабақтар санын 
көбейту және сабақтан кейін қосымша сабақтарды қою 
арқылы оқушылардың білімін арттыру. Оқушыларды 
жандандыру үшін, мотивация беру.
Сонымен қоса, SWOT-талдау арқылы жағымды 
және жағымсыз, мүмкімдікттер мен қауіп-қатерлерін 
анықталды. 
Жалпы айтқанда, мемлекетіміздің болашағы оның 
тілінде. Кейбір мәселелер туындағаны мен тіліміз 
ілгері дамуда. Оның үстіне үштілділік саясаты 
көбіне жағымды әсер беруде. Болашақтағы тіліміздің 
мүмкіндіктері мен келешегі жоғары. 
Тілдің тағдыры – елдің тағдыры екенін ешқанашда 
жадымыздан шығармауымыз керек. Әр елдің азаматы 
өзінің тілін жітік білуі тиіс. Мемлекеттік тіліміздің да-
муына барлығымыз бір жағадан бас, бір жеңнен қол 
шығарып жұмыла ат салысуымыз керек. 

жүктеу/скачать 14,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: